Ադապտացման եւ ինտեգրման ուղիներով*

Յ. ԿԻՒԼԼԻՒՃԵԱՆ

Մեծապէս պոզիտիվ կայքի մը հանդիպեցայ վերջերս համացանցի հայկական անկիւններուն մէջ: «Սփիւռքի հետազօտութիւնների բաժին»ը (diasporastudies.am)  (չ՛ըսեր՝ ո՞ր ինստիտուտի կամ ասոցիացիայի) մեծ ակտիվութիւն ցուցաբերած է ըստ երեւոյթին վերջին տարիներուն: Առաջին գործունէութիւնը վերնագրուած է «Սիրիայից Հայաստան ներգաղթած հայերի ադապտացման եւ ինտեգրման խնդիրների լուծման ուղիները»:

Վերնագրին տակ կայ «Language Undefined» արձանագրութիւնը, որ մեծ մտատանջութեան մէջ ձգեց զիս՝ քանի որ յայտնի է թէ հոն տրուած լեզուն գեղեցիկ հայերէն մըն է, հոգ չէ թէ ադապտացուած եւ ինտեգրուած ըլլայ գլոբալիզացեալ մեր աշխարհի դոմինանտ լեզուին: Զարմանալի էր, որ վերնագիրը հրաժարած էր մաքուր հայերէնով ըսելու՝ «պրոբլեմների լուծման ուղիները»: Բառարանը շուտով օգնեց ինծի հասկնալու «խնդիր»ի նշանակութիւնը:

Ըստ երեւոյթին, պլանի նպատակն է «հայ միգրանտներին իրենց էթնիկ հայրենիքում ընդունելու» մասին տուեալներու կոլեկցիա կազմել, «էմպիրիկ հետազօտութիւններ» եւ «ադապտացման մեխանիզմներ» մշակել:

Այլ պլաներու կարգին կարելի է նշել «Միգրացիան եւ հայկական սփիւռքը» (հայերէն՝ դիասպորան), «Մոսկուայի եւ Կրասնոդարի հայերի էթնոսոցիոլոգիական ուսումնասիրութեան ծրագիր», եւ այլ պրոբլեմներու ազգօգուտ ուսումնասիրութիւններ: Այստեղ ալ յուսահատական գտայ հայերէնի նահանջը՝ էկոնոմիկայի փոխարէն գործածուած էր «տնտեսական», պլանի փոխարէն՝ «ծրագիր», ստրուկտուրայի փոխարէն՝ «կառուցուածք», կոնսուլտանտի փոխարէն՝ խորհրդական, կոնտրակտայինի փոխարէն՝ «պայմանագրային», եւ այլ բազում օրինակներ հնաբոյր եւ  տրադիցիոնալ տերմինոլոգիայի:

Օշականի մէջ հանգիստ պառկած սանկտ Մեսրոպին ֆոնահարեցի որպէսզի հարցնեմ թէ ինչպէ՞ս կրնամ ես ալ ադապտացուիլ եւ ինտեգրուիլ հայերէնի մաքուր ուտիլիզացիայի մը: (Ի դէպ, ադապտացուիլ՝ ադապտացնել անցողականի պասսիվն է, մինչ ադապտուիլը ադապտել տրանզիտիվի պասսիվն է, որոնցմէ վստահ չեմ թէ ո՞րն է այս պարագային աւելի ադապտականը):

Սանկտ Մեսրոպը անգլերէն Նարեկի իր ընթերցումը ընդհատելով պատասխանեց. «Տղաս, իդիոմատիկ ինտեգրումը իմիջի պրոբլեմ է: Աշխարհը լաբորատորիա է, ուր հարկ է էքսպերիմենտաւորել լեզուի էքսպանսիան ռեֆորմական պրոցեսներու միջոցաւ: Կարծես վերընթաց թրենդ կայ մեր մամուլի մէջ, զոր կարդալով ե՛ս անգամ բոնուս բառապաշարի կը տիրանամ. հիանալի է լեզուական իմպոտենցիայի դէմ հայ լրագրողներու ֆունդամենտալ օպոզիցիան»:

Խօսելով լեզուն հարստացնող վեպսայտային դոնորներու մասին, սանկտ Մեսրոպ անոնց օպոնենտները իռացիոնալ մարդիկ համարեց, ոչ կոռեկտ կեցուածքի եւ էգոներու տէր, ի վերջոյ՝ աղճատուած լեքսիկոնով մարդիկ, որոնց սուբյեկտայնութիւնը, սպեկուլյատիվ դեկլարացիաներն ու սկանդալային աղմկարարութիւնը հայերէնը կը փորձեն զրկել մանեւրելու հնարաւորութիւններէն: «Ընդդիմադիր երեւալու պրիզմայէն է, որ ասոնք սերիալայնօրէն դրամատիկ շոուի կը վերածեն հակա-էվոլուցիոն օպոզիցիան»:

Այս մարդոց «պոպուլիզմը հասել է իր պիկին», նշեց մեծ սանկտը, աւելցնելով, որ սակայն անոնց դիրքը «մարգինալ է, եւ անոնց նկրտումներուն ու իսկական հայերէնի տենդենցներուն միջեւ ֆունկցիոնալ էկվիվալենդութիւն հաստատելու փորձերը էպիկական մակարդակի աբստրակցիաներ դատապարտուած են ըլլալու»: Օշականի դամբանաքարին երկայնքին քիչ մը ռելաքսաւորուելով, սանկտագոյնն Մեսրոպ գրեթէ զայրացած շարունակեց. «Այս իբրեւ թէ հայ ինտելեկտուալները անկախ Հայաստանի ժուռնալիստներու հետ թիմայնօրէն կոորդինացնելու ոչ մէկ փափաք ունին», ու բացագանչեց, «Օ, մայ գադ, վաբշէ դէմ են նոյնիսկ կոսմետիկ լեզուական յարդարումներու՝ իրենք զիրենք լիցենզաւորուած կը զգան տրադիցիոնալ ֆորմերու կոնսերվացման մասին մեսիջներ ուղարկելու, ու նոյնիսկ մերինները ամբաստանելու պրիմիտիվ թալանչիութեամբ»:

Իր գրեթէ մոնոլոգային մեսիջը վերջացնելով, Մեսրոպ ախ մը քաշեց. «Միակ ձեւը պառլամենտին պրեզենտացիա կատարելն է այս պրոբլեմները լուծելու համար: Հիմա քիչ մըն ալ նարեկեան պոեզիա կարդամ, որ յետոյ ինտերնետի վրայ պրեմիերա կայ՝ Գիգանտների դեսանտը: Տեսա՞ր, հիմա հայերէն դիտելու եւ կարդալու համար օպտիմում սելեկցիա ունինք, ինչ որ մեր լեզուի իմիջը վերջապէս կը բարձրացնէ»:

-----------------

* «Արդի հայերէնի» պատկանող եզրերու կամ կարգ մը ամբողջական նախադասութիւններու մեծամասնութիւնը առնուած է blognews.am կայքի Մայիս ամսուան ընթացքին կատարած հրապարակումներէն, իսկ մնացեալը Երեւանի պետական համալսարանի կողմէ 2011ին հրատարակուած Անգլերէն-Հայերէն բառարանէն (հեղինակ՝ Ն.Ռ. Բարաթեան), քանի մը այլ կայքէջերէ, մէկ-երկուքն ալ՝ ստիպողական ներշնչումէ:

«Ասպարէզ», 2 Յունիս 2017