Որոնումներ եւ պատուհաններ

Ներ­կան կը փո­խուի շա­րու­նակ, ո­րով­հե­տեւ դա­տա­պարտուած է ակն­թար­թի մը մէջ դառնա­լու ան­ցեալ։ Միակ բան մը ան­փո­փոխ է իր պա­րա­գա­յին. ներ­կան միշտ ան­ցեա­լի եւ ա­պա­գա­յի խաչ­մե­րու­կին է… Մար­դիկ, աշ­խարհ տե­ւա­կա­նօ­րէն ի­րենց ե­տին կը թո­ղուն ներ­կան եւ իւրաքան­չիւր քայ­լա­փո­խին կը դի­մա­ւո­րեն նո՛ր ներ­կայ մը եւ ա­մէն ան­գամ կը յայտ­նուին խաչմե­րու­կի մը առ­ջեւ, ուր կը դիր­քա­ւո­րուին ան­ցեա­լի եւ ա­պա­գա­յի մի­ջեւ։ Եւ այս­պէս շարունա­կա­բար… Ե­րե­ւոյ­թը, ինչ խօսք, ըն­թա­ցիկ է, միան­շա­նակ, բայց կան հանգա­մանք­ներ կամ նրբու­թիւն­ներ,  ո­րոնք կը կան­խեն ա­նոր միա­պա­ղա­ղու­թեան սահման­նե­րուն հաս­նի­լը։ Սա ներ­կա­յի լա՛ւ ար­ժե­ւո­րումն է եւ հեր­թա­կան խաչ­մե­րու­կին վրայ տուեալ ժա­մա­նա­կի ո­գիին հա­մա­հունչ դիր­քա­ւո­րուի­լը։ Ներ­կա­յի ար­դա­րա­ցու­մը կը բա­նայ լա՛ւ ա­պա­գա­յի մը դու­ռը։ Գրա­ւա­կա՞ն… Իսկ այդ լա՛ւ ա­պա­գան, շատ յա­ճախ ու­րիշ բան մը չէ, ե­թէ ոչ իւ­րա­քան­չիւր նո՛ր ներ­կան վե­րա­նո­րոգ ե­ռան­դով մը ող­ջու­նե­լու ընդունա­կու­թիւ­նը։

«Ժամանակ» օ­րա­թեր­թը, որ­պէս հայ մամ­լոյ նա­հա­պետ, իր գո­յու­թեան ար­դէն երկ­րորդ դարուն մէջ ճա­նա­պար­հոր­դու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կէ վե­րա­նո­րոգ ե­ռան­դով։ Շուրջ հա­րիւր եւ ութ տա­րի­նե­րէ ի վեր ա­նոր ա­ռա­քե­լու­թեան ան­խա­փան շա­րու­նա­կուի­լը, ա­ռանց համեստութե­նէ հե­ռա­նա­լու, ինք­նա­բե­րա­բար մտա­ծել կու տայ, որ այս թեր­թը ըն­թա­ցած է յարա­փո­փոխ ժա­մա­նակ­նե­րու ո­գիին հա­մա­հունչ, նաեւ տա­րի­նե­րու հո­լո­վոյ­թին մէջ հնարաւորինս ճիշդ դիր­քա­ւո­րուած՝ ան­ցեա­լի ու ներ­կա­յի խաչ­մե­րուկ­նե­րուն վրայ։ Մօտաւոր ան­ցեա­լին նշուած «Ժամանակ»-ի դա­րա­դար­ձը պա­տեհ ա­ռիթ մըն էր այդ հաշուեկշիռը ընելու տե­սան­կիւ­նէն։ Յո­բե­լե­նա­կան բազ­մա­կող­մա­նի ու եր­կա­րա­շունչ ծրագիր մը կեան­քի կոչուե­ցաւ՝ ստեղ­ծե­լով լայն ար­ձա­գանգ։ Տօ­նախմ­բու­թիւն­նե­րու բարձր տրա­մադ­րու­թեան, բարե­մաղ­թանք­նե­րու տա­րա­փի մը մէջ եզ­րա­փա­կուե­ցաւ դա­րա­դար­ձի յո­բե­լե­նա­կան շրջա­նը։ Եւ այդ հանգ­րուա­նը, այդ մթնո­լոր­տը ծնունդ տուաւ մա­տե­նա­շա­րի մը։ «Ժամանակ»-ի դարադար­ձի խոր­հուր­դը յա­ւեր­ժաց­նե­լու ճա­նա­պար­հին վրայ առ­նուած վիթ­խա­րի քայլ մըն էր այս մէ­կը, մեր ի­րա­կա­նու­թեան պայ­ման­նե­րով՝ ի­րա­տես ոս­տու­մի մը են­թա­գե­տի­նը, նախադրեա­լը։ Ա­հա՛, նման ո­րո­նում­նե­րու պտու­ղը դար­ձաւ «Ժամանակ-100» մա­տե­նա­շա­րը։

Որ­պէս ա­ռա­ջին ար­տադ­րու­թիւն՝ այս մա­տե­նա­շա­րէն լոյս տե­սաւ թեր­թիս բա­րե­յի­շա­տակ հիմ­նա­դիր Մի­սաք Գօ­չու­նեա­նի (Քա­սիմ) հրա­պա­րա­կագ­րա­կան յօ­դուած­նե­րու ժողովածուն, որ կո­չուե­ցաւ «Օ­րուան Մտա­ծում­ներ (1908-1913)»։ Գիր­քը ձօ­նուած էր հեղինա­կի ծննդեան 150-ա­մեա­կին ու մա­հուան 100-րդ տա­րե­լի­ցին։

Շու­տով վրայ հա­սաւ 2015 թուա­կա­նը… Մեծ Ե­ղեռ­նէն դար մը անց ո­գե­կոչ­ման, հա­մազ­գա­յին խո­կու­մի հանգ­րուա­նէ մը ան­ցաւ հա­յու­թիւ­նը, ազ­գե­րու ըն­տա­նի­քի վե­րա­բեր­մուն­քին մէջ փնտռե­լով իր ցա­ւին դար­մա­նը եւ ար­դա­րու­թեան պա­հան­ջին յա­գե­ցու­մը։ Հա­մա­մարդ­կա­յին ար­ժէք­նե­րու հա­սա­րա­կաց յայ­տա­րա­րին վրայ՝ հա­րիւ­րե­րորդ տա­րե­լի­ցը ար­ձա­գանգ գտաւ նաեւ Թուր­քիոյ մէջ։ Իբ­րեւ վե­րապ­րած օ­րա­թերթ՝ «Ժամանակ»-ն ալ բա­րո­յա­կան պարտք համա­րեց այդ տխուր փու­լին բնո­րոշ գործ մը ի կա­տար ա­ծել։ Ու­րեմն այս­պէս հրատարակուե­ցան մա­տե­նա­շա­րի միւս եր­կու գիր­քե­րը։ Եր­կու նա­հա­տակ հե­ղի­նակ­նե­րու՝ Երուանդ Սրմա­քէշ­խան­լեա­նի (Ե­րու­խան) եւ Ռու­բէն Զար­դա­րեա­նի գոր­ծերն են ա­նոնք. «Փոքր Ա­սիոյ Մէ­ջէն» եւ «Յօ­դուած­ներ»։

­«Ժամանակ»-ի ըն­տա­նի­քը բարձր կը գնա­հա­տէ այս ե­րեք գիր­քե­րու հրա­տա­րա­կու­թեան ուղղու­թեամբ թեր­թիս խմբա­գիր ու բա­նա­սէր Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեա­նի կող­մէ տա­րուած աշխատան­քը։ Ան մղիչ ուժն է այս մա­տե­նա­շա­րին եւ այս ա­ռա­ջին ե­րեք գիր­քե­րը կը հանդիսա­նան իր նա­խան­ձախնդ­րու­թեան ար­դիւն­քը, կը ցո­լաց­նեն իր մաս­նա­գի­տա­կան պաշա­րը ու կը կրեն ա­նոր տես­լա­կա­նին դրոշ­մը։

«Ժամանակ-100» մա­տե­նա­շա­րէն լոյս տե­սած այս ե­րեք գիր­քե­րը կու գան խորհր­դան­շել ջանք մը՝ այժ­մու դա­րուն, ար­դի մար­տահ­րա­ւէր­նե­րու պայ­ման­նե­րուն ներ­քեւ, ճի՛շդ դիրքաւորուելու հա­մար ան­ցեա­լի ու ներ­կա­յի խաչ­մե­րու­կին։ Եւ այդ ե­րեք գիր­քե­րուն համար այ­սօր կազ­մա­կեր­պուած հա­մա­տեղ շնոր­հան­դէ­սը կու գայ մե­զ հա­մախմ­բել մտաւո­րա­կան անան­տե­սե­լի աշ­խա­տան­քի մը պատ­կա­ռե­լի ար­գա­սի­քին շուրջ։ Ա­յո՛, գու­ցէ շա­տե­րու հա­մար թուի տա­րօ­րի­նակ, սա­կայն կարգ մը մար­դիկ տա­կա­ւին յա­մա­ռօ­րէն հայե­րէն գիրք կը հրատարա­կեն ար­դի ժա­մա­նակ­նե­րու բա­զկե­րա­կը լիար­ժէք զգա­լու, անոնց խոր­հուր­դին ամբող­ջու­թեամբ ներ­թա­փան­ցե­լու ձգտու­մին մէջ։ Ու տա­կա­ւի՛ն, կարգ մը մար­դիկ հա­յե­րէն գիր­քի նկատ­մամբ ի­րենց տա­ծած վստա­հու­թեամբ, Մես­րո­պեան տառե­րուն նկատ­մամբ անխախտ հա­ւատ­քով կը ջա­նան դիր­քա­ւո­րուիլ, ճի՛շդ դիրքաւորուիլ ան­ցեա­լի եւ ներ­կա­յի միջեւ։ Այս շնոր­հան­դէ­սը կ՚ըն­ձե­ռէ հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը՝ այդ ջան­քը յանձ­նե­լու իս­թան­պու­լա­հայ գրա­սէր հա­սա­րա­կու­թեան դա­տին։

Այս առ­թիւ ջեր­մօ­րէն կ՚ող­ջու­նենք ձեռ­նար­կին հա­մար ար­տա­սահ­մա­նէն մե­զի միա­ցած մեր մտա­ւո­րա­կան բա­րե­կամ­նե­րը՝ Իշ­խան Չիֆթ­ճեա­նը, Վար­դան Մատ­թէո­սեա­նը, Վա­հէ Թաշճեանն ու Սա­գօ Ա­րեա­նը, ինչ­պէս նաեւ մեր խմբագ­րա­կազ­մէն Այ­լին Գօ­չու­նեա­նը, որոնց ներ­կա­յու­թիւ­նը կը պայ­մա­նա­ւո­րէ այս հա­ւա­քոյ­թին խոր­քը։ Իշ­խան Չիֆթ­ճեան, Վար­դան Մատ­թէո­սեան եւ Վա­հէ Թաշ­ճեան գրի ա­ռած են մա­տե­նա­շա­րի այս ա­ռա­ջին երեք գիր­քե­րուն յա­ռա­ջա­բան­նե­րը, իսկ Այ­լին Գօ­չու­նեան ստո­րագ­րած է գրա­խօ­սա­կան­ներ, ինչ որ անգնահատե­լի նշա­նա­կու­թիւն ու­նի մա­տու­ցուած նիւ­թե­րու ըն­կալ­ման տե­սան­կիւ­նէն։ Ա­նոնց փայ­լուն ներդր­ման շնոր­հիւ ամ­բող­ջա­ցած է նաեւ Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեա­նի կողմէ կա­տա­րուած լուրջ աշ­խա­տա­սի­րու­թեան ի­մաս­տը։

Իս­թան­պու­լա­հայ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը ներ­կա­յիս ու­նի ծան­րա­բեռ­նուած օ­րա­կարգ մը։ Վար­չա­կան ու ելմ­տա­կան խնդիր­նե­րէ սկսեալ, մին­չեւ կրթա­կան եւ ինք­նու­թեան պահ­պան­ման հար­ցե­րը, ո­րոնց վրայ կու գան ա­ւել­նալ քա­ղա­քա­կան մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը։ Մեր հա­ւա­քա­կան կեան­քը բա­ւա­կան խո­ցե­լի դար­ձած է մտա­հո­գիչ բե­ւե­ռա­ցում­նե­րու հե­տե­ւան­քով։ Հա­յա­խօ­սու­թեան հե­տա­մուտ­նե­րը կը պի­տա­կա­ւո­րուին՝ որ­պէս ազ­գայ­նա­կան­ներ, տկա­րա­ցած է մա­մուլ-դպրոց կա­պը, ազ­դե­ցու­թեան պայ­քար­նե­րը ան­դա­մա­լու­ծու­թեան վտանգ կը ստեղ­ծեն հա­մայն­քին առ­ջեւ։ Նոյն նա­ւուն մէջ գտնուե­լու գի­տակ­ցու­թիւ­նը այն­քան տկա­րա­ցած է, որ հո­րի­զո­նին վրայ ու­րուագ­ծուած է ար­դէն միջ­նա­բեր­դը պահ­պա­նե­լու հրա­մա­յա­կա­նը։ Ճգնա­ժա­մի մը չափա­զան­ցուած ա­հա­զան­գը չէ այս մէ­կը, այլ՝ սթա­փու­թեան կոչ մը, զոր մեզ կը կան­չէ նո­րո­վի ար­ժե­ւո­րել մեր ժա­ռան­գու­թիւ­նը, ճի՛շդ դիր­քա­ւո­րուե­լու հա­մար ան­ցեա­լի եւ ներ­կա­յի խաչմերու­կին։

Ո­րո­նում­նե­րու թափ տա­լու, նոր պա­տու­հան­նե­րու բա­ցու­մը խրա­խու­սե­լու ակն­կա­լու­թեամբ կազ­մա­կեր­պուած է այս ե­զա­կի գի­նե­ձօ­նը, որ այս շա­բա­թա­վեր­ջին ժա­մադ­րած է իսթանպուլա­հայ գրա­սէր հա­սա­րա­կու­թիւ­նը։ Յայ­տագ­րին ող­նա­յա­րը կը կազ­մէ ա­սու­լիս մը, զոր կը վա­րէ Ե­րե­ւա­նէն բա­նաս­տեղծ եւ հրա­պա­րա­կա­գիր Սա­գօ Ա­րեան, որ կ՚աշխա­տակ­ցի նաեւ «Ժամանակ»-ին։ Համ­պուր­կէն Իշ­խան Չիֆթճեան, Նիւ Եոր­քէն Վար­դան Մատ­թէո­սեան եւ Պեր­լի­նէն Վա­հէ Թաշ­ճեան կ՚անդ­րա­դառ­նան այն գիր­քե­րուն, ո­րոնց յա­ռա­ջա­բա­նը գրի առած են։ Այ­լին Գօ­չու­նեան ընդ­հա­նուր ակ­նարկ մը կը ներ­կա­յաց­նէ այս ե­րեք գիր­քե­րու բովան­դա­կու­թեան ձե­ւա­ւո­րուած ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին շուրջ։ Բնա­կա­նա­բար օ­րուան ծրա­գի­րը կ՚ընդգր­կէ «Ժամանակ»-ի խմբա­գիր ու բա­նա­սէր Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեա­նի խօս­քը, ո­րով կը բիւրեղա­նան իր ար­գա­սա­բեր աշ­խա­տան­քին պտուղ­նե­րը։ Հարկ է նշել, որ ձեռ­նար­կը կ՚իրականա­ցուի «Ա­նա­տո­լու Քիւլ­թիւր»ի ա­ջակ­ցու­թեամբ։ Ան­կա­րե­լի է մոռ­նալ նաեւ Ֆէրիգիւղի Սրբոց Վար­դա­նանց ե­կե­ղեց­ւոյ պա­տուար­ժան թա­ղա­յին խոր­հուր­դի հիւ­րըն­կալ ու ջերմ վե­րա­բեր­մուն­քը։

Լիա­յոյս ենք, որ այս շնոր­հան­դէ­սը ա­ռիթ կը հան­դի­սա­նայ մեր բո­լո­րի մտքին մէջ թէ՛ նոր հարցում­նե­րու եւ թէ նոր պա­տաս­խան­նե­րու ա­ռու­մով պա­տու­հան­նե­րու բացման. պա­տու­հան­ներ, ո­րոնք կը բա­ցուին ներ­կա­յի եւ ա­պա­գա­յի խաչ­մե­րու­կին վրայ։

Բարի վայելում…

«Ժամանակ», 11 Փետրուար 2016