Վ. Մատթէոսեան. «Կարապենցի կերպարը միասնութիւն կերտող կերպար էր»

 ՍԻՒՆԷ ՖԱՐՄԱՆԵԱՆ

Այս տարի լրանում է սփիւռքահայ արդի գրականութեան գագաթներից մէկի՝ Յակոբ Կարապենցի ծննդեան 100-ամեակը:

Յակոբ Կարապենցն իր ստեղծագործութիւններով խորապէս արտացոլում է սփիւռքահայ կեանքը, դրա վերջ չունեցող ինքնութեան որոնումը, դեգերումները, խարխափումները եւ օտարութեան ցաւը: Ինչպէս նշում են գրականագէտները, նրա ստեղծագործութիւնները աչքի են ընկնում նուրբ հոգեբանական վերլուծութեամբ, իրականութեան քննադատական ընկալմամբ եւ մարդասիրական տոնով:

Ժամանակի հեռաւորութիւնից, թէեւ կարող է թւալ, թէ Կարապենցի վեր հանած խնդիրները այսօրւայ կեանքի ֆոնին որոշակիօրէն կորցրել են իրենց արդիականութիւնը, այդուհանդերձ, նրա աշխատութիւնների խորքային ընկալումը, մեզ երիցս համոզում է, որ սփիւռքահայ կեանքի մարտահրաւէրները, խնդիրները եւ առաջնահերթութիւնները միգուցէ ժամանակի թելադրանքով փոխել են իրենց բնոյթը, բայց նրանց էութիւնը մնացել է նոյնը:

Ստորեւ ներկայացնում ենք խմբագրութեանս անդամ Սիւնէ Ֆարմանեանի օգտաշատ հարցազրոյցը Վարդան Մատթէոսեանի հետ, որը մեզ կօգնի նոր դիտակէտից ընկալել Կարապենցին:

«Ալիք»

Փարիզի «Հ. Սամուէլեան» գրատան ճակատագիրը. աճուրդի հանուած հազուագիւտ հաւաքածոն - փրկուած է երեք գիրք

 ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Փարիզի Լատինական թաղամասի պատմական շունչով փողոցներէն մէկուն մէջ, երկար տասնամեակներ շարունակ կը գործէր հաստատութիւն մը, որուն անունը ամրօրէն կապուած է հայկական մշակոյթի եւ ընդհանրապէս արեւելեան մտաւոր ժառանգութեան հետ։ «Հրանդ Սամուէլեան արեւելեան գրատուն»ն է, որ հիմնուած է 1930 թուականին՝ Հրանդ Սամուէլեանի (Հրանդ Սամուէլ) ձեռքով եւ ժամանակի ընթացքին դարձած է ո՛չ միայն գիրքերու վաճառատուն, այլեւ կամուրջ՝ Արեւելքի ու Արեւմուտքի միջեւ։ Գրատունը այդ տարիներուն Փարիզի մէջ կազմաւորուող հայ համայնքի, բայց նաեւ գաւառաբնակ ամբողջ հայութեան հանդիպման վայրն էր։ 

 «Հրանդ Սամուէլեան» գրատունը երբեք պարզ առեւտրական կեդրոն մը չէր։ Ան եղած է հայ գիրքի, մտքի ու սփիւռքեան յիշողութեան սրբավայր մը՝ միաժամանակ լեցուած բազմալեզու հրատարակութիւններով եւ եզակի նիւթերով։ Այնտեղ դարերու հեռաւորութենէն եկած հայկական ժառանգութիւնը կը հանդիպէր նոր ժամանակներու ձայնին՝ պահելով լեզուի եւ մշակոյթի շունչը։

Նորընտիր պապին հայկական ծագման հերթական առասպելը

 ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՏԹԷՈՍԵԱՆ

14 Մայիսի առաջին ժամերուն, WhatsApp-ր իրերայաջորդ կարճ հաղորդագրութիւններ բերաւ մեզի, Մոնթէվիտէոյէն մինչեւ Պոլիս, հարց տալով, թէ ճի՞շդ է, որ նորընտիր Լեւոն ԺԴ. Պապը հայկական արմատներ ունի, որոնք կ՚երթան մինչեւ... Արժանթին։ Արձագանգն էին վարդապետի մը գրածին, որուն տեղ տուած էին լուրջ համարուող հայկական լրատուամիջոցներ ալ, որ կը կրկնէր թրքահայ ոմն Նուրհան Չեթինքայայի անլուրջ պնդումը, թէ իր մեծ մայրը քոյրն էր ծիրանաւոր Ռոպըրթ Ֆրէնսիս Փրեւոստի (Լեւոն ԺԴ. Պապի) մեծ հօր՝ էվէրէկցի Սեդրակ Բարսեղեանի, որ 1915-ին Արժանթին գաղթած էր, ուր ըստ երեւոյթին անունը փոխած կ՚ըլլար, իսկ յետոյ՝ Միացեալ Նահանգներ գաղթած, որդին ալ ըլլալով Louis Marius Prevost։ Մինչ էվէրէկցիները (եւ կեսարացիները ընդհանրապէս) 1910-1914 թուականներուն նկատելի թիւ մը եղած են դէպի Արժանթին գաղթականութեան, չենք կրցած հասկնալ, թէ ո՞ւր եւ ի՞նչ հիմքով «Բարսեղեան» մականունը պիտի դառնար Preboste (որ ֆրանսերէն prevost բառի սպաներէնն է, հաշուելով որ ենթադրեալ անուանափոխութիւնը տեղի ունեցած էր Արժանթինի մէջ), որուն հետ ամենահեռաւոր առնչութիւնն իսկ չունի։

Դուրեանի գանկին ուղեւորութիւնը դէպի Երեւան

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԷՆՃԵԱՆ

1959-ին Պոլսոյ Պաղլարպաշըի գերեզմանատան հանդիպակաց փողոցը լայնցնելու պատրուակով քաղաքային իշխանութիւնները կը պետականացնեն գերեզմանատան այն հատուածը, ուր բազմաթիւ շիրիմներու շարքին կը գտնուէր նաեւ Պետրոս Դուրեանի՝ Աբովեանի, Քուչակի, Սայեաթ-Նովայի, Նարեկացիի, Շնորհալիի համահաւասար ուժով այս հանճարի (փոխ կ՚առնեմ Օշականէն) գերեզմանը։

Փերուէն բանաստեղծ մը Սուրբ Ղազարի մէջ

 ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՏԹԷՈՍԵԱՆ

 «Օտար ջրերում հայացեալ Կղզի
Հայոց հին լոյսն է քեզնով նորանում...»

Յովհաննէս Շիրազ

Պայրընէն մինչեւ Փրուստ, Ժորժ Սանտէն մինչեւ Թակոր, նշանաւոր ու ոչ-նշանաւոր գրողներու, արուեստագէտներու եւ պետական մարդոց երկար ցուցակ մը այցելած է Մխիթարեան միաբանութեան Ս. Ղազար կղզին։ Այդ ցանկին պէտք է աւելցնել ԺԹ. դարու երկրորդ կէսին հեռաւոր Փերուէն եկած այցելու մը՝ բանաստեղծ եւ ապագայ դիւանագէտ Խուան տէ Արոնա։

La vida armenia que sobrevivió en Turquía

 Guillermo Belcore

Hace 41 años en el barrio de San Telmo, un joven curioso, aficionado a la historia, abrió un libro al azar de la legendaria biblioteca del periodista Narciso Binayán Carmona (40 mil volúmenes). Musulmanes olvidados era el título. Un párrafo le llamó la atención. Ese muchachito oyó poco tiempo después al Primado de la Iglesia Apostólica Armenia de Argentina conversar con su padre sobre los armenios que vivían en secreto en las montañas de Turquía.

How Gen Z Is Using TikTok to Save Western Armenian

 Ella Chakarian

Anelga Hajjar started posting videos on TikTok feeling the way most people do — like she was just talking into the void. In Chicago, where she works as an actor and writer, Hajjar, 23, said the majority of Armenians around her speak Eastern Armenian. She said she struggles to find other Western Armenian speakers herself. So, she turned to social media.

“I just wanted to have a space where I myself could speak Armenian, because there’s no one here I can speak Armenian [with],” said Hajjar.

Կոստան Զարեանի 140-ամեակը Երեւանի մէջ

Շաբաթ, 8 Փետրուարին, Կոստան Զարեանի ծննդեան 140-ամեակի օրը, Հայաստանի «Կողբ» հիմնադրամը սկիզբը դրաւ մեծանուն գրողի կեանքի ու գործի ծանօթացման ձգտող ծրագրի մը, որ պիտի երկարաձգուի ամբողջ տարուան ընթացքին։ Առաջին ձեռնարկը տեղի ունեցաւ Հայաստանի ազգային պատկերասրահի որմնանկարներու սրահին մէջ, հրաւիրեալներու ընտիր բազմութեան մը ներկայութեան։ Հանդիսավարութիւնը կատարեց Սոնա Վերդեան։ Ձեռնարկին ընթացքին խօսք առին «Կողբ» հիմնադրամի հոգաբարձութեան խորհուրդի նախագահ Արման Բարսեղեան, երգահան Տիգրան Մանսուրեան, գրականագէտ Երուանդ Տէր-Խաչատրեան, հայագէտ Վարդան Մատթէոսեան (յատկապէս հրաւիրուած Միացեալ Նահանգներէն) եւ Զարեանի թոռը՝ ճարտարապետ Արա Զարեան (յատկապէս հրաւիրուած Իտալիայէն), որոնք վեր առին հռչակաւոր գրողի գործին նշանակութիւնը եւ զայն առաւել եւս ծանօթացնելու անհրաժեշտութիւնը։ Ներկայ էր նաեւ Զարեանի թոռնուհին՝ Անայիս Զարեան, նոյնպէս հրաւիրուած Իտալիայէն։ Գեղարուեստական բաժնին մէջ, «Հովեր» երգչախումբը մեկնաբանեց Տիգրան Մանսուրեանի «Ասացուածքներ» շարքը (1968), հիմնուած՝ Զարեանի բանաստեղծութիւններուն վրայ, իսկ դերասան Տիգրան Գաբոյեան կարդաց վերջինիս «Երեւան, սպիտակ քաղաք» եւ «Կոմիտաս Վարդապետին» քերթուածները։

Ստորեւ կու տանք մեր աշխատակից Վարդան Մատթէոսեանի խօսքը։

Der Mugrdechian SAS Outstanding Book Awards Announced

The Society for Armenian Studies (SAS) is pleased to announce that Talar Chahinian’s Stateless: The Politics of the Armenian Language in Exile (Syracuse University Press, 2023) and Ari Şekeryan’s The Armenians and the Fall of the Ottoman Empire: After Genocide, 1918–1923 (Cambridge University Press, 2023) have been awarded this year’s Der Mugrdechian SAS Outstanding Book Award. An honorable mention has been awarded to Vartan Matiossian’s The Politics of Naming the Armenian Genocide: Language, History, and ‘Medz Yeghern’ (I.B. Tauris, 2022).

Some Azerbaijani Tall Tales

Vartan Matiossian

I recently came across an asinine piece crafted by some Azerbaijani "historian" and lodged at their "Presidential Library" meant to show the huge antiquity of Baku (1), which was an obscure Russian outpost in the nineteenth century until oil extraction started and Armenians, who were among the pioneering oilmen, became one of the main driving forces behind the building and embellishment the city in the late nineteenth and early twentieth century. However, this is something those "historians" always fail to remember.