Արամ Պաչեան. «Եթէ Հայաստանն ի վերջոյ մոդեռնիզացուի, գրականութեան աղբարկղը բերնէ բերան լցուելու է»

ՆԱՐԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ

«Երբ որ մեր երիտասարդ գրողներից մի քանիսը դարձան քիչ թէ շատ հասարակական դէմքեր, յատկապէս երիտասարդ աղջիկները շատ էին հետաքրքրւում նրանցով, եւ մենք այդ հետաքրքրուածութիւնը ծառայեցրինք դէպի գիրքը: Եւ, ասենք, եթէ աղջիկների խումբը ֆէյսբուքում կամ ադնակլասնիկում տեսնում էր, որ Արամ Պաչեանը սիրում է Կոստան Զարեան, սկսում էր կարդալ Կոստան Զարեան:

Անցեալ տարի, երբ բաց ընթերցումներ կազմակերպեցինք Կասկադում, հարիւրին մօտ մարդ էր եկել. մօտ վաթսունի ձեռքին Կոստան Զարեանի գիրքն էր»,- հարցազրոյցներից մէկում վերջերս նշել է  գրականագէտ, ՀՀ ԳԱԱ Մանուկ Աբեղեանի անուան գրականութեան ինստիուտի հին եւ միջնադարեան բաժնի աւագ գիտաշխատող Արքմենիկ Նիկողոսեանը:

Նրա խօսքերից կարելի է եզրակացնել, որ Արամ Պաչեանն այն եզակի գրողներից է, ով կարողանում է գրաւել շատերի ուշադրութիւնը, սիրուել:

Արամ, ասում էք, որ գրել սկսել էք 2006 թ.ից, երբ վերադարձաք բանակից: Կարելի՞ է ասել, որ Ձեր`գրող դառնալուն նպաստել է բանակային կեանքը:

Ես գրող չեմ դարձել, ինչպէս աշխարհում ապրող միլիոնաւոր մարդիկ, ովքեր գրում են, բայց էդպէս էլ չեն «դառնում», որովհետեւ դառնալու կարիք չկայ: Եթէ գրականութիւնը մինչեւ մարդը լինէր ու առանձին յիշողութիւն ունենար, հնարաւոր է լոյս աշխարհ բերէր ի ծնէ գրողների պլէադա կամ գրողների, ովքեր յետոյ յանկարծ «դառնում» են: Գրելը սովորոյթ է, ինչպէս միւս բոլոր սովորոյթները, որոնք ուղեկցում են մարդկային կեանքը` հաճոյք ու բարդութիւն պատճառելով նրան: Բանակային կեանքն իմ վերջին փուլն էր:

Արդեօ՞ք Դուք Ձեր պատմուածքներում արտացոլում էք Ձեզ, այսինքն` հանդէս էք գալիս որպէս հերոս կամ գրում Ձեր կեանքից մի հատուած:

Ոչ, իմ կապը գործերիս հետ չսկսուած վերջանում է:

Ըստ Ձեզ` Դուք ի՞նչ նոր բան էք բերում ժամանակակից  գրականութիւն:

Նոր բան չեմ բերում. հին բանի կատարման փորձ եմ անում, որ աւելի կարեւոր է ինձ համար, քան «նոր բանը»:  «Նոր բան»  բերողներ կան: Ես ռեգրեսի եմ ձգտում: Ալկոհոլիզմը, երկատուածութիւնը, հայրիկը, էրոտիկ զգացողութիւնների իմ սահմանումը, բարոկկոն, մանուկը, թռչունները, հագուստը, խոտը, անտառը, մահուան սպասումը… հին բաներ են չէ՞. ես էլ հնոտիքի մէջ ինձ ազատ եմ զգում:

Ասում են, որ դուք նոր գրքի վրայ էք աշխատում. ին՞չ գիրք է դա:

Երեւի ապագայի մասին խօսելը իմաստ չունի: Խեղճ ապագան երբեք տեղ չհասնելու սովորոյթ  ունի:

Ձեր գրքերը հրատարակում էք սեփակա՞ն միջոցներով, թէ՞ունէք աջակցութիւն:

Ես համագործակցում եմ Հայաստանում առաջին գրական գործակալութեան հետ, որի միջոցով տպագրւում են գրքերս:

Ժամանակակից գրողներից ու՞մ գործերն էք ընթերցում:

Ում գրականութիւնը հոգեհարազատ ու հետաքրքիր է ինձ:

Դուք մասնագիտութեամբ իրաւաբան էք: Մասնակցել էք տարբեր միջազգային սեմինարների եւ ստացել տարբեր մրցանակներ, օրինակ «Նախադէպային իրաւունքը եւ Մարդու Իրաւունքների Պաշտպանութեան Եւրոպական Կոնվենցիան» սեմինարներին ակտիւ մասնակցութեան համար արժանացել էք «British East West Center and Center of Comparative Jurisprudence» հաւատարմագրին: Կարծես թէ լաւ աշխատանք ունենալու հնարաւորութիւնը մեծ էր: Ապա ինչու՞թողեցիք Ձեր մասնագիտութիւնը եւ սկսեցիք գրել:

Իրաւաբանութիւնը յստակութիւն, անալիտիկ մտածողութիւն, տրամաբանութիւն, սթափութիւն պահանջող գիտութիւն է: Ես չէի կարող: Անհնար էր իրաւաբանութիւնը չթողնելը:

Ձեր ստեղծագործութեան վերնագրերն ինչպե՞ս էք ընտրում (քանի որ նկատել եմ, որ ձեր ստեղծագործութիւնների անուններից մէկը համընկնում է օտար յայտնի գրողներից մէկի ստեղծագործութեան հետ («Շախմատային նովել» Ստեֆան Ցուայգ- Ն.Ս.):

Ընտրում եմ արագ` մտքումս մի քանի տարբերակ ունենալով: Ընտրելիս աւելի կարեւոր է ինչ բառեր եմ սիրում ու ոնց է հնչում:

Ռէալիստական պատկերները փոխարինւում են ֆանտաստիկ իրադարձութիւններով, որոնք փիլիսոփայական եւ խորը հոգեբանական ենթատեքստ ունեն Ձեր ստեղծագործութիւններում: Կարելի՞ է ասել, որ Դուք բացառիկ գրող էք` ելնելով Ձեր գրելաոճից:

Եթէ կատակ է, վատ չի: Ֆրոստը կ'ասէր`  «Գրող եմ, նոյնն է թէ ասել` լաւ մարդ եմ»: Տեսակաւորումը լեզուի արատի է նման:

Արդի երիտասարդութիւնն այդքան էլ ծանօթ չէ ժամանակակից գրողներին եւ կարծես ցանկութիւն էլ չունի ծանօթանալու: Ի՞նչ էք կարծում, կը գայ ժամանակ, երբ դուք` ժամանակակից գրողներդ, կ'ունենաք այն տեղն ու դերը, ինչն ունեն այնպիսի գրողներ, ինչպիսիք են Թումանեանը, Տէրեանը եւ ուրիշներ:

Ժամանակի եւ ընդհանրապէս գալու մասին անհեթեթ է ինչ-որ բան ասել: Ես չեմ կարծում, թէ Թումանեանն ու Տէրեանը մեզ մօտ այդչափ տեղ ու դեր ունեն: Կան մարդիկ ովքեր անուններ տալիս են ուղղակի սովորոյթի համաձայն: Մի քանիսը մեր գրողների հասցէին օգտագործում են ՀԱՆՃԱՐ բառը. (Էս բառի նկատմամբ յատուկ խնամք ու յարգանք կայ մեզ մօտ), դրանից յետոյ բառը թութակի պէս կրկնւում է զանգուածների կողմից, կամ օգտագործում են` ԱՆՏԱՂԱՆԴ բառը, որ այ էս պօէտը, էս գրողը անտաղանդ է, բայց տեսէք ինչ սիրուած է ու համբաւ ունի եւ նորից թութակի պէս կրկնւում է բառը: Մտքի, սինթեզի, ճշմարտութեան սեփական ընկալման ու որոնման բացակայութիւնը փաստօրէն իշխանական ռեժիմի վերջին քսան տարիների ձեռքբերումն է, բայց եթէ Հայաստանն ի վերջոյ մոդեռնիզացուի, գրականութեան աղբարկղը բերնէ բերան լցուելու է:

Արամ, իսկ ձեր կարծիքով, ի՞նչն է այսօրուայ երիտասարդների պահանջը, այսինքն` ինչպէ՞ս արդի գրողները կարող են երիտասարդների ուշադրութիւնն ուղղել իրենց ստեղծագործութիւնների վրայ:

Դժուար է ասել` ինչ պահանջներ ունեն այսօրուայ երիտասարդները: Երկու ժամանակներում լինելուց յետոյ (համացանց ու դրանից դուրս), ի մի բերել պահանջները` հեշտ չէ, որովհետեւ թւում է, թէ խախտուել է տարածութեան ներդաշնակութիւնը. «Հիմա որտե՞ղ լինեմ, որտե՞ղ է յարմար ու լաւ` էստե՞ղ, թե՞ էնտեղ»: Կարդացողների ժամանակը կարծես հեռանում է: Հիմա գրւում է ու գրւում: Ասենք ուզում են ինչ-որ հետաքրքիր բան կարդալ, նստում են իրենց անձնական բլոգներում հետաքրքիր բաներ են գրում: Յետոյ կարդում են իրենց գրած հետաքրքիր էդ բաներն ու էդպէս շարունակ: Եւ մի բան էլ ասեմ, ժամանակակից գրականութեան հանդէպ նկատելի բացասական տրամադրուածութիւնը նրա լաւագոյն յաղթաթուղթն է, որովհետեւ կլիշէի, միատարրութեան, գորշութեան, դասականութեան ու նոստալգիայի լալահառաչ պահանջը գրականութեան իսկական թշնամին է: Գրքեր գրւում են, եւ ուշադիրը` փնտռողն է:

“Տխուր նաւակները” եւ այլ ստեղծագործութիւններ գրուած են լեզուական ազատ ոճով` այնպէս, ինչպէս խօսում ենք առօրեայում: Արդեօ՞ք լեզուի տեսչութեան հետ խնդիրներ չէք ունենում:

Տարօրինակը գիտես որն է, որ մեր երկրում ապրող առօրեայ կեանքի մէջ խրուած ու առօրեան չափից դուրս կարեւորող շատ ու շատ մարդիկ նրա մասին խօսելիս, չգիտես ինչու, սկսում են հեգնել: Ինչ հետաքրքիր է չէ՞. հերթական կեղծիքի վրայ սարքուած ծայրայեղութիւն: Լեզուն է ձեւաւորում առօրեան, եւ, ուրեմն, ստեղծագործութիւնը սուրբ տարածք չէ, որ ներս մտնես ու սուտ աղօթք մրմնջաս, յետոյ դուրս գաս թեթեւացած ու ապրես առօրեայ կեանքդ: Ֆլոբերը առօրեան միֆի էր վերածում, որովհետեւ` միապաղաղ, արատների ու հաճոյքների միջից  հոսող առօրեան նրա էսթետիկական ճշմարտութիւնն էր:

“Ցտեսութիւն, ծիտ” վէպը սկիզբ եւ աւարտ չունեցող արկած է դէպի գեղեցիկը…..իսկ ի՞նչ ասել է գեղեցիկ Արամ Պաչեանի համար:

Չեմ կարող սահմանել:

«Կեանք եւ հարմոնիա» (loveamsagir,blogspot.com/2012/07/blog-post_17.html)