Արեւմտահայերի անունների տառադարձութիւն

 ՍԵԴԱ ՍՏԱՄԲՈԼՑԵԱՆ

Արեւմտահայերի լատինատառ անունները արեւելահայերի մեծ մասը սխալ է հայերէնացնում, այսինքն՝ արտայայտում հայերէն տառերով։ Ցաւօք, այս առումով տգէտ են նաեւ պետական այն մարմինների աշխատողները, որոնք գրանցում են Հայաստանի քաղաքացիութիւն ստացող արեւմտահայերին։ Այս տգիտութեան հետեւանքով աղաւաղւում են արեւմտահայերի հայատառ անունները։ Բացարձակապէս անընդունելի են Վասկեն, Կեւորկ, Անահիդ եւ այլ այսպիսի տառադարձումները։ Ոչ մի արեւմտահայ իր հայատառ անունն այսպէս չի գրում, ուստի արեւելահայն էլ չպիտի գրի եւ չպիտի աղաւաղի այս անունները։ Խորհրդային շրջանում բազմահազար արեւմտահայեր հայրենադարձուեցին ու եկան Հայաստան իրենց օտարագիր փաստաթղթերով։ Բայց նրանց նոր փաստաթղթերում հայատառ անունները չէին աղաւաղւում․ Խորհրդային Հայաստանի համապատասխան մարմիններում գիտէին ինչպէս ճիշդ տառադարձել արեւմտահայերի անունները։ Իսկ այժմեան Հայաստանում համատարած անգրագիտութիւն է այս առումով, եւ սա ամօթալի է։

Արեւմտահայէրենի հնչիւնական համակարգը տարբերւում է արեւելահայերէնի հնչիւնական համակարգից։ Պայթական բաղաձայնների մէկ երրորդը (շնչեղ խուլեր) արեւմտահայերէնում ընթերցւում է ճիշդ այնպէս, ինչպէս արեւելահայերէնում, սակայն երկու երրորդի (ձայնեղներ եւ պարզ խուլեր) արտասանութիւնը տարբերւում է։ Արեւմտահայերի անունների լատինատառ ձեւերը կամ տառադարձումները արեւելահայերէնում ճիշդ արտայայտելու համար ԽԻՍՏ ԿԱՐԵՒՈՐ է իմանալ, թէ ինչպէս են արեւմտահայերն արտասանում, ուստիեւ լատինատառ տառադարձում ձայնեղ եւ պարզ խուլ բաղաձայնները։

Պայթականների արտասանութիւնը արեւելահայերէնում ու արեւմտահայերէնում

1. Շնչեղ խուլեր — փ, ք, թ, ց, չ —— արտասանւում են նոյն կերպ

2. Արեւելահայերէնի ձայնեղ պայթականներ — բ, գ, դ, ձ, ջ —— արեւմտահայերէնում արտասանւում են ինչպէս շնչեղ խուլերը (բ → փ, գ → ք, դ → թ, ձ → ց, ջ → չ)

3. Արեւելահայերէնի պարզ խուլեր — պ, կ, տ, ծ, ճ —— արեւմտահայերէնում արտասանւում են ինչպէս արեւելահայերէնի ձայնեղ պայթականները (պ → բ, կ → գ, տ → դ, ծ → ձ, ճ → ջ)

Հետեւաբար, արեւմտահայերէնում վերոբերեալ 2րդ և 3րդ խմբի տառերը լատինատառ արտայայտւում են հետեւեալ կերպ։

բ — գ — դ — ձ — ջ

p — k — t — ts — ch/tch

 —————————————————————

պ — կ — տ — ծ — ճ

b — g — d — dz — j/dj

Այս փոքրիկ աղիւսակը կ՚օգնի, որ ճիշդ տառադարձէք արեւմտահայերէնից լատինատառ այբուբենի եւ լատինատառ տառադարձութիւններն էլ ճիշդ ՅԵՏ ՇՐՋԷՔ, այսինքն՝ արեւմտահայերի անուն-ազգանունների լատինատառ ձեւերը ճիշդ արտայայտէք հայերէն տառերով։

Կրկնենք․ արեւմտահայն իր անունը հայատառ ԵՐԲԵՔ չի գրի Անահիդ, Կեւորկ, Վասկեն եւ այլն։ Նա ԳՐՈՒՄ Է Անահիտ, Գէորգ, Վազգէն եւ այլն, բայց ԱՐՏԱՍԱՆՈՒՄ է Anahid, Kevork (|Քէորք|), Vazken/Vasken, ուստի այս անունները լատինատառ գրում է, ինչպէս արտասանում է։ Սակայն հայերէնում՝ արեւմտահայերէն լինի, թէ արեւելահայերէն, այս անունները պիտի գրուեն իրենց աւանդական ու մեզ ծանօթ ձեւերով։

Յարգելի՛ արեւելահայեր, յատկապէս պետական մարմիններում կամ, օրինակ, բանկերում աշխատող, մի՛ աղաւաղէք մեր արեւմտահայ եղբայրների ու քոյրերի անունները։ Սովորէ՛ք վերոբերեալ փոքրիկ աղիւսակի տառադարձական սկզբունքները։

«Գրահաւաք» (grahavak.blogpost.com), 27 Յունիս 2022