ՀՐԱԿ Փ.
Կանխաւ նշեմ, որ Լափշինի ու «հաց բերող» Արթուրի պարագաները աւելի
ընդհանրական խնդրի մը շուրջ խորհրդածելու համար դիտարկուող օրինակներ են
պարզապէս. քննուող հարցը չի սահմանափակուիր անոնցմով: Հարցը կը վերաբերի Սփիւռքի մէջ տիրող քաղաքական հռետորաբանութեան, որ անշուշտ ունի Հայաստանի
մէջ իր հակամասը (counterpart), որմէ կը սնանի: Պարզաբանելու եւ
յառաջանալու համար անցնիմ օրինակներուն:
Ընթերցողներուն ջախջախիչ, եթէ ոչ բացարձակ մեծամասնութիւնը տեղեակ է դեռ
թարմութիւնը չկորսնցուցած Լափշինի դէպի Ազրպէյճան արտայանձման եւ
ձերբակալման լուրէն, ուստի չ’արժեր մանրամասնել: Մեր բաղդատութեան համար
կարեւորը պաշտօնական խօսնակներու, լրատուամիջոցներու,
երիտասարդական-ուսանողական թէ այլ միութիւններու հաղորդագրութիւններու,
ցոյցերու, համացանցային դաշտի մէջ եւ այլուր տեղ գտած լայն ու ընդարձակ
անդրադարձն է այդ դէպքին. դատապարտում եւ բողոքարկում` սպասուած, տեղին եւ
արդար: Բայց լրիւ անկե՞ղծ` պիտի հարցապնդենք շուտով:
Երկրորդ դէպքին մասին ստիպուած եմ սակայն աւելի մանրամասնութիւն տալու,
քանի որ հաւանաբար կան ընթերցողներ, որոնք լաւագոյն պարագային անբաւարա՛ր
տեղեկութիւն ունին այդ մասին. եւ ահա այստե՛ղ թաղուած է շան գլուխը:
Յուլիսեան վերջին դէպքերու ընթացքին Հայաստանի քաղաքացի Արթուր Սարգսեանը,
նախապէս գրեթէ անյայտ դէմք, սնունդով բեռնուած իր ինքնաշարժով ճեղքած էր
ոստիկաններու պատնէշը ու մուտք գործած` «Սասնայ ծռեր» զինուած խումբին
կողմէ գրաւուած ոստիկանութեան գունդի տարածք, պարզապէս ուտելիք հասցնելու
համար սնունդէ զուրկ մնացած ապստամբներուն: Իր այս աքթին համար «հաց
բերող»-ը կալանքի տակ մնաց աւելի քան հինգ ամիս, սակայն 30 Դետկեմբերին
ազատ արձակուեցաւ դատախազութեան կողմէ հետեւեալ բացատրութեամբ. «Հիմք
ընդունելով բժշկական խորհրդակցութեան եզրակացութեամբ Ա. Սարգսեանի մօտ
ախտորոշուած հիւանդութիւնը, որը նուազեցնում է նրա կողմից քննութիւնից
խուսափելու, նոր յանցանք կատարելու հաւանականութիւնը, վերջինիս նկատմամբ
որպէս խափանման միջոց է ընտրուել չհեռանալու մասին ստորագրութիւնը»:
Արդարեւ, Սարգսեան ունի առողջական այնպիսի լուրջ խնդիրներ, որոնց
առկայութեան պարագային ամբաստանեալ մը պէտք չէ մնայ բանտային պայմաններու
մէջ, նաեւ` ըստ հայաստանեան օրէնքին: Այս գծով Սարգսեանի ու իր
փաստաբաններու դիմումները մնացած էին ապարդիւն, բայց ի վերջոյ Մարդու Իրաւունքներու Եւրոպական Դատարանի միջամտութենէն քանի մը օր ետք
դատախազութիւնը զիջեցաւ` հաստատելով Սարգսեանի առողջական վիճակի բանտային
պայմաններու հետ անհամատեղելիութիւնը: Նորութիւնն այն է սակայն, որ Լափշինի
արտայանձնումէն ընդամէնը երկու օր ետք, Փետրուար 9-ին, անակնկալօրէն
դարձեա՛լ ձերբակալուեցաւ Սարգսեան: Դատախազութեան հիմնական բացատրութիւնն
այն էր, որ Սարգսեանի հիւանդութիւնը չի դասուիր կալանքի պատիժը կրելու
խոչընդոտող ծանր հիւանդութիւններու շարքին: Այս բացատրութիւնը
բացայայտօրէն կը հակասէ նոյն դատախազութեան կողմէ մօտ ամիս մը առաջ
Սարգսեանի ազատ արձակման վերաբերեալ տրուած բացատրութեան: Դեռ չենք խօսիր
դատը այսքան ուշացնելով ամբաստանեալ մը, ա՛յդ ալ վատառողջ, կալանքի տակ
պահելու սկզբունքային անարդարութեան մասին: Դարձեալ ձերբակալուելէն ու
դատապարտեալներու հիւանդանոց տարուելէն ետք «հաց բերող»-ը յայտարարած է
հացադուլ, ու արդէն շաբաթէ մը աւելի է, որ կը մնայ առանց հացի, ինչ որ շատ
կտրուկ ազդեցութիւն ունի իր առողջական վիճակին վրայ, ինչպէս կ’ահազանգեն
իրաւապաշտպանները: Այսքան` որպէս լրատուութիւն. չեղածին տեղ. աւելիին համար
կարելի է անձնապէս պրպտել: Ի՞նչ տեղ շնորհուեցաւ այս հարցին մեր
հռետորաբանական դաշտին մէջ: Ամէնէն անկողմնակալ եւ կրաւորական միջոց`
լրագրութի՛ւնը անգամ չանդրադարձաւ այս խնդրին, ալ չեմ նշեր աւելին:
Կրկնելով, որ «հաց բերող»-ինը մէ՛կ օրինակ է միայն, ամէնէն հրատապը
հաւանաբար, եւ որ բազմաթի՛ւ եղած են այս տարիներու ընթացքին եւ այսօր
Հայաստանի մէջ քաղաքական հալածանքները, քաղաքական բանտարկեալները, ծեծերն
ու խոշտանգումները, տարրական մարդկային իրաւանց բռնաբարումը դատաիրաւական
եւ քրէա-օլիկարխեան համակարգերու զուգահեռ գործունէութեան ներքոյ, հարց
տանք. ի՞նչ ուշադրութեան արժանացած են այս բոլորը սփիւռքեան հիմնական
առանցքի եւ անոր հայաստանեան հակամասի (counterpart) քաղաքական
հռետորաբանութեան մէջ (դեռ ձգե՛նք նոյնիսկ գործնական երեսը): Գրեթէ` ո՛չ
մէկ: Բացակայութի՛ւն, քա՛ր լռութիւն:
Վերադառնալով լափշինեան հարցին` կարելի է տեսնել, որ երեւոյթի
դատապարտման ալիքին մէջ իրաւացիօրէ՛ն տեղ կը գտնէ մարդկային տարրական
իրաւունքներու` տեղափոխման ազատութիւն, լրագրողական իրաւունքներ,
ինքնորոշման իրաւունք, եւայլնի հռետորաբանութիւնը: Իրաւացիօրէն, այո՛,
բայց` ոչ անկեղծօրէն: Ապա թէ ոչ ո՞ւր էր աղաղակող այդ մեծ բանակը ի տես հաց
բերողի մարդկային իրաւունքներու ոտնահարման, ո՞ւր էր անկէ առաջ Հայաստանի
մէջ իրագործուած մարդկային իրաւանց բազում եւ կոպտագոյն խախտումներու
ժամանակ:
Հարց կը ծագի. մարդկային իրաւունքներ, ազատութիւն, արդարութիւն`
պարզապէս ազգային քաղաքականութեան ծառայեցուող գործիքնե՞ր ու միջոցնե՞ր են
ուրեմն. հրատապ հարց եւ «սկզբունք» կը դառնան ու մեր հռետորաբանութեան մէջ
կը յայտնուին միայն, երբ Ազրպէյճանի՞ կամ Թուրքիո՞յ մէջ կ՛ոտնակոխուին:
Փաստօրէն ժողովրդավարական այս սկզբունքները կորսնցուցած են գաղափարական
անշեղ յենասիւներու իրենց երբեմնի հանգամանքը. ընդունինք այլեւս: Արժանացած
են շատո՛նց արդէն փոշոտ դարակներու մէջ մոռցուած ընկերվարութեան ու
ձախականութեան ճակատագրին:
Ժամանակակից հռետորաբանութիւնը ուրեմն, ալ չե՛նք խօսիր գործնականին
մասին, փաստօրէն խզած է իր կապերը ազգային նկատուողէն անդին եղող
արժէքներուն հետ: Ցեղասպանութեան ճանաչումէն, անոր դրժումի քրէականացումէն,
Արցախէն, Թուրքիայէն, Ազրպէյճանէն, Լափշինէն ու Սաֆարովէն անդին չ՛երթար,
ցաւօք: Նեղազգային է ու վե՛րջ: Անկէ անդին կա՛մ չկայ, կա՛մ եթէ կայ ապա`
նեղազգայինին ծառայեցուելու համար միայն, այսինքն` կե՛ղծ: (Ինքնին այդ
ազգայինին բնոյթին, խորքին ու ընկալման մասին ալ կարելի է շատ երկար գրել:
Բաւարարուիմ յուշելով, որ «գաղափարական»-ին ու «կաղապարական»-ին միջեւ
գոյութիւն ունի որակական յստակ տարբերութիւն):
Հռետորաբանական այս բացէն ամէնէն անմիջականօրէն ազդուողը
երիտասարդութիւնն է անշուշտ, նոր սերունդը: Բնական հետեւանքները երկուք են.
կա՛մ աշխարհահայեացքի խիստ սահմանափակում, գաղափարական ճահճացում (իմա՛
կաղապարականութիւն) դէպի սին ծայրայեղականութիւն երթալու յայտնի
վտանգներով, եւ կա՛մ արթուն, յառաջադէմ, քննական մտքի տէր
անհատականութիւններու պարագային` խրտչում, ինքնամեկուսացում եւ հեռացում:
Երկուքի պարագային ալ հաւաքականութիւնն է կորսնցնողը անշուշտ:
Ընկերային արդարութեանց ու մարդկային իրաւանց հարցը անշուշտ չի
սահմանափակուիր Հայաստանով (ոչ իսկ հայութեամբ): Բայց ի մասնաւորի
հայաստանեան իրադարձութիւններու նկատմամբ հռետորաբանական-քաղաքական այս
բացը իր չափով կ՛ուշացնէ հայաստանեան այդ խնդիրներու լուծումը. այստեղ,
ահա, ազգային ու մարդկային հարցերը կը միաձուլուին: Չէ՞ որ Հայաստանի
Հանրապետութիւնը ներքին քաղաքական հալածանքներով ու ընկերային
անարդարութեամբ կը վնասէ ինքզինքին աւելի, քան` լափշինեան պատահարները: Չէ՞
որ կ՛արժեզրկուի պետութիւնն ինք միջազգային քաղաքական գետնի վրայ: Արտաքին
գետնի վրայ ի՞նչ մարդկային իրաւունքներու յարգում կրնայ պահանջել
պետութիւն մը, որ իր սահմաններէն ներս կ՛ոտնակոխէ այդ իրաւունքները:
Կը մնայ հասկնալ պատճառը այս բոլորին: Կա՛մ այն է, որ իսկապէս նեղ է
քաղաքական առաջնորդութեան աշխարհահայեացքը, արժէքային համակարգը,
մտահոգութիւններու դաշտը, կա՛մ ալ այն, որ քաղաքական տուրք է, որ կը տրուի
այս լռութեամբ ու համրութեամբ: Եթէ առաջինն է պարագան, բաներնիս շատ բուրդ
է, ինչպէս կ’ըսէ առածը, եթէ ոչ` բանը բանէն անցած արդէն:
Եթէ երկրորդն է` քաղաքական տուրք,ապա յանուն եւ ի գին ինչի՞:
Յանուն մարդկային տարրական իրաւունքները ոտնահարել շարունակող
գործընկերներու բերելիք, իշխանական թէ նոր-ընդդիմական զորպայա-օլիկարխեան
երեսփոխանական թեկնածուներու բերելիք «բարեփոխուող Հայաստանի՞ն»:
Ի գի՛ն ինչի՞:
Ի գին Հայաստանի քաղաքացիներու մարդկային իրաւունքներու անտեսումին,
ժողովուրդի յաւելեալ յուսալքման, արտագաղթի շարունակութեան ու երկրի
անվտանգութեան խնդրի խորացմա՞ն: Ի գին նեղ-ազգայնական հռետորաբանութեան մը
ներքոյ սփիւռքեան նոր սերունդի գաղափարական սահմանափակումին ու կղզիացմա՞ն:
Ի գին
ափ մը յառաջադէմ եւ գաղափարական երիտասարդութեան մեզմէ վանումի՞ն,
օտարումի՞ն: Ի գին սկզբունքային եւ բարոյական ինքնախորտակմա՞ն: Ի գին
գաղափարական ինքնուրացութեան եւ ինքնադրժմա՞ն վերջապէս:
http://www.azatutyun.am/a/28206898.html
http://www.azatutyun.am/a/28193651.html
http://www.azatutyun.am/a/28309021.html
No comments:
Post a Comment