Մեծ բացական՝ Սփիւռքը

ՅԱԿՈԲ ԱՒԵՏԻՔԵԱՆ

 

Անցնող շաբաթն իր բուռն իրադարձութիւններով ահագին նիւթ է հայթայթում մեկնաբան-վերլուծաբաններին` պետական, ազգային, հասարակական ու քաղաքական բնոյթի դիտարկումներ եւ ընդհանրացումներ անելու: Պաշտօնական իրադարձութիւնների եւ հասարակական պոռթկումների մի շաբաթ՝ որն իր հետքն է թողնելու ազգային-պետական մեր ընթացքի ու մօտեցումների վրայ, նաեւ հանգրուան՝ եզրակացութիւններ անելու մեր բացթողումների ու սխալների վերաբերեալ:

Այս առումով, ինչպէս իր մասնագիտական պարտքը կատարող իւրաքանչիւր լրատուամիջոց, մեր թերթը փորձում եւ փորձելու է յընթացս դիտարկումներ կատարել ու ամրագրել կարեւոր երեւոյթները:

Այս եւ հետագայ էջերում մեր աշխատակիցները փորձում են պարզել իրենց տեսակէտները կատարուած ու կատարուող զարգացումների մասին եւ նպաստել ճիշդ ու ճշմարիտ եզրակացութիւնների յանգելուն: Իմ հերթին, ցանկանում եմ եղած բաների մէջ անդրադառնալ չեղածին, այսինքն մի բացակայութեան, որը դժբախտ հանգամանքների բերումով կազմում է մեր ազգի երեք-չորրորդը՝ ոչ միայն իբրեւ թիւ ու քանակ, այլեւ՝ ազգային-քաղաքական-տնտեսական գործօն:

Ինչպես վերնագիրն է ասում՝ դա Սփիւռքն է:

Նկատի ունեմ Ապրիլի 17-ին Ազգային ժողովի պատմական նիստը, որի ընթացքում վարչապետ ընտրուեց Սերժ Սարգսեանը: Այդ նիստում եղան շուրջ երկու տասնեակ ելոյթներ, մի մասը նախկին նախագահին ուղղուած ներբողականներ, իսկ միւս մասը՝ ուշագրավ ու երբեմն շատ անկեղծ դիտողութիւններ ու դիտարկումներ: Սակայն ոչ մէկ խօսք, անգամ ակնարկութիւն Սփիւռքին վերաբերող: Նոյնիսկ ՀՅԴ երկու ներկայացուցիչները, որոնք նիստի ընթացքում հանդէս եկան խնամուած ճառերով, հարկ չհամարեցին անդրադառնալ Սփիւռքին ու նրա, գէթ, մի քանի կարեւորագոյն խնդիրներին, նույնիսկ՝ իրենց իսկ կուսակցութեան որոշ շրջանակների լոբբիստական շնորհակալ աշխատանքին:

Բայց ամենաանսպասելին նորընտիր վարչապետի՝ «Հայաստանը մի բան է առանց Սփիւռքի եւ բոլոորովին այլ բան՝ Սփիւռքով» հրաշալի բանաձեւումի հեղինակ (խօսքը մէջ է բերւում յիշողութեամբ) Սերժ Սարգսեանի լռութիւնն էր: Ճիշդ է, նրա գլխավոր ելոյթը ծրագրային չէր, ինչպէս ինքն ասաց, սակայն ձեռքբերումների եւ առկայ պրոբլեմների յաղթահարման ջանքերի մասին վկայութիւններով առատ նրա ճառի մէջ չկար որեւէ անդրադարձ գոնէ Սփիւռքի նախարարութեան ութամեայ գործունէութեանը: Այն գերատեսչութեան՝ որի հիմնադիրն է փաստացի ինքը՝ իր նախընտրական խոստմանը հաւատարիմ: Արդարեւ, հակառակ այդ նախարարութեան հանդիսանքային, մեդալաբաշխ ու խտրականական գործունէութեան նկատմամբ ոմանց եւ անձամբ իմ ունեցած վերապահումներին, Սփիւռքի նախարարութեան գոյառումը առհաւատչեան էր Սփիւռքին տրուած պետական կարեւորութեան՝ որպէս համահայկականութեան կարեւոր բաղադրիչի:

Նորընտիր վարչապետի խօսքում մէկ տեղ միայն, այն էլ անուղղակի, ակնարկ եղաւ ուղղուած Սփիւռքին, երբ անդրադարձ կատարուեց 2040 թ.ին Հայաստանում չորս միլիոն բնակչութիւն ունենալու սեփական ծրագրին: Սերժ Սարգսեանը խօսքն ուղղելով Հանրապետական կուսակցութեան կոալիցիոն գործընկեր Հ. Յ. Դաշնակցութեանը՝ վստահութիւն յայտնեց, որ աւանդական այդ կուսակցութիւնը կ՚օգնի հայրենադարձութեան կազմակերպմանը: Մինչդեռ նման վստահութիւնը տեղին պիտի լինէր, եթէ յիշեալ կուսակցութիւնը պատմական փորձ ունենար երբեւիցէ ներգաղթ կազմակերպելու: Վերջին 90 տարիներին մեծ ու փոքր հայրենադարձութիւններ կազմակերպողները եղել են Հ. Բ. Ը. Միությունը, Ռամկավար Ազատական եւ Հնչակեան կուսակցութիւնները, բայց ո՛չ Դաշնակցութիւնը (*): Նոյնիսկ 90-ական թթ.ին, երբ հնչեց ՀՅԴ Բիւրոյի հանգուցեալ ղեկավար Հրայր Մարուխեանի «Դէպի Երկիր» կոչը, հատուկենտ դաշնակցականներ միայն ընդառաջեցին դրան: Պատճառը ոչ թէ Դաշնակցութեան չկամութիւնն էր այս անգամ, այլ այն իրողութիւնը, որ աշխարհայնացման (գլոբալիզացիա) մեր ժամանակներում հայրենադարձութիւնն այլեւս չի կարող լինել ռոմանտիկ հայրենաբաղձութեան արտայայտութիւն: Մեր օրերում հայրենադարձութիւնը չի կարելի դիտարկել որպէս ազգային զոհողութեան դրսեւորում: Այլ՝ պէտք է երկրում հէնք ստեղծել, գրաւիչ ու համոզիչ հէնք, որի երաշխիքն ու գործադրողը արդարամիտ, ժողովրդավար եւ հանրօգուտ ծառայութեանը նուիրուած իշխանութիւնն է լինելու, արդիական ու զարգացած պետութիւնը, որը ի գործ է դնում մեր ժողովրդի ամբո՛ղջ ներուժը, այդ թւում՝ Սփիւռքի՛նը:

***

Առաջին հայեացքից, նկատի ունենալով ներկայ տագնապալի օրերը, գուցէ անտեղի թուայ իմ այս անդրադարձը: Սակայն, իմ համոզմամբ, հենց նմա՛ն օրերին է յատկապէս պէտք յիշել, որ Սփիւռքը թէեւ չունի քաղաքացիական իրաւունքներ այս երկրում, բայց ունի ազգային-բարոյական իրաւացի պահանջներ եւ ակնկալութիւններ: Պէտք է հաշուի նստել նաեւ ժողովրդի այդ մեծ հատուածի հետ:

«Ազգ», 20 Ապրիլ 2018

---------------------------------

(*) Պատմական փաստն ու տրամաբանութիւնը կը յուշեն, որ մինչեւ խորհրդային շրջանի աւարտը, անիրական էր ակնկալել, որ հայրենադարձութիւն կազմակերպողի դեր պիտի տրուէր Հ. Յ. Դաշնակցութեան։ 1946-48-ին ներգաղթողներուն պարտադրանքը՝ հրապարակաւ իրենց կուսակցական պատկանելիութենէն հրաժարելու, արդէն ցոյց կու տայ, որ անոր ներկայութիւնը բաղձալի չէր («Հայկականք»)։