Հայր Լեւոն Զէքիեան. «Շատ կարեւոր է որ ձերբազատինք ընկճուածութենէն, կոտրուած ըլլալու, բեկուած եւ ճզմուած ըլլալու հոգեբանութենէն»

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Այսօրուան արիւնլուայ Մերձաւոր Արեւելքին մէջ, նկատի առնելով Արեւմուտքի վարած քաղաքականութան կարճատես եւ մանաւանդ անձնասպան քաղաքականութիւնը որով հրահրեց իսլամական աշխարհին մէջ ամէնէն կատաղի և մոլեռանդ ոյժերը, Հայր Լեւոն Զէքիեանի համար կարեւորագոյն յոյսը նոյնինքն բարեպաշտ իսլամներն են, որոնք պիտի պայքարին ծայրայեղականներուն դէմ եւ իրենց ժողովուրդին բացատրեն որ անոնց արարքները մեծագոյն մեղանչում են իսլամներու սուրբ գրքին՝ Ղուրանին դէմ:

Հայագէտ եւ աստուածաբան Հայր Լեւոն Զէքիեանը երկար տարիներ վարած է Վենետիկի հայագիտական ամպիոնի վարիչի պաշտօնը: Ան նաեւ Վենեթոյի գիտութեան, գրականութեան եւ արուեստի հիմնարկի թղթակից անդամ է եւ «Պո Արաքս» մշակութային ընկերութեան հիմնադիր անդամ: Խօսակիցս հարիւրէ աւելի գիտական յօդուածներու եւ գիրքերու հեղինակ է: Վերջերս Երեւան այցելած Հայր Լեւոն Զէիքեանի հետ տեղի ունեցած զրոյցին հիմնական նիւթը սեւեռեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան թեմային, այդ խնդրի անցած ճանապարհին ու նաեւ Միջին Արեւելքի հայ գաղութներու այսօրուան խնդիրներուն վրայ: Ահա զրոյցը.

-Հայր Լեւոն, ի՞նչ բառերով կը ներկայացնէք «Հայոց ցեղասպանութիւն» եզրը:

-Բոլոր ժողովուրդներու կեանքին մէջ հոգեվարքային պահեր եղած են, զանազան պատճառներով: Բոլորը կ'ապրին այդ տագնապը. գերմանացիները այդ պահը կը կոչեն das jahr null (զերօ տարի. Ս. Ա.): Մեր պատմութեան ամէնէն ծանր էջերէն կարելի է համարել այդ դէպքերը: Այդ սպանդները մեր ժողովուրդը տարած են զերօ կէտին ու կրնար պատահիլ, որ այդ ձեւով ոչնչանայինք ու վերանայինք, բայց այդպէս չեղաւ...

-Թուրքին կողմէ գործադրուած ցեղասպանութիւնէն տարիներ ետք ի՞նչ դժուարութիւններու առջեւ ենք այսօր:

-Ըստ իս, մտահոգիչ երեւոյթը որ այսօր ալ երեւելի է, ընկճուածութեան զգացումն է որ հինէն ի վեր բոյն դրած է մեր մէջ: Կը հաւատամ որ մեծ ճիգ պէտք է գործադրենք անկէ ձերբազատելու համար: Նաեւ լաւ պէտք է չափենք մեր ուժերը ու այդ չի նշանակեր որ յախուռն կամ Տոն Քիշոթ ըլլանք:

-Ձեր կարծիքով Եղեռնի մասին մեր ունեցած մօտեցումնե՞րն են որ ընկճած են մեզ:

-Անպայման: Ու շատ կարեւոր է որ ձերբազատինք ընկճուածութենէն, կոտրուած ըլլալու, բեկուած եւ ճզմուած ըլլալու հոգեբանութիւնէն: Ճիշդ է որ մեր հոգին խորտակուած է, բայց վայրկեան առաջ պէտք է դուրս գանք այդ վիճակէն ու դադրինք եղեռնապատումի վերածելէ մեր կեանքը, որովհետեւ ինչքան ժամանակ որ մենք այս վիճակներու մէջ մնանք այդքան մեծ կրնան ըլլալ մեր վնասները:

-Եղեռնապատում բառը օգտագործածեցիք: Կարելի՞ է մանրամասնել:

-Յատկապէս Սփիւռքի մէջ մեր խօսոյթը (*) եղեռնապատումի վերածուած է ու կարծէք մեր կեանքի բովանդակութեան գւլխաւոր առանցքը կը դառնայ «եղեռն» եզրին շուրջ: Ասկէ անդին մենք վերածուած են այնպիսի հաւաքականութիւններու որոնք կարիքն ունին եղերամայրերու:

-Ձեր կարծիքով այս երեւոյթը առկա՞յ է Հայաստանի մէջ:

-Ճիշդը որ ըսեմ, այդ երեւոյթը Սփիւռքի որոշ ուժեր Հայաստան բերին: Օրինակ՝ ի՞նչ ըսել է դրօշակ այրելու արարողակարգը: Եղածը մանկամտութիւն է: Մենք որ մեծ ազգ ենք նման արարքներով կը փոքրանանք:

-Ձեր շրջապատին մէջ խօսա՞ծ էք այս մասին։ Մարդիկ ի՞նչ մօտեցում ունին այդպիսի երեւոյթներու նկատմամբ:

-Օրերս զրոյց մը ունեցայ հայրենի լրատուական դաշտին մէջ աշխատող խմբագրի մը հետ եւ հարց տուի անոր, թէ ինչո՞ւ նման արարքներ կը կատարուին Հայաստանի մէջ: Գիտէք ի՞նչ էր պատասխանը:

-Ի՞նչ։

-Խօսակիցս պարզապէս կը յարէր թէ այդ արարքներով «մենք կը փորձենք հայ պահել երիտասարդները»:

-Ի՞նչ եղաւ ձեր պատասխանը։

-Պատմեցի կարճ դրուագ մը. երբ Մուսթաֆա Քէմալ իր բանակով Իզմիր մուտք կը գործէր, անոր ոտքին բերին Յունաստանի դրօշը որ անոր վրայէն անցնի։ Ան մերժեց դրօշին վրայէն կոխելով անցնիլ ու ըսաւ՝ «Դրօշը ազգերու պատիւն է այսօր անոնք պարտուած են եւ վաղը կրնան յաղթել»: Հետեւաբար մենք այդ ձեւերով չենք կրնար սերունդ դաստիարակել: Վայ եկեր է մեր գլխուն երբ այդպիսի մեթոտներով հայեր պիտի դաստիարակենք: Այս ուղղութեամբ բաւական հետաքրքրական է Վատիկանի մէջ կայացած գիտաժողովի մը ընթացքին յիսուսեան վարդապետ Հայր Ռոպըրթ Թաֆթի մօտեցումը, ուր հոգեւորականը խօսք առնելով, հայութեան հանդէպ իր խոր հիմացմունքը արտայայտելէ ետք դիտարկում մը կատարելով շատ դրական կը գնահատէր մեր ինքնութեան էութիւնը: Ան բառացիօրէն կ'ըսէր. «Դուք ինծի համար խոշոր ազգ էք եւ ատոր կարեւորագոյն փաստերէն մէկն այն է, որ դուք ձեր ինքնութիւնը այլոց ատելութեան կամ հակադրութեան վրայ չէք հիմնած»:

-Կարելի է՞ աւելի բացատրել։

-Կրօնաւորին կարծիքով, օրինակ , եթէ իրլանտացիին հարց տանք թէ դուն ի՞նչ ազգ ես, ան պիտի պատասխանէ, թէ ինք անգլիացի մը չէ: Կամ նոյն հարցումը եթէ պասքին ընէք, ան պիտի պատասխանէ, թէ ինք սպանացի մը չէ: Եւ այսպէս կարելի է տասնեակ օրինակներ ներկայացնել: Իսկ մեր պարագային մենք պարզապէս մեր ինքնութիւնը չենք հիմնաւորած այլոց ատելութեան կամ սոսկ ուրիշներէ տարբերակումի վրայ եւ այս մօտեցումը անպայման պէտք է պահպանենք:

-Վերջին երեք տարիներուն հայութեան համար գլխաւոր օրակարգ դարձաւ Սուրիոյ եւ բնականաբար սուրիահայութեան խնդիրը: Ի՞նչ կը մտածէք այս մասին:

-Իմ կարծիքով Սուրիոյ դէմ սկիզբ առած զինուորական գործողութիւնները տեղի ունեցան պարզ անոր համար, որ Արեւմուտքը Իրանի դէմ չկարողացաւ յարձակում գործել ու ատ պատճառով գրոհեցին Սուրիոյ դէմ, օգտագործելով նաեւ Թուրքիոյ մէջ երկրորդ հանգրուանի մը ընթացքին զարգացած Ասատի դէմ կեցուածքը:

-Չէ՞ք կարծեր որ Սուրիոյ մէջ սկիզբ առած դէպքերը նաեւ նպատակ ունէին երկրին մէջ որոշ ժողովրդավարութիւն մը հաստատել կամ բարեփոխել ընդհանուր իրավիճակը:

-Ասիկա բոլոր արաբական աշխարհին համար ըսուեցաւ: Բայց առհասարակ ի զուր: Առ այժմ ժողովրդավարութան նախնական բոցկլտումներ հազիւ թէ մէկ կամ երկու երկրի մէջ կարելի ըլլայ նշմարել: Ժողովրդավարութիւնը դժուար իրագործելի դրուածք է յատկապէս Արեւելքի մէջ: Այս առումով հին յոյները, որոնք ժողովրդավարութեան ստեղծարարներն են, հետաքրքրական կարգախօս մը ունին. անոնք միշտ ըսած են. «Կ'ուզենք ժողովրդավար ըլլալ, բայց չենք ուզեր մեր ազատութնէն հրաժարիլ»:

-Այսի՞նքն։

-Ժողովրդավարութեան կիրառումով եւ քուէարկութեան հիմունքով առաջ եկած իշխելաոճը 51 առ հարիւրով կրնայ ջնջել 49 առ հարիւրին ունեցած բոլոր առանձնայատկութիւնները եւ կրնայ ծանր հետեւանքներ ունենալ: 2500 տարուան պատմութիւն ունեցող Եւրոպան հազիւ քանի մը հարիւր տարիներ ժողովրդավարութեամբ ապրած է: Մի մոռնաք որ Եւրոպայի մշակութապէս հզօրագոյն ազգերը՝ Իտալիա և Գերմանիա, 20-րդ դարու առաջին կէսին ֆաշիզմ եւ նացիզմ ստեղծած են: Իսկ Ֆրանսայի պարագային, ուր անհատական ժողովրդավարութիւնը յարգուած է, ըստ էութեան, պատմականօրէն, չեն զարգացած համայնքային իրաւունքները: Այս պատմական ճշմարտութիւնները նկատի առնելով է նաեւ, որ մտահոգիչ կը տեսնեմ Սուրիոյ մէջ ընթացող պատերազմը:

-Գիտէք, չէ՞, որ մինչեւ դէպքերուն սկիզբը Սուրիոյ մէջ ժողովրդավարութիւնը այդքան ալ փայլուն չէր:

-Այո, թերեւս անհատական ժողովրդավարութիւնը խոցելի էր, բայց աւելի քան 17 համայնքներ հոն կ'ապրէին համեմատաբար մեծ ազատութեամբ: Ու այդ համայնքներու շարքին նաեւ հայերը, որոնք մեծ իրաւասութիւններու տիրացած էին:

-Զրոյցի աւարտին, ի՞նչ ճանապարհով պէտք է ընթանայ մեր ժողովուրդի պահանջատիրութիւնը:

Կը հաւատամ որ այսօր Թուրքիոյ մէջ երեւելի եւ կարեւոր փոփոխութիւններու հանգրուանի մը առջեւն ենք, մաղթելով որ անակնկալ և արմատական ետ դարձ մը տեղի չունենայ: Եւ այս առումով ճիշդ պիտի համարիմ որ յատկապէս Հայաստանի ուսանողութիւնն ու համալսարանները ուղղակի կապ հաստատեն Թուրքիոյ այն շրջանակներուն հետ որոնք պատրաստ են մեր հետ գործակցելու կամ առնուազն մեզ լսելու: Մենք այլ ճանապարհ չունինք: Ճիշդ է որ Հայաստանը այսօր ունի Ռուսիոյ նեցուկը, բայց մի՛ մոռնաք որ հզօր երկիրներուն համար իրենց ենթակայ փոքր երկիրներուն ունեցած խնդիրները միշտ շահարկումի առարկայ եղած են: Ժամանակն է, որ մենք ճիշդ ձեւով մտածենք ու չխօսինք բռնցքամարտի կամ սուր շողացնելու ոգիով:Մենք թուղթի վրայ առաւելագոյնը երեք միլիոն բնակչութեամբ Հայաստան մը ունինք մինչ դիմացի երկիրը 70 միլիոն բնակչութեամբ երկիր մըն է: Իսկ անոր բանակը աշխարհի վեցերորդ կամ եօթներորդ բանակը կը համարուի: Այս բոլորը մենք պէտք է հաշուի առնենք եւ զգոյշ վարուինք: Այստեղ պէտք է շեշտադրում մը ընեմ ըսելով, թէ Հայաստանի ներկայ քաղաքականութիւնը, իմ համեստ կարծիքով, կրնայ լուրջ խնդրարկումներու դուռ բանալ: Հայաստանի անկախութեան առաջին տարիներուն, երկիրը ներքին շատ լուրջ խնդիրներ ունէր, բայց արտաքին ճակատին վրայ գուցէ աւելի վարկ կը վայելէր: Իսկ այսօրուան կացութիւնը, համոզուած եմ, որ արդիւնք է վերջին տարիներուն քաղաքական եւ դիւանագիտական լուրջ հայեցակարգի մը բացակայութեան: Յոյս ունիմ սակայն որ Մեծ Եղեռնի այլեւս մերձաւոր հարիւրամեակը այս ուղղութեամբ ալ մեզ աւելի զգաստացնէ:

Ilur.am, Ապրիլ 24, 2014

(*) Անգլերէն՝ discourse («Հայկականք»)