ՆԱՐԵԿ ՍԷՖԷՐԵԱՆ
Արդէն երեք շաբաթ անցած է, որ «Հրանդ Տինք» Հիմնարկին ամառնային
լեզուի եւ մշակութային դասընթացքը տեղի կ՚ունենայ։ Թէեւ ես
արեւմտահայերէնի լեզուակիր եմ, խոստովանիմ որ կրթութեանս պատճառով
այդքան ալ ինքնավստահութեամբ չմօտեցայ լեզու դասաւանդելու
մարտահրաւէրին։ Սակայն չափազանց ոգեւորիչ ժամանակ կ՚անցընենք։
Դասընթացքին յաջողութեան պատճառներէն գլխաւորը, ես կ՚ըսէի,
մասնակցողներուն՝ աշակերտներուն եռանդն է, նաեւ՝
կազմակերպիչներուն արհեստավարժ մօտեցումը։
Վայրկեան մը պէտք է
մտածէի այս գաղափարին շուրջ. արեւմտահայերէնի հայրենիքը...
Թուրքիա՞ն։ Եթէ ոչ Թուրքիա, ուրեմն ո՞ւր։ Ի՞նչ ըսել է «լեզուի մը
հայրենիքը», յամենայնդէպս։
Արեւմտահայերէնի ակունքը, հիմքը
անպայման Պոլիսն է, սակայն այն Պոլիսը, որ Օսմանեան կայսրութեան
մայրաքաղաքն էր՝ ի տարբերութիւն Թուրքիոյ հանրապետութեան
մայրաքաղաք Իսթանպուլի (*)։ Վերջին հարիւր եւ աւելի տարիներու
ընթացքին, պատմութի՛ւնն ալ, լեզո՛ւն ալ իր հոլովոյթը ունեցած է։ Իմ
արեւմտահայերէն լեզուակրութիւնս Պոլիսէն չի գար։ Նախնիներուս քաղաք
Մարաշէն ալ չի գար (ընդհակառակը. անմիջական նախնիներս թրքախօս
էին)։ Թերեւս աւելի ճշգրտօրէն ան կու գայ ծնողքիս քաղաքներէն՝
Հալէպէն եւ Պէյրութէն։ Անձնապէս իմ պարագայիս կրնամ ըսել որ կու գայ
ծնողքէս, մեր տունէն՝ քաղաքի մը մէջ, ուր չկար հայկական գաղութ,
դպրոց, եկեղեցի։
Ինծի համար, այսինքն, արեւմտահայերէնի հայրենիքը մեր տունն է։
Եւ
հիմա որ եկած եմ Պոլիս եւ շփում ունիմ այստեղի
արեւմտահայախօսութեան հետ, յստակ տարբերութիւններ կը նկատեմ։
Մարդիկ որոնց հետ կը ծանօթանամ «գոհ կը մնան» ինծմէ, յետոյ ալ կը
մաղթեն որ «դիւրին գայ»։ Աւելի յաճախ կը լսեմ «հարկաւ»ները եւ «կը
տեսնուինք»ները հոս, քան կը սպասէի։ «Ընտոր»ը, «ախբարիկ»ը նոյնպէս։
Կը
նկատեմ թրքաբանութիւններ, որոնք Սփիւռք չեն հասած։ Խօսակցական
հարցական «մը՞»էն բացի «մի՞» ալ կայ հոս։ Անցեալ կատարեալ
ժամանակաձեւը տեղ կու տայ պարզ անցեալ ձեւին («երբեք չկարդացի այդ
գիրքը»՝ ի տարբերութիւն «չեմ կարդացած»ի)։ Մարդիկ իրար հեռաձայնով
կը «փնտռեն», ինչպէս թրքերէն բայը կը զուգակցնէ։ «Սորվիլ»ը յաճախ
«իմանալ»ուն տեղը կ՚առնէ, «իմանալ»ն ալ «լսել»ուն պէս կը գործածուի։
(«Հակառակ թրքաբանութիւն» ալ կայ, փաստօրէն. սփիւռքահայեր երբ
Հայաստան ճաշի մը երթան, պէտք է բացատրեն տեղացիներուն «տոլմա»ի
եւ «սարմա»ի միջեւ տարբերութիւնը, որ մէկը լցօնուած է, միւսը՝
փաթթուած։ Պատկերացուցէք զարմանքս երբ ես հոս՝ թրքախօս հայերու հետ
նոյն խօսակցութիւնը ունենալու պէտքը ունեցայ)։
Այս բոլորը ինծի համար հետաքրքրական նկատառումներ են։ Անշուշտ թէ լեզուն իր
տարբերակները կ՚ունենայ, իր տեղական առոգանութիւնը։
Անձէ անձ ալ կը տարբերի։ Արեւմտահայախօս ականջին իմ Երեւան
տարիներ ապրածս կը զգացուի, օրինակ, երբ շատ բնական ձեւով
կ՚ըսեմ. «Ի հարկէ իրականում այդպիսի բան չկայ»։
Արեւմտահայերէնի
Թուրքիոյ հետ կապին վերաբերեալ ամենաանմիջական
տպաւորութիւնս, սակայն, թրքերէնի հետ ներդաշնակ եղանակ
ունենալն է։ Երկու լեզուները նոյն ելեւէջներն ունին։
Շատ յաճախ կը պատահի, որ փողոցը յանկարծ կը կարծեմ որ
մէկը հայերէն կը խօսի։ Լեզուներուն հոսքը, կարծես, նոյն
հունով կ՚ընթանայ։ Թրքերէնն ալ հաւանաբար որոշ չափով
ազդուած է, իր կարգին, հայերէնէն։ Այդ ձեւով իսկապէս որ
Պոլիսը, Թուրքիան արեւմտահայերէնի հայրենիքն է։ Առաւել եւս
դրդապատճառ որ այսքան շատ թուրքիացիներ կը մասնակցին
արեւմտահայերէնի դասընթացքի մը։
Բայց այս պարագային
պարզապէս անմիջական լեզու-հայրենիք
փոխկապակցուածութիւնը չեմ ուզեր տեսնել տակաւին, ինչ,
օրինակ, կարելի է աւելի ինքնավստահօրէն մատնանշել շատ այլ
լեզուներու պարագային՝ Լեհաստան-լեհերէն,
Ճաբոն-ճաբոներէն։ Բայց ալ ոչ Անգլիա-անգլերէն,
Սպանիա-սպաներէն, չէ՞։
Գաղափարականօրէն կ՚ուզենք պնդել,
որ հայերէնի հայրենիքը Հայաստանն է։ Սակայն աւելի խոր
վերլուծութեամբ պէտք է ընդունինք եւ անպայման գնահատենք –
ինչո՞ւ չէ նաեւ հպարտանանք – որոշ մանրամասնութիւններով,
իրականութիւններով։ Ես կ՚ուզեմ յառաջ քաշել այն գաղափարը,
որ հայերէնը ընդհանրապէս համաշխարհայնացուած լեզու մըն է։
Աշխարհի ամենատարածուած լեզուներէն մէկն է
աշխարհագրականօրէն, նոյնիսկ եթէ աւելի ու աւելի քիչ կը
գործածուի Հայաստանէն դուրս։ Գուցէ Պոլսոյ կամ Թուրքիոյ
մէջ անոր գործածումը զարգացնելու թիրախաւորումը
գաղափարապէս աւելի ընդունելի է կամ ուրիշ
հանգամանքներով աւելի նպատակայարմար է, քան այլուր։
Վերջին
նկատառում մը։ Ամառնային դասընթացքին մշակութային բաժնով
կ՚այցելենք Պոլսոյ թաղամասերը, կը ծանօթանանք քաղաքին
հայկական ժառանգութեան հետ։ Գումգաբու (եւ ոչ միայն հոն)
ականջիս կը լսեմ լեզու մը, որ նորէն սրտիս շատ մօտ է, բայց այդ նոյն
եղանակը չունի, նոյն ելեւէջներով չի շարժիր։ Այս անգամ
Հայաստանի մեր հայրենակիցներուն ներկայութիւնը կը
զգամ, եւ կը մտածեմ՝ իրենց յարաբերութիւնը հայրենիքի,
լեզուի, արեւմտահայերէնի հետ ի՞նչ է արդեօք։ Իսկ իրենց զաւակնե՞րը
ինչ կապ պիտի հաստատեն այդ բոլորին հետ։
«Ակօս», 5 Օգոստոս 2016
-----------
(*) Թէեւ Պոլիսը/Իսթանպուլը Թուրքիոյ հանրապետութեան ամենէն կարեւորը քաղաքն է, սակայն մայրաքաղաքը Անգարան է («Հայկականք»)։
No comments:
Post a Comment