Փողոց մը՝ Կոստան Զարեանի անունով

Այս բաց նամակը, որ լոյս տեսած է «Ազգ» օրաթերթին մէջ, ըստ խմբագրութեան հաւաստիացումին ստորագրուած է երկու տասնեակ արուեստագէտներու եւ մտաւորականներու կողմէ։ Սրտանց կը մաղթենք, որ այս դիմումը տեղ հասնի, թէեւ ցաւով պէտք է յայտնել, որ խորհրդային վարչակարգի փլուզումէն աւելի քան քսան տարի ետք ,երբ Կոստան Զարեանի գրականութեան «վերադարձը» արդէն լիարժէք փաստ է, տակաւին անհրաժեշտ է «դիմում» ընել, որպէսզի հայ գրականութեան կարկառուն դէմքերէն մէկը մեծարուի «մեծ գրողին վայել» փողոցի մը անունով, երբ անոր անուանակից (ու գրականօրէն քանիցս նուազ կարեւոր) Նայիրի Զարեանը ունի փողոց, դպրոց եւ յուշարձան, իսկ խորհրդային շրջանէն մեզի «ժառանգ» մնացած են երկու փողոցներ Բարբիւսի (Henri Barbusse) եւ Ֆուչիկի (Julius Fucik). այս երկու գրողներուն  հիմնական արժանիքը համայնավար եղած ըլլալն է (Ֆուչիկը գնդակահարուած է նացիներու կողմէ՝ Չեխիոյ մէջ, 1943ին), իսկ Պարպիւսի պարագային՝ «Կրակը» անունով հակապատերազմական վէպը հրատարակած ըլլալը 1916ին։ 2005ին Կոստան Զարեանի անունով մկրտուած թիւ 117 դպրոցը ցարդ անոր անունը յիշատակող միայկ հանրային վայրը կը մնայ Երեւանի մէջ։ Հետաքրքրասէրները կրնան կարդալ «Գրողների անունակոչումներով ցանկ»ը, որ կ՚ընդգրկէ բոլոր օտարազգի եւ հայ գրագէտները, որոնց անունով մկրտուած են դպրոցներ, դպրոցներ, յուշարձաններ կամ հաստատութիւններ (www.yerevan2012.org)։ 
 

Բաց նամակ
Երեւանի քաղաքապետ
Պրն. Տարօն Մարգարեանին

Մեծարգոյ պարոն քաղաքապետ,

Մեծանուն գրող Կոստան Զարեանը (1885, Շամախի - 1969, Երեւան) մեր ժողովրդի բացառիկ զաւակներից մէկն է:

Նա թողել է գրական հարուստ ժառանգութիւն, որ մեր մշակոյթի վաւերական հարստութիւնն է: Նրա բացառիկ պոէզիան, տասնեակ պոէմները, որոնց գլուխ գործոցը «Տատրագոմի հարսը» անզուգական երկն է, նրա վէպերը՝ «Անցորդը եւ իր ճամբան», «Բանկօօպը եւ մամութի ոսկորները»), «Նաւը լեռան վրայ», նրա փառահեղ «Երկիրներ եւ աստուածներ» շարքը («Սպանիա», «Միացեալ Նահանգներ»), վիպակներն ու նովելները, նրա խոհուն ու խորունկ էսսէիստիկան, բազմաթիւ յօդուածներն ու գրական այլ նիւթեր հայ գրականութեան ու մեր ժողովրդի հպարտութիւնն են:

Կենսական հանգամանքների պարտադրանքով եւ քաղաքական համոզմունքների բերումով Կոստան Զարեանը իր կեանքի մեծ մասը ապրել է իբրեւ տարագիր ու վտարանդի, սակայն ամբողջ կեանքում մղուել է դէպի Հայաստան, ապրել է Հայաստանի գոյութեան խորհրդով:

Ծնուած չլինելով Հայաստանում՝ ողջ կեանքում նա իրեն համարել է Արարատեան մարդ, Արարատեան երկրի զաւակ: 1922 թուականին նա եկել է հաստատուելու Հայաստանում, սակայն քաղաքական ճնշումների եւ ուղղակի ֆիզիկական հաշուեյարդարի սպառնալիքի ներքոյ ստիպուած է եղել հեռանալու Հայաստանից: Հայաստանից զրկուած լինելը, Հայաստանում չապրելը եղել է նրա կեանքի մեծագոյն ողբերգութիւնը, ինչը յստակօրէն եւ ընդգծուած ձեւով արտայայտուել է նրա գրականութեան մէջ:

1962 թուականին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգէն Առաջինի միջնորդութեամբ ու հրաւէրով, Կաթողիկոսի հովանաւորութեամբ Կոստան Զարեանը վերջապէս հնարաւորութիւն է ստանում գալու եւ հաստատուելու Երեւանում, ուր եւ վախճանւում է 1969 թուականին: Նրա աճիւնը ամփոփուած է Երեւանի քաղաքային գերեզմանատան պանթէոնում:

Յարգելի քաղաքապետ, Կոստան Զարեանը այն մեծութիւնն է, որ արժանի է Երեւան քաղաքում ունենալու իր անունը կրող փողոցը եւ իր յուշարձանը: Դա պէտք է լինէր վաղուց, սակայն ըստ երեւոյթին իսկապէս ամէն բան, ամէն հարց ունի իր պատմական ժամանակը:

Այսօր մենք՝ ներքոստորագրեալներս, համոզուած ենք, որ հասել է այդ հարցը լուծելու ժամանակը, ուստի եւ դիմում ենք Ձեզ, խնդրելով իրողութիւն դարձնել արդար վերաբերմունք մեծանուն գրողի անուան ու յիշատակի հանդէպ՝ Երեւան քաղաքում մեծ գրողին վայել մի փողոց կոչել գրողի անունով եւ այդ փողոցում կանգնեցնել գրողի յուշարձանը:

Ի դէպ, հռչակաւոր եւ մեծատաղանդ արձանագործ Արտօ Չաքմաքչեանը դեռեւս գրողի կենդանութեան օրօք կերտել է նրա կիսանդրին, որ բացառիկ արուեստի գործ է, եւ պատրաստ է այն անվարձահատոյց նուիրել Երեւան քաղաքին:

«Ազգ», Յունիս 12, 2013