Ժան Ալմուխեան. «Որքան կարողացած եմ, իմ արուեստս ծառայեցուցած եմ հայապահպանութեան նպատակին»»

ՀԱՅԿ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

2012 թ. լրացած է արժանթինահայ յայտնի երգահան  ու խմբավար Ժան Ալմուխեանի ծննդեան 80ամեակը եւ երաժշտական գործունէութեան 55ամեակը: Ան 1957էն ի վեր հիմնադիր ղեկավարն է Պուէնոս Այրէսի «Արաքս» երգչախումբին։ Ալմուխեանի յոբելեանը տօնուած է նաեւ Հայաստանի մէջ՝ Հոկտեմբեր 6ին «Արամ Խաչատուրեան» համերգասրահը տեղի ունեցած համերգով։  Ստորեւ կու տանք համերգի նախօրեակին կատարուած հարցազրոյցը։ .

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Սփիւռքի նախարարութեան «Հայերն այսօր» էլեկտրոնային պարբերականի աշխատակազմի եւ ընթերցողների անունից սրտանց շնորհաւորում եմ ձեր ծննդեան 80-ամեակը` մաղթելով ձեզ ամենայն բարիք, երկար տարիների առողջ ու ստեղծագործ կեանք եւ անձնական երջանկութիւն: Բայց ճիշդն ասած, մաէսթրօ, ձեզ նայելով` հազիւ թէ ասես` ութսուն…

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Շատ շնորհակալ եմ շնորհաւորանքի եւ ձեր ազնիւ խօսքերուն համար: Ուրիշներ ալ այդ նոյն բանը կ՛ըսեն: Կ՛երեւի` այդպէս է. ջահել մնացեր եմ:

Հ.- Այսինքն դուք ձեզ 80 տարեկան չէք զգում` 8 տասնամեակի  վաստակած կեանք…

Պ.- Ի հարկէ` ոչ: Եւ յետոյ, գիտեք, ամէն մարդու համար տարիք մը կայ, որմէ ետք արդէն տարիները չես հաշուեր: Ինծի համար ատիկա 45 տարեկանն էր:

Հ.- Երկու խօսքով պատմէ՛ք ձեր մասին:

Պ.- Ծնած եմ Յունաստան: Մանկութեանս ու մանաւանդ պատանեկութեանս տարիները անցած են շատ դժուար պայմաններու մէջ. Բ.  Աշխարհամարտի շրջանն էր: 1947-ին ընտանիքով տեղափոխուեցանք Արժանթին, եւ փաստօրէն 15 տարեկանէն, հիմնականին մօրս խորհուրդով, ամբողջովին նուիրուեցայ երաժշտութեան:

Երաժշտական ուսումս ստացած եմ Արժանթինի այն ժամանակուան ականաւոր վարպետներու մօտ` Էմիլիօ Սամփիեթրօ (երաժշտութեան տեսութիւն), Քարլոս Տուքսեն Փանկ (ներդաշնակութիւն), Փեթրօ Վալենթի Քոսթա (խմբավարութիւն) եւ հռչակաւոր յօրինող Ալպերթօ Խինասթերա (յօրինում-գործիքաւորում):

1957-ին խումբ մը արուեստասէր ընկերներու հետ հիմնեցինք «Հայ երաժշտութեան բարեկամներու» ընկերակցութիւնը եւ անոր «Արաքս» երգչախումբը, որուն հիմնադիրն ու գեղարուեստական խմբավարն եմ մինչեւ այսօր: Իր բարձր նուիրումին ու երկաթեայ կարգապահութեան շնորհիւ` «Արաքս»-ը դարձած է Պուէնոս Այրեսի սիրողական լաւագոյն խումբերէն մին: Այսօր խումբին երգացանկը կը բաղկանայ աւելի քան 350 հայկական, արժանթինեան եւ այլ ժողովուրդներու խմբերգերէ: «Արաքս»-ի նպատակը միշտ եղած է նաեւ հայ երաժշտութիւնը իր արժանի բարձունքի վրայ հնչեցնելն ու տարածելը ոչ միայն հայ հասարակութեան, այլեւ մեզ հիւրընկալող տեղացի ժողովուրդին մէջ: Այդ առումով ալ արձանագրած է կարեւոր ձեռքբերումներ ինչպէս Արժանթինի մէջ, այնպէս ալ երկրէն դուրս: Խօսելով ստեղծագործութեանս մասին` ես երկու ուղղութիւն ունիմ. մէկը ընդհանուր երաժշտութիւն կարելի է անուանել, այն ինչ որ բոլորը կ՛ընեն այսպէս կամ այնպէս: Միւսը այն երգերն են, այն երաժշտական գործերը, որոնք կ՚առնչուին հայ երգի, հայկական երաժշտական մտածողութեան հետ: Արդէն ըսի` ես 55 տարի երգչախումբ պահած եմ հոն, եւ ատոր գլխաւոր նպատակը հայապահպանութիւնը եղած է: Նաեւ այս երգերով շատերը հայ մնացած են:

Հ.- Մաեսթրօ, ես գիտեմ, որ դուք էլի շատ անգամներ էք եղել Հայաստանում, նաեւ ձեր ստեղծագործութիւններն են կատարուել հայրենի բեմերում: Պիտի խնդրեմ` խօսէք այս` հոկտեմբերի 6-ին Արամ Խաչատրեան համերգասրահում կայանալիք` ձեր 80-ամեակին նուիրուած յոբելենական համերգ-երեկոյի մասին. ինչպիսի՞ նշանակութիւն ունի այն ձեզ համար:

Պ.- Շատ-շատ մեծ մեծ նշանակութիւն ունի այս համերգը ինծի համար: Պիտի ըսեմ, որ նախորդ այցելութիւններս հայրենիք եղած են առաւելաբար խորհրդային ժամանակներուն, եւ որոշ գործեր ներկայացնելու իմաստով, մանաւանդ` հայրենասիրական, ինչ-ինչ դժուարութիւններ կային: Հիմա այդ խնդիրը չկայ: Երախտապարտ եմ Սփիւռքի նախարարութեան, որ իմ հանդէպ նման ուշադրութիւն ցուցաբերեց, ի մասնաւորի` նախարար Հրանուշ Յակոբեանին: Եւ անշուշտ, մեծագոյն պատիւ է ինծի համար, որ համերգին պիտի մասնակցի Հայաստանի պետական երգչախումբը` Կապելլան, իր անզուգական ղեկավար մաէսթրօ Յովհաննէս Չեքիճեանը, որ իմ գործերը պիտի կատարէ: Սա ինծի համար արդէն մեծ երջանկութիւն է:

Հ.- Ուրիշ անգամ առիթ ունեցե՞լ էք շփուելու Կապելլայի, մաեսթրօ Չեքիճեանի հետ:

Պ.- Կապելլայի հետ` ո՛չ, բայց Չեքիճեանը կը ճանչնամ շատ վաղուց` 1968-էն ի վեր… Արդէն ըսեմ, որ մենք նաեւ հայրենակիցներ ենք. երկուքս ալ պոլսահայ ենք: Ճիշդ է` ես ծնած եմ Յունաստան, սակայն ծնողներս պոլսեցի են:

Հ.- Մաեսթրօ, երկու խօսք` գալիք համերգի ծրագրի մասին…

Պ.- Առաջին գործը «Հայաստան» է կը կոչուի, որու խօսքերուն հեղինակը Վահագն Դաւթեանն է, 2-րդ երգը` «Տապան», Դանիէլ Վարուժանի խօսքերով է: Երրորդը, որ կը կոչուի «Արցախ», խօսքերուն հեղինակը արժանթինահայ բանաստեղծ Պետրոս Հաճեանն է, որ վերջերս մահացաւ. անցեալ տարի գրեցինք այս գործը: Մէկ գործ պիտի կատարէ դաշնակահար Սեդրակ Երկանեանը` երկու հատուած իմ «Հայկական սուիթ»-էն` «Նոքթիւրն» եւ «Ռոնտօ»: Յետոյ կու գայ Կապելլան եւ կը կատարէ չորս երգ մաէսթրօ Չեքիճեանի ղեկավարութեամբ, որմէ յետոյ մէկ երգ ալ ես պիտի ղեկավարեմ: Հոն համերգը կը վերջանայ: Սակայն ես սովորութիւն ունիմ (իմ երգչախումբով) ամէն համերգէ դուրս «Հայ ապրինք» երգը կատարել, որ Նար Պէյի խօսքերով է եւ տեսակ մը սփիւռքահայերու հիմն դարձած է: Այս երգը երգելու ատեն իմիններս նոթաները վար կը դնեն ու անգիր կ՛երգեն: Նոյնը պիտի ընենք Կապելլայի հետ:

Հ.- Մաեսթրօ, արժանթինահայերը միշտ էլ դրական առումով աչքի են ընկել ե՛ւ որպէս հայ, ե՛ւ որպէս երկրի` Արժանթինի արժանաւոր, նուիրուած քաղաքացիներ` գործունեայ, աշխատասէր, ինչը մեծապէս գնահատուել է երկրի իշխանութիւնների, պետական կառոյցների կողմից: Ես յիշում եմ` դեռ 1984-ին` Վազգէն Վեհափառի` Հարաւային Ամերիկայի հայ համայնքներ կատարած հովուապետական այցելութեան ժամանակ, Վեհափառի այցելութեան առիթով եւ ի պատիւ արժանթինահայութեան մեծ ներդրումի երկրի  կեանքի բոլոր բնագաւառներում (մօտաւորապէս այսպիսին էր ձեւակերպումը) մայրաքաղաք Պուէնոս Այրէսի կենտրոնական փողոցներից մէկը վերանուանուեց «Արմենիա»: Կարծեմ` մեծ ուրախութիւն էր ողջ արժանթինահայութեան համար:

Պ.- Անշուշտ, շատ լաւ կը յիշեմ: Ես ալ մասնակցած եմ իմ երգչախումբով: Փառահեղ տօնակատարութիւն էր, բոլոր հայերը ցնծութեան մէջ էին: Իսկ թէ ինչպէ՛ս կամ ինչո՛ւ արժանթինահայերը «առանձնացած» են, կրնամ ըսել միայն, որ միշտ ջանացած ենք: Գիտէք` ես չեմ ընդունիր «արուեստը արուեստի համար» տեսութիւնը: Կը կարծեմ, որ արուեստը պիտի ծառայէ որեւէ նպատակի, վեհ նպատակի: Իմ պարագային` իմ արուեստը ես որքան կարողացած եմ, ծառայեցուցած եմ հայապահպանութեան նպատակին, ատոր համար այս երգերը գրեցի: Միեւնոյն ժամանակ ես իմ երգչախումբին միշտ ըսած եմ, թէ հակառակ այն բանին, որ դուն արժանթինահայ ես, կամ մէկը եկած է Լոնտոնէն,  մէկը` Փարիզէն կամ Եգիպտոսէն, դուն ո՛չ  անգլիացի ես, ո՛չ ալ ֆրանսացի: Դուն հայ ես, որովհետեւ քու մօրդ արգանդը հա՛յ ծնած է: Իմացիր` առաջին ու միակ հայրենիքդ մօրդ արգանդն է: Ուրեմն` նախ եւ առաջ հայ ես, յետոյ` ինչ կ՛ուզես: Եւ գիտէք` օր մը վիճաբանութեան նման բան մը եղաւ: Ես ըսի, ան, որ կ՛ըսէ` արժանթինցի եմ, թող այս կողմս նստի, ան որ կ՛ըսէ` հայ եմ` միւս կողմս: Մէկ հոգի միայն նստեցաւ հոն, ան, որ կ՛ըսէր արժանթինցի եմ, 40 հոգին միւս կողմս նստեցան: Վերջը զայն ալ համոզեցին: Այսօր 4-րդ սերունդն է հոն 1915-էն ի վեր: Նոր սերունդը հիմնականին օտարախօս է, բայց դեռ հայկական ոգին կը պահէ: Անշուշտ շատ դժուար է հայ ըլլալով` հայ մնալը օտարութեան մէջ, բայց ջանացած ենք ու պիտի ջանանք:

Հ.- Իսկ ձեզ համար ի՞նչ է հայ լինելը` ճակատագի՞ր, պատասխանատուութի՞ւն, երջանկութի՞ւն, կամ գուցէ մէկ ա՞յլ բան:

Պ.- Եթէ փորձեմ բացատրել` ինչ է հայ ըլլալը, արդէն պղծեցի: Հայ-ու բացատրութիւն չկայ:

Հ.- Մաէսթրօ, յատկապէս ձեր խմբերգային ստեղծագործութիւններում ակնյայտօրէն ընդգծուած է մի կողմից հայ երկրագործի` հողի աշխատաւորի բնաբանը (հորովելներ), միւս կողմից` Եղեռնի յիշողութիւնը: Ինչո՞ւ հէնց այս երկուսը:

Պ.- Հայու համար հողը միայն հող չէ, ոչ ալ` միայն ապրուստի աղբիւր: Հողը սրբութիւն է, ինչ-որ առումով` կեանքի իմաստը: Իմ «Կալերգ»-իս մէջ ես խորհրդանիշներով կը խօսիմ (անշուշտ` նոր բան չէ)` հօ՜, եզո՛ ջան,  հա՜յ ախպէ՛ր ջան, ուսի՜դ մատաղ, ոտի՜դ մատաղ: Եզը գիւղացիի «ախպէրն» է, ամենահարազատն է, իսկ եզան հետ խօսողը մէկ գիւղացի չէ, այլ հայ հողն է, հայ ժողովուրդն է: Այդ հողը եւ ժողովուրդը 4000 տարի կռիւ տուած է տեսակ-տեսակ արհաւիրքներու դէմ, տեսած է թէ՛ պարտութիւններ, թէ՛ յաղթանակներ, թէ՛ տառապանքներ` ընդհուպ մինչեւ ցեղասպանութիւն: Այդ կռիւը այսօր ալ չէ վերջացած: Կոմիտաս վարդապետը ի՛նչ է ըսեր. գիտէ՞ք` մեր ժողովուրդը ինչու դիմացաւ այս 4000 տարին, երբ որ բաբելոնացիներէ ասորեստանցիներ, շումերներ վերացան: Որովհետեւ մեր ժողովուրդը ընտրեալ ժողովուրդ է, «էլիթ» է, եւ գիտէ՞ք` գաղտնիքը մայր հողի մէջ է, այդ հողը սիրելու, պաշտելու մէջ է:

Հ.- Կոմիտասը հայ երաժշտութեան աղբիւրի մաքրամաքուր ակն է, Կոմիտասից բոլորն են սովորում եւ դեռ պիտի սովորեն: Դուք ի՞նչ էք սովորել Կոմիտասից:

Պ.- Ամէն ինչ: Կոմիտասը մեր ժողովուրդի ոգին է, մեր ամէն ինչն է: Բայց ան ալ չեմ ուզեր բառերով բացատրել, որ չպղծեմ:

Հ.- Եզրափակենք: Մաէսթրօ, ձեր բոլոր շրջագայութիւնների ժամանակ, ինչպէս որ այս անգամ, մշտապէս որպէս ուղեկից ունէք ձեր համակրելի կնոջը: Ձեր պահապան հրեշտա՞կն է:

Պ.- Այո՛, շատ ճիշդ ըսիք: Առհասարակ կեանքիս բոլոր յաջողութիւններուն համար երկու կնոջ կը պարտիմ` մօրս եւ Նուարդ կնոջս: Գիտէ՞ք ինչ կը նշանակէ Նուարդ: Նուարդ` կը նշանակէ նոր հարս, ատոր համար ալ բնաւ չի ծերանար:

Հ.- Շնորհակալութի՛ւն զրոյցի համար: Մաղթում եմ, որ ձեր 80-ամեայ յոբելեանին նուիրուած երեկոն դառնայ սկիզբ` նորանոր արարումների: Մինչեւ նոր հանդիպում հայրենիքում:

Պ.- Ես ալ շնորհակալ եմ: Ողջոյններս ու բարի մաղթանքներս «Հայերն այսօր»-ի բոլոր ընթերցողներուն:

«Հայերն այսօր», Հոկտեմբեր 5, 2012