Րաֆֆի Գալֆայեան. հարիւրամեակը՝ միջազգային օրէնսդրութեան փորձաքարին առջեւ

Ֆրանսահայ իրաւաբան Րաֆֆի Գալֆայեան Մարդկային Իրաւանց Միջազգային Դաշնակցութեան (FIDH) նախկին ընդհանուր քարտուղար է։

«Նոր Յա­ռաջ» - Անցնող Յու­նուար 29ին Հա­յաս­տա­նի կա­ռավա­րու­թիւնը Հա­յոց Ցեղասպա­նու­թեան 100ամեակին առի­թով հրա­պարա­կեց հա­մահայ­կա­կան Հռչա­կագիր մը։ Դուք ինչպէ՞ս կը բնու­թագրէք զայն՝ մաս­նա­ւորա­բար մի­ջազ­գա­յին համաձայնագրերու, պայ­մա­նագ­րե­րու եւ հա­տուցման հար­ցե­րու շրջա­գիծին մէջ։

Րաֆ­ֆի Գալ­ֆա­յեան - Այս Հռչա­կագ­րին առն­չութեամբ ըսե­լիք շատ բան կայ։ Նախ ան «իրա­ւական»էն աւե­լի քա­ղաքա­կան բնոյթ ու­նի եւ յե­տոյ ալ նա­խաբա­նին մէջ հա­տուցման առն­չուող միայն մէ՛կ նշում կայ, երբ կը խօ­սուի Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հե­տեւանքնե­րու յաղթա­հար­ման մա­սին եւ քիչ ան­դին կ՚ար­ծարծէ իրա­ւաբան­նե­րու խումբի մը ստեղծման հար­ցը, որ պի­տի զբա­ղի այս նիւ­թով։

«ՆՅ» - Ո՞րն է այս Հռչա­կագ­րի քա­ղաքա­կան իմաս­տը։

Ր.Գ. - Մենք այս յայ­տա­րարու­թիւնը կրնանք հասկնալ Հա­յաս­տա­նի նա­խաձեռ­նութեամբ ՄԱԿ-ի Մարդկա­յին Իրա­ւանց Խոր­հուրդին կող­մէ Ժը­նեւի մէջ որ­դեգրուած բա­նաձե­ւին լոյսին տակ։ Այդ բա­նաձե­ւը կը յի­շեց­նէ Ցե­ղաս­պա­նու­թեանց կան­խարգիլ­ման սկզբունքը։ Անշուշտ որ կապ մը կայ: 2015ին յատ­կա­պէս ող­ջունե­լի է Հա­յաս­տա­նի պայ­քա­րը՝ ցեղասպա­նու­թիւննե­րը ար­գի­լելու եւ կան­խե­լու գծով։

«ՆՅ» - Իսկ իրա­ւաբա­նական գետ­նի վրայ, ինչպէ՞ս պի­տի գոր­ծադրուի այս հա­մահայ­կա­կան Հռչա­կագի­րը։ Ան ինչո՞վ կրնայ օգ­տա­կար հան­դի­սանալ։

Ր.Գ. - Ան որե­ւէ օգուտ չու­նի, ո՛չ հայ-թրքա­կան հար­ցի լուծման եւ ոչ ալ ապա­գայի ցեղասպա­նու­թիւննե­րը կան­խարգի­լելու գծով։ Յայ­տա­րարու­թիւնը պար­զա­պէս բա­նաձեւ մըն է, որ մի­ջազ­գա­յին բե­մին վրայ կը զօ­րաց­նէ Հա­յաս­տա­նի հե­ղինա­կու­թիւնը եւ բարոյական կե­ցուած­քը։ Ին­ծի պէս իրա­ւաբա­նի մը հա­մար խնդրա­յարոյց է, որ շեշ­տը դրուած ըլլայ մի­ջազ­գա­յին կարգ մը փաս­տա­թուղթե­րու վրայ, ինչպէս՝ ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոճի­րը կան­խե­լու եւ զայն պատ­ժե­լու մա­սին հա­մաձայ­նա­գիրը կամ պա­տերազ­մա­կան եւ մարդկու­թեան դէմ գոր­ծուած ոճիր­նե­րու ան­ժա­ման­ցե­լիու­թեան վե­րաբե­րեալ համաձայնագիրը։

Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոճի­րը մի­ջազ­գա­յին պատ­ժա­կան օրէնսդրու­թեան հարց է։ Հա­յերու պա­րագա­յին, պատ­ժա­կան հա­մակարգ հարց կը ստեղ­ծուի, որով­հե­տեւ տուեալ ոճի­րը այլեւս եր­բեք չի կրնար դա­տուիլ։ Պատ­ժա­կան օրէնսդրու­թիւնը ստեղ­ծուած է դատապարտե­լու հա­մար ոճ­րա­գոր­ծութեանց հե­ղինակ­նե­րը կամ առան­ձին պատասխանատու­նե­րը եւ ոչ թէ պե­տու­թիւն մը։ Ճիշդ այս սկզբունքին վրայ հիմ­նուած է Մի­ջազ­գա­յին Պատ­ժա­կան Դա­տարա­նը (CPI), որ կը դա­տէ - ինչպէս ըսուեցաւ - անհատներու պա­տաս­խա­նատ­ւութիւ­նը ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ պա­տերազ­մա­կան ոճիրներու մէջ։ Անօ­գուտ են այդ իրա­ւական մի­ջոց­նե­րը դար մը առաջ գոր­ծուած ոճի­րի մը համար, նկա­տի ու­նե­նալով որ անոր պա­տաս­խա­նատու­նե­րը, մեղ­սա­կից­նե­րը, վկա­ները, զո­հերը եւ վե­րապ­րողնե­րը այ­լեւս հե­ռացած են այս աշ­խարհէն։

«ՆՅ» - Ու­րեմն որե­ւէ յե­տադարձ միջոց գո­յու­թիւն չու­նի՞։

Ր.Գ. - Նոյ­նիսկ եթէ հա­մա­ձայ­նագրին մէջ տեղ գտած իրա­ւունքնե­րը գոր­ծադրե­լի ըլ­լա­յին, ընդհա­նուր օրէնքնե­րու սկզ­բունքնե­րը բա­րեն­պաստ պի­տի չըլ­լա­յին, որ­պէսզի կա­րելի ըլլար 1948ի բա­նաձե­ւը ետ-դար­ձով մը պատ­շա­ճեց­նել 1915ին գոր­ծադրուած ոճրագործութեանց։ Ասի­կա մի­ջազ­գա­յին պատ­ժա­կան օրէն­քին ընդհա­նուր սկզբունքն է։

Այլ խօս­քով յե­տադարձ ու­ժը խնդրա­յարոյց է։ Ան­շուշտ միշտ կա­րելի է ակ­նարկել այդ հարցին՝ դի­մելով Ար­դա­րադա­տու­թեան Մի­ջազ­գա­յին Ատեան։ Սա­կայն վստա­հաբար դիմու­մը պի­տի մեր­ժուի եւ նոյ­նիսկ ըն­դունուելու պա­րագա­յին ան կրնայ բա­խիլ Թուրքիոյ դատավա­րական ար­գելքնե­րուն։ Հե­տեւա­բար այս գոր­ծընթա­ցի ապա­գան անո­րոշ է։

«ՆՅ» - Ո՞վ կրնայ դի­մել Ար­դա­րադա­տու­թեան Մի­ջազ­գա­յին Ատեան։

Ր.Գ. - Ար­դա­րադա­տու­թեան Մի­ջազ­գա­յին Ատեանը որ­պէսզի կա­րենայ նման հար­ցի մը շուրջ դիր­քո­րոշուիլ, անհրա­ժեշտ է ՄԱԿ-ի Ընդհա­նուր Ժո­ղովի եւ Ապա­հովու­թեան Խորհուրդի մե­ծամաս­նութեան հա­ւանու­թիւնը։ Հա­յաս­տան կրնայ Թուրքիոյ դէմ նման դատավա­րական գոր­ծընթա­ցի մը ձեռ­նարկել, սա­կայն կը վախ­նամ, որ Թուրքիոյ հակադրութեան պա­րագա­յին՝ ատի­կա դառ­նայ ան­կա­րելի առա­քելու­թիւն մը։

«ՆՅ» - Այդ պա­րագա­յին որո՞նք են իրա­ւաբա­նական բա­ւարար լծակ­նե­րը։

Ր.Գ. - Ձեր հար­ցումը յստակ չէ։ Իրա­ւաբա­նական լծակ ի՞նչ ար­դիւնքի հա­մար եթէ 1915ին ցե­ղաս­պա­նու­թեան պատ­կե­րացու­մը գո­յու­թիւն չու­նէր եւ առ­կայ էր մարդկա­յին իրա­ւանց դէմ ոճ­րա­գոր­ծութեան գա­ղափա­րը։ Մի­ջազ­գա­յին օրէնսդրու­թեան հա­մաձայն նման յանցա­գոր­ծութեան մը ար­գի­լու­մը ար­դէն ամ­րապնդուած էր Լա­հէյի 1899ի եւ 1907ի համաձայ­նագրե­րով՝ իրենց նշա­նաւոր «Martens» յօ­դուա­ծով, որ կ՚ակ­նարկէր զի­նեալ հակամար­տութեանց ծի­րին մէջ քա­ղաքա­ցիական բնակ­չութեանց դէմ յար­ձա­կումնե­րուն։ Այս յօ­դուա­ծին մեկ­նա­բանու­թիւնը եւ յատ­կա­պէս մի­ջազ­գա­յին օրէնքնե­րուն անոր յղու­մը հա­կասա­կան է, սա­կայն կա­րեւոր է այն առու­մով որ ան կ՚ակ­նարկէ աւան­դութեան վրայ հիմ­նուած օրէնքնե­րու հա­մակար­գին եւ կ՚ընդգծէ աւան­դա­կան չա­փանիշ­նե­րու ծա­ւալը՝ զինեալ հա­կամար­տութեանց ըն­թացքին, յի­շատա­կելով «մարդկա­յին իրա­ւունքնե­րը» եւ «հան­րա­յին խղճի» պա­հանջնե­րը։ Յա­մենայն դէպս, մենք տա­կաւին մի­ջազ­գա­յին պատժական օրէնսդրու­թեան ոլոր­տին մէջ կը գտնուինք։ Սա­կայն այս օրէն­քը միայն հատուցումներու գոր­ծընթա­ցին կը պատ­շա­ճի, քա­նի որ անոնք քա­ղաքա­ցիական կալուածին մաս կը կազ­մեն։ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ մարդկու­թեան դէմ ոճիր­նե­րու որակաւո­րու­մը քա­ղաքա­կան ար­ժէք կը ներ­կա­յաց­նէ՝ ոճիր­նե­րը բա­ցայայ­տե­լու եւ զա­նոնք իբ­րեւ այդպի­սին ճանչնա­լու իմաս­տով, բայց հա­տու­ցումնե­րու բա­ժինը ան­կէ ան­ջատ է։

«ՆՅ» - Միակ անձնա­ւորու­թիւնը որ ընդդի­մացաւ հա­մա­հայ­կա­կան հռչա­կագի­րին Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեանն էր։ Ան մէկ կող­մէ հայ-թրքա­կան հար­ցը լու­ծե­լու հա­մար կ՚առա­ջար­կէ մաս­նա­գէտ­նե­րէ կազ­մուած ու­րիշ յանձնա­խումբ մը գո­յաց­նել - ուր ի մի­ջի այ­լոց ձեր անունը նշուած է - եւ միւս կող­մէ ըստ իրեն՝ ներ­կա­յի հռչա­կագի­րը Թուրքիոյ դէմ պատերազ­մի յայ­տա­րարու­թիւն մըն է։ Ի՞նչ կը մտա­ծէք այս կա­պակ­ցութեամբ։

Ր.Գ. - Ան ճիշդ այդ բա­ռերով չէ ըսած իր խօս­քը…։ Ես իրա­պէս տե­սայ տար­բեր հորիզոններէ անուննե­րու ցանկ մը, ուր ընդգրկուած էին նաեւ ներ­կա­յի նա­խագա­հին մօտ գտնուող ան­ձեր։

«ՆՅ» - Սա­կայն ատի­կա ին­չո՞վ պա­տերազ­մի յայ­տա­րարու­թիւն մըն է։

Ր.Գ. - Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեան կը խոր­հի թէ հար­ցը պէտք է Սփիւռքի եւ ոչ թէ Հա­յաս­տա­նի մի­ջոցաւ լու­ծուի։ Հա­յաս­տան որ դի­ւանա­գիտա­կան եւ զի­նուո­րական դժուար դիր­քե­րու վրայ կը գտնուի, ըստ Լ. Տէր Պետ­րո­սեանի, կրնայ թէական հա­կամար­տութիւն մը աւելցնել իր սահ­մա­նային հար­ցե­րուն վրայ։ Հա­յաս­տա­նի պա­հան­ջա­տիրու­թեան համեմատու­թեամբ Թուրքիոյ հա­կազ­դե­ցու­թիւնը կրնայ չա­փազանց բուռն ըլ­լալ։

Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեան հա­ւանա­բար կ՚ու­զէ ըսել թէ հար­ցը կը վե­րաբե­րի Թուրքիոյ դէմ Հայաս­տա­նի յար­ձա­կողա­կան կե­ցուած­քի մը — եւ հոս է որ իրեն հետ հա­մաձայն եմ—, երբ Հռչա­կագի­րը կ՚ակ­նարկէ Սեւ­րի դաշ­նագրին եւ Ուիլ­սը­նեան միջ­նորդու­թեան, ինչ որ իրապէս այ­սօ­րուան Թուրքիան ան­դա­մահա­տելու կոչ մըն է։ Հարկ է աւելցնել, թէ Սեւ­րի դաշ­նա­գիրը եր­բեք չէ վա­ւերա­ցուած զայն ստո­րագ­րած որե­ւէ պե­տու­թեան կող­մէ։ Հետեւաբար ան իրա­ւական ար­ժէք չու­նի։

«ՆՅ» - Իսկ Սեւ­րը փո­խարի­նող Լօ­զանի դաշ­նա­գիրը, որ որոշ չա­փով կը ճշդէ ներ­կա­յի Թուրքիոյ սահ­մաննե­րը, ար­դեօք իբ­րեւ այդպի­սին վա­ւերա­կա՞ն է, նկա­տի ու­նե­նալով որ Հա­յաս­տան այնտեղ ներ­կա­յացուած չէ։ Ի՞նչ ար­ժէք ու­նի Լօ­զանի դաշ­նա­գիրը։

Ր.Գ. - Ճիշդ է որ Հա­յաս­տան ստո­րագ­րած է Սեւ­րի դաշ­նա­գիրը, բայց Լօ­զանէն բա­ցակայ եղած է եւ այդ պատ­ճա­ռով ալ իրա­ւունք ու­նի մեր­ժե­լու Լօ­զանի պայ­մա­նագ­րի հետեւանքնե­րը։ Սա­կայն այս երե­ւոյ­թը չի վա­ւերա­ց­ներ Սեւ­րի դաշ­նա­գիրը։

«ՆՅ» - Ինչ կը վե­րաբե­րի Փէ­րին­չէ­քի հար­ցին, ինչպէ՞ս կը մեկ­նա­բանէք անոր զօրակցելու եւ երկրէն հե­ռանա­լու ար­գելքը վերցնե­լու Թուրքիոյ կե­ցուած­քը, որու շնորհիւ ենթական կրցաւ ազա­տօրէն մաս­նակցիլ դա­տավա­րու­թեան։

Ր.Գ. - Թուրքիա սկիզ­բէն կը պաշտպա­նէր Փե­րին­չէ­քը որ­պէս իր երկրի քա­ղաքա­ցի, սակայն կրնար նաեւ ինքզինք հե­ռու պա­հել՝ նկա­տի ու­նե­նալով ամ­բաստա­նեալին արտայայ­տութիւննե­րը. Թուրքիոյ այս կե­ցուած­քը շատ բան կ՚ըսէ անոր վճռա­կանու­թեան մա­սին՝ ինչ կը վե­րաբե­րի ժխտո­ղական քա­ղաքա­կանու­թեան։

«ՆՅ» - Ինչպէ՞ս կը բա­ցատ­րէք այն երե­ւոյ­թը, որ Եւ­րոպայի Մարդկա­յին Իրա­ւանց Դատարանը դիր­քո­րոշուած է ի նպաստ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը ժխտող­նե­րուն, այդպէ­սով միաժա­մանակ մի­ջամ­տե­լով ի վնաս Զուիցե­րիոյ գե­րիշ­խա­նու­թեան։

Ր.Գ. - Նախ Դա­տարա­նը ոչ թէ ժխտող­նե­րուն, այլ խօս­քի ազա­տու­թեան ի նպաստ կողմնորոշուած է։ Սա­կայն պա­տաս­խա­նելով ձեր հար­ցումին, նշեմ, թէ պէտք է վերադառնալ այս գոր­ծին բուն աղ­բիւրին։ Զուիցե­րիական օրէնսդրու­թիւնը կ՚ար­գի­լէ խտրա­կանու­թիւն եւ ատե­լու­թիւն սեր­մա­նող ելոյթնե­րը եւ հա­կառակ անոր, որ պատժական օրէնսգրքի 261 bis յօ­դուա­ծը յա­տուկ նշում չէ կա­տարած Հա­յոց Ցեղասպանութեան ժխտու­մին առնչութեամբ, սա­կայն Զուիցե­րիոյ մէջ ընդհան­րա­պէս ցեղաս­պա­նու­թեան մը ժխտու­մը ցեղապաշտութիւն եւ ատե­լու­թիւն կը նկա­տուի։ Չմոռնանք որ առա­ջին ան­գամ Զուիցե­րիոյ ար­դա­րադա­տու­թիւնն էր, որ դա­տապար­տեց Փէ­րին­չէ­քի յայ­տա­րարու­թիւննե­րը, զորս ենթա­կան վե­րահաս­տա­տած էր տար­բեր վայրերու մէջ։ Ինչպէս գի­տենք, Փէ­րին­չէք անգրագէտ մը չէ եւ գի­տակից է իր խօս­քե­րու հետեւանքնե­րուն։ Աւե­լին, ան ըսած է որ եթէ նոյ­նիսկ օր մը մի­ջազ­գա­յին ատեան մը վաւերաց­նէ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան իրո­ղու­թիւնը, ինք ինչպէս միշտ պի­տի հեր­քէ եւ ժխտէ զայն։ Աս­կէ կա­րելի է հե­տեւցնել որ են­թա­կան որոշակի եւ ան­բա­րեխիղճ մտադ­րութեամբ կը մօ­տենայ հար­ցին։

«ՆՅ» - Ի՞նչպէս կը գնա­հատէք Եւ­րո­պական Դատարանին վճի­ռը։

Ր.Գ. - Իմ կար­ծի­քով այս գոր­ծին մէջ Դա­տարա­նը բազ­մա­թիւ սխալ­ներ թոյլ տուած է՝ թէ՛ փաս­տե­րու եւ թէ իրա­ւական գետ­նի վրայ, որոնցմէ ամե­նէն յատ­կանշա­կանը՝ 1915-1916ի իրա­դար­ձութիւննե­րու որա­կաւոր­ման բա­նավէ­ճին մի­ջամ­տելն է։ Դա­տարա­նը այդպէ­սով հար­ցա­կանի տակ կը դնէ պատ­մա­բան­նե­րու եւ կարգ մը եր­կիրնե­րու հա­մաձայ­նութիւ­նը, որոնք նշեալ դէպ­քե­րը Ցե­ղաս­պա­նու­թիւն կ՚որա­կեն։ Այսպէ­սով ան հար­ցա­կանի տակ դրած է նաեւ քա­ղաքա­կան հա­մաձայ­նութիւննե­րը, մինչդեռ իրեն վե­րապա­հուած դե­րը այդ չէր պա­հան­ջեր, ինչ որ քննար­կումնե­րու ըն­թացքին նկա­տել տուին Հա­յաս­տան, Թուրքիա եւ Զուիցե­րիա։ Ար­դա­րեւ այս կէ­տը դա­տավա­րու­թեան ամե­նէն վտան­գա­ւոր կողմն էր եւ տա­րօրի­նակօ­րէն Հա­յաս­տան եւ Թուրքիա միաս­նա­բար փոր­ձե­ցին հա­մաձայ­նիլ, որ­պէսզի Դա­տարա­նը ետ քա­շուի թղթած­րա­րի այս բաժ­նէն։ Յու­սանք որ այդպէս ալ կ՚ըլլայ։

«ՆՅ» - Ու­րեմն, ինչպի­սի՞ դե­րակա­տարու­թիւն պէտք է ու­նե­նար Ատեա­նը։

Ր.Գ. - Անոր դե­րը պէտք է սահ­մա­նափա­կուէր որո­շելով՝ թէ մի­ջազ­գա­յին հրա­պարա­կին վրայ Փէ­րին­չէ­քի ըսած­նե­րը կա­րելի՞ էր որա­կել որ­պէս հայ ժո­ղովուրդի նկատ­մամբ ատելու­թիւն: Եւ այդ իրադ­րութեան մէջ, եթէ ըն­դունե­լի էր խօս­քի ազա­տու­թեան սահմանափա­կում մը, այդ պա­րագա­յին պէտք էր դա­տապար­տել անոր խօս­քե­րը։ Հարկ է գիտ­նալ թէ Զուիցե­րիա եւ Ֆրան­սա (այս վեր­ջի­նը գրա­ւոր մի­ջամ­տութիւն մը կա­տարած է) կը պահանջեն պե­տական ներ­քին օրէնսդրու­թեան գոր­ծադրու­թեան աւե­լի մեծ ճկունութիւն, որ­պէսզի կա­րենան յար­մա­րիլ տե­ղական կամ ազ­գա­յին պա­հանջնե­րուն։ Հասկնա­լի է, որ օրի­նակի հա­մար Ֆրան­սան ուղղա­կի հե­տաքրքրուած է այս թե­մայով, եթէ նկա­տի ու­նե­նանք օրի­նակ՝ Տիէօտո­նէի պա­րագան, երբ վեր­ջինս դա­տապար­տուեցաւ Պետական Խոր­հուրդին կող­մէ։ Արդ, շատ մեծ հա­ւանա­կանու­թեամբ Ֆրան­սա­յի որո­շու­մը պի­տի դա­տապար­տուի Մարդկա­յին Իրա­ւանց Եւ­րո­պական Դատարանին կող­մէ։ Հետեւաբար, Ֆրան­սան նման որո­շումնե­րու առաջ­քը առ­նե­լու մտադ­րութեամբ աւե­լի ճկունութիւն կը պա­հան­ջէ պե­տու­թիւննե­րու հա­մար։

«ՆՅ» - Այլ խօս­քով, Ֆրան­սան մէկ քա­րով եր­կու թռչուն կը զար­նէ։ Ար­դեօք մե­զի յայտնի՞ է Եւ­րո­պական Դատարանի Վե­րին Պա­լատին ժա­մանա­կացոյ­ցը։

Ր.Գ. - Ո՛չ։ Սա­կայն այդ ժա­մանա­կացոյ­ցը միշտ ալ քա­ղաքա­կանա­ցուած է։ Այլ խօս­քով անոնք նախ­քան Ապ­րիլ 24ը ո՛չ մէկ որո­շում պի­տի կա­յաց­նեն։

«ՆՅ» - Ինչ կը վե­րաբե­րի Հա­յաս­տա­նին, Մարդկա­յին Իրա­ւանց Եւ­րո­պական Դատարանը վեր­ջերս բա­ցայայ­տած է պե­տու­թեան կող­մէ մարդկա­յին իրա­ւանց լուրջ խախ­տումնե­րու պա­րագա­ներ…։

Ր.Գ. - Իրաւ, որ Հա­յաս­տան քա­նի մը առի­թով դա­տապար­տուած է, յատ­կա­պէս բանտարկեալ­նե­րու նկատ­մամբ գոր­ծուած չա­րաշա­հումնե­րու պատ­ճա­ռով։

«ՆՅ» - Ձեր կար­ծի­քով այդ դէպ­քե­րը քա­ղաքա­կա՞ն երանգ ու­նին։

Ր.Գ. - Բնաւ։ Յա­րու­ցուած երեք «գոր­ծե­րէն» մէ­կը կը վե­րաբե­րի վկա­յի մը որ անձնաս­պան եղած է ոս­տի­կանու­թեան գրա­սենեակին մէջ, որով­հե­տեւ ան մեր­ժած է իրեն թե­լադ­րուածը վկա­յել։ Իսկ երկրորդ թղթած­րա­րը կը վե­րաբե­րի 2008 Մարտ 1ին ցու­ցա­րար­նե­րու նկատմամբ գոր­ծադրուած բռնա­րարքնե­րուն։ Այս հար­ցով Հա­յաս­տան դատապարտուեցաւ, նկա­տի ու­նե­նալով որ իրա­ւունք չու­նէր ար­գի­լելու այդ ցոյցը։

«ՆՅ» - Արդ, խօ­սինք Հա­յաս­տա­նի իրա­ւական դաշ­տին մա­սին։ Կու­տա­կուած բազ­մա­թիւ «գոր­ծեր» կան, ինչպէս ֆրան­սա­հայ դե­րասան Վար­դան Պետ­րո­սեանի կամ Փերմեաքովի (Գիւմրիի մար­դասպա­նը) թղթած­րարնե­րը։ Այս վեր­ջի­նի կապակցութեամբ դուք բնա­կան կը գտնէ՞ք որ Հա­յաս­տան ռուս զի­նուո­րը յանձնած է ռու­սա­կան ռազմակայանին։

Ր.Գ.- Փեր­մեաքո­վի «գոր­ծը» ոչ թէ իրա­ւական այլ Հա­յաս­տա­նի եւ Ռու­սաստա­նի մի­ջեւ քաղաքա­կան հարց մըն է։ Ար­դա­րեւ, մի­ջազ­գա­յին օրէնքնե­րուն հա­մաձայն ռու­սա­կան ռազմակայ­անը ձե­ւով մը դես­պա­նատան դե­րը կը կա­տարէ։ Այդ հո­ղը դի­ւանա­գիտա­կան առու­մով Ռու­սաստա­նի հսկո­ղու­թեան տակ կը գտնուի։ Հարկ է մօ­տէն քննար­կել այդ տարածքնե­րու պատ­կա­նելիու­թեան հար­ցը։ Յա­մենայն դէպս կրնանք վստա­հիլ Ռուսաստա­նին՝ դի­ւանա­գիտա­կան ան­ձեռնմխե­լիու­թեան լոյ­սին տակ։ Ճիշդ է որ յանցանքը ռազմակա­յանէն դուրս գոր­ծուած է եւ ինքնա­բերա­բար հայ­կա­կան արդարադատու­թեան իրա­ւասու­թեան սահմաններուն մէջ կը գտնուի։

«ՆՅ» - Իսկ Վար­դան Պետ­րո­սեանի «գոր­ծը» օրի­նական պե­տու­թեան խնդի՞ր մըն է։

Ր.Գ. - Միւ­սին բաղ­դատմամբ այս մէ­կը աւե­լի փա­փուկ հարց մըն է։ Չեմ կար­ծեր որ Պետրո­սեանի պա­րագա­յին օրի­նաց պե­տու­թեան սկզբունքնե­րը խախ­տած են։ Հոս քա­նի մը բաղադ­րիչներ կան, որոնցմէ առա­ջինը են­թա­կայա­կան գոր­ծօնն է։ Հա­յաս­տա­նի քաղաքացինե­րը շատ զգա­յուն են ընդհան­րա­պէս եր­թե­ւեկու­թեան ար­կածնե­րու հար­ցով, ուր երա­խաներ եւ հե­տիոտն ան­ցորդներ կը մա­հանան…։ Կայ նաեւ այն ազ­դա­կը որուն հա­մաձայն Վար­դան Պետ­րո­սեան ծա­նօթ անուն մըն է, սփիւռքա­հայ է, կէ­սով դրսե­ցի հայ կը սե­պուի եւ Ֆրան­սա­յի քա­ղաքա­ցիու­թիւն ու­նի։ Դժբախ­տա­բար նման պա­րագա­ներու Հա­յաս­տա­նի քա­ղաքա­ցինե­րը կը չա­փազան­ցեն հար­ցը որ­պէսզի կա­րելի ըլ­լայ ա­ւելի ­հա տու­ցում «կոր­զել»։ Իսկ առար­կա­յական գոր­ծօ­նը այն է, որ Հա­յաս­տա­նի մէջ քննիչ­նե­րու եւ

դա­տախազ­նե­րու ծա­ռայու­թեան որա­կը գէշ ըլ­լա­լով նման թղթած­րարներ լաւ հիմ­քե­րու վրայ չեն կազ­մուիր, ինչ կը վե­րաբե­րի ար­կա­ծին վայ­րը նոյ­նութեամբ պաշտպա­նելու հարցին, նկա­տի ու­նե­նալով որ ար­կածնե­րու ըն­թացքին մե­ռեալ­ներ ար­ձա­նագ­րե­լու պարագային այդ տուեալը կեն­սա­կան նշա­նակու­թիւն ու­նի։

«ՆՅ» - Դե­րասա­նին ազ­գա­կան­նե­րը չա­փէն աւե­լի ծան­րակշիռ կը նկա­տեն ար­ձա­կուած դա­տավ­ճի­ռը…։

Ր.Գ.- Ան դա­տապար­տուած է չկան­խա­տեսուած սպա­նու­թեան յան­ցանքով…։ Դժբախտ պա­տահար մը։ Յան­ցանք չէ գոր­ծուած։ Վար­դան Պետ­րո­սեան հինգ տա­րուան ազատազրկման դա­տապար­տուած է։ Վերջնա­կան վճի­ռը չա­փազան­ցուած չէ, բայց կա­րելի էր զայն հա­մապա­տաս­խա­նեց­նել «յետաձգումով բան­տարկու­թեան» (sursis), եւ ասի­կա է որ անըն­դունե­լի է։ Ամե­նայն հա­ւանա­կանու­թեամբ այս ամ­սուան ընթացքին (Ապ­րիլ) ան կրնայ ընդհա­նուր ներ­ման ար­ժա­նանալ։ (Պատ­կան օրէն­քը պատրաստութեան ըն­թացքի մէջ է)։ Այս գոր­ծին այլ մե­ղադ­րե­լի կող­մը Վար­դան Պետրոսեանի առժամեայ բանտարկութիւնն է, ան­կեղծօ­րէն ո՛չ մէկ մտա­վախու­թիւն կար որ ան կը փա­խի երկրէն, կը բա­ւէր «գրա­ւել» անոր անձնա­գիրը։ Իրաւ, որ բան­տարկու­թիւնը անի­մաստ էր…։ Յայտնեմ, թէ Հա­յաս­տա­նի մէջ դժբախ­տա­բար դա­տախազ­նե­րը եւ դա­տաւոր­նե­րը մեծ մասամբ - նման թղթած­րարնե­րու պա­րագա­յին - մարդիկ կը դատապարտեն առժամեայ բան­տարկու­թեան, իսկ փաս­տա­բան­նե­րը կը պայ­քա­րին ատոր դէմ, որով­հե­տեւ են­թա­կան բան­տարկե­լը անոր եւ իր ըն­տա­նիքին վրայ ճնշում գոր­ծադրե­լու «լա­ւագոյն» առիթն է՝ պաշ­տօ­նապէս աւելի հա­տու­ցում կոր­զե­լու իմաս­տով… եւ ասի­կա կը գու­մա­րուի ընտանիք­նե­րուն կողմէ տրուող ոչ-պաշ­տօ­նական «պա­հարան­նե­րուն» վրայ։

«ՆՅ» - Եկէք այժմ իրա­պէս խօ­սինք օրի­նաց պե­տու­թեան հար­ցին մա­սին։ Այս վարչակար­գը կը հա­լածէ Հիմ­նա­դիր Խորհրդա­րանի ան­դամնե­րը եւ ընդհան­րա­պէս իր հա­կառա­կորդնե­րը, ճնշում կը բա­նեց­նէ մաս­նա­ւորա­բար Ծա­ռու­կեանի վրայ…։ Կացութիւնը փո­խելու հա­մար ար­դեօք կ՚ար­ժէ՞ դա­տական գործ յա­րու­ցանել։

Ր.Գ. - Ասի­կա մի­միայն օրի­նաց պե­տու­թեան հարց չէ, այլ քա­ղաքա­կան ազա­տու­թեան եւ իրա­ւունքի խնդիր մըն է։ Որոշ մար­դիկ ար­գե­լափա­կուած են պար­զա­պէս քա­ղաքա­կան կար­ծիք ար­տա­յայ­տած ըլլալու պատճառով, խօսքս կը վե­րաբե­րի Շանթ Յա­րու­թիւնեանին կա­պուած խումբի ան­դամնե­րուն։ Խնդա­լիք է, որ այս վեր­ջիննե­րը կ՚ամ­բաստա­նուին ձողիկ­նե­րով վար­չա­կար­գը տա­պալե­լու ամ­բաստա­նու­թեամբ։ Այս երե­ւոյ­թը կ՚ապացուցանէ, որ անոնց դէմ բա­ցուած դա­տը քա­ղաքա­կան բնոյթ ու­նի։ Անոնք քաղաքական բան­տարկեալ­ներ են։ Նոյ­նը կա­րելի է ըսել Հիմ­նա­դիր Խորհրդա­րանի անդամնե­րուն դէմ կատարուած յար­ձա­կու­մին մասին՝ Ղա­րաբա­ղի ճամ­բուն վրայ, որ այս պա­րագա­յին՝ այլեւս Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քին վրայ չենք գտնուիր։ Ասի­կա ձե­ւով մը քաղաքա­կան ճնշում կը նշա­նակէ։ Ճիշդ է որ Հիմ­նա­դիր Խորհրդա­րանի կար­գա­խօս­նե­րը բուռն եւ բաւականաչափ յե­ղափո­խական շունչ ու­նին, սա­կայն հոս դա­ւադ­րութեան հարց չկայ, նկա­տի ունե­նալով որ ան­դամնե­րը բա­ցէ ի բաց Ապ­րիլ 24ին ցոյց ընե­լու կոչ կ՚ընեն՝ վար­չա­կար­գը տա­պալե­լու նպա­տակով։

«ՆՅ» - Ձեր կար­ծի­քով կրնա՞յ Ապ­րիլ 24ի այդ ցոյ­ցը նպա­տակէն շեղիլ։

Ր.Գ.- Ամէն ոք կը փոր­ձէ զա­նոնք տար­հա­մոզել եւ ետ կեց­նել նման գոր­ծընթա­ցէն։ Հայաստա­նի ըն­դիիմա­դիր կու­սակցու­թիւննե­րը եւ Սփիւռքէն բազ­մա­թիւ անձնաւորութիւններ այդ քայ­լին չդի­մելու կոչ կ՚ընեն։ Իմ կար­ծի­քով այդ մար­դիկ հա­սած են յու­սալքու­մի այնպիսի աս­տի­ճանի մը, որ կ՚ու­զեն Ապ­րիլ 24ի բե­մը օգ­տա­գոր­ծել՝ ժողովրդային զօ­րաշարժ կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար։ Սա­կայն կ՚են­թադրեմ թէ անոնք պի­տի

ձա­խողին, որով­հե­տեւ ժո­ղովուրդին հա­մար Ապ­րիլ 24ը իրա­պէս ինքնամ­փոփման պահ մըն է…։ Այնպէս որ անոնք քա­ղաքա­կան սխալ հա­շիւ­ներ կ՚ընեն եւ կը կար­ծեմ թէ հետեւորդ պի­տի չու­նե­նան։

«ՆՅ» - Դուք ի՞նչ հա­յեաց­քով կը դի­տէք Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թեանց կող­մէ շար­քա­յին գործիչնե­րու նկատ­մամբ որ­դեգրուած հա­լածան­քի քա­ղաքա­կանու­թիւնը՝ զա­նոնք ենթադրաբար զսպե­լու նպա­տակով։

Ր.Գ. - Նման կե­ցուածք մը որ­դեգրուած է նաեւ այլ դէպ­քե­րու պա­րագա­յին, ինչպէս օրի­նակ՝ «Բար­գա­ւաճ Հա­յաս­տան» կու­սակցու­թեան լու­ծա­րու­մը։ Նման գոր­ծընթաց­ներ ակնյայտ են։

«ՆՅ» - Ի՞նչ կ՚ըսէիք Հա­յաս­տա­նի փաս­տա­բան­նե­րու կար­գա­վիճա­կին մա­սին։ Ար­դեօք անոնք պաշտպա­նուա՞ծ են։ Կրնա՞ն առանց մտա­վախու­թեան իրենց գոր­ծը շարունակել։

Ր.Գ. - Հար­կաւ, եւ ասի­կա Հա­յաս­տա­նի իրա­ւական դաշ­տի նշա­նաւոր ձեռքբե­րումնե­րէն մէկն է։ Այս գծով ես ան­ձամբ տա­րիներ աշ­խա­տած եմ (1998-2013) եւ գործս ար­դիւնա­ւէտ եղած է։ Իրա­ւաբան­նե­րը ան­կախ են եւ ձեռնհաս են ամէն տե­սակ պաշտպա­նու­թեան։

«ՆՅ» - Քիչ մըն ալ խօ­սինք սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րեփո­խումնե­րու մա­սին, որ կը նախատե­սէ խորհրդա­րանա­կան վար­չա­կար­գի հաս­տա­տու­մը։ Այդ մէ­կը հիմ­նա­կան փոփոխու­թիւն կը սե­պուի՞։

Ր.Գ. - Այդ գոր­ծընթա­ցը քա­ղաքա­կան հարց մըն է եւ շատ ալ կապ չու­նի իրա­ւական կամ օրինաց պե­տու­թեան հար­ցին հետ։ Այս առու­մով սահ­մա­նադ­րա­կան փո­փոխու­թիւննե­րը երկրոր­դա­կան են, նկա­տի ու­նե­նալով որ իշ­խա­նու­թեան տա­րանջատ­ման սկզբունքը - որ

ժո­ղովրդա­վարա­կան հար­ցե­րու կեդ­րո­նին կը գտնուի - կա­խեալ չէ նշեալ բարեփոխումներէն։

«ՆՅ» - Որոշ կու­սակցու­թիւններ, ինչպէս Դաշ­նակցու­թիւնը կը քննա­դատեն նախագահական վար­չա­կար­գը, ըսե­լով թէ Հան­րա­պետու­թեան նա­խագա­հը լայն իրաւունքներ ունի եւ խորհրդա­րանին առ­ջեւ հա­շուե­տու չէ, ինչ կը վե­րաբե­րի յատ­կա­պէս ար­տա­քին

քա­ղաքա­կանու­թեան եւ ազ­գա­յին պաշտպա­նու­թեան։

Ր.Գ. - Կա­ռավա­րու­թեան եւ Դաշ­նակցու­թեան կող­մէ առա­ջադ­րուած թէքնիք փաստարկները նիւ­թին հետ որե­ւէ առնչու­թիւն չու­նին։ Երկրի քա­ղաքա­կանու­թեան մէջ ի՞նչ պի­տի փո­խուի եթէ վար­չա­պետ մը Խորհրդա­րանին հա­շուե­տու ըլ­լայ, նկա­տի ունենալով որ ան­կասկած իր կու­սակցու­թիւնը հոն մե­ծամաս­նութիւն պի­տի ու­նե­նայ։ Հետեւաբար ներ­կայ կա­ցու­թե­նէն բան մը պի­տի չփո­խուի։ Ես ներ­կայ գտնուեցայ

վեր­ջերս կա­յացած Ար­մէն Ռուստա­մեանի մամ­լոյ ասու­լի­սին։ Դաշ­նակցու­թիւնը այս ծրագրին իր աջակ­ցութիւ­նը ար­դա­րաց­նե­լու հա­մար կը բե­րէ եր­կա­ր ժամանակի վրայ տարածուող խորհրդակ­ցութեան փաս­տարկը, «ապա­գայի ամուր հիմ­քե­րը» կա­ռու­ցանե­լու հա­մար, դա­տելով որ ներ­կայ վար­չա­կար­գի պա­րագ­լուխնե­րը յա­ւիտե­նական չեն։ Տեսական գետ­նի վրայ վի­ճար­կե­լի հարց մըն է՝ ար­դեօք այ­սօր ու­նի՞նք ժո­ղովրդա­վար կար­գեր կամ նա­խագա­հական հզօր վար­չա­կարգ մը, որոնք ի վի­ճակի ըլ­լան ար­մա­տական փո­փոխու­թիւններ կա­տարելու։ Ռուստա­մեան այս բո­լորը կ՚ըսէր նախ­քան այն, որ ՀՅԴ-ը երեք այլ կու­սակցու­թիւննե­րու հետ դաշ­ինք կազ­մե­լով նախագահին յանձնէր 12 կէ­տերէ կազ­մուած նա­խագի­ծը, որ ի վեր­ջոյ ու­նե­ցաւ իր ազդեցութիւնը եւ վար­չա­կար­գը վախ­ցաւ, քա­նի որ այդ 12 կէ­տերու վրայ հիմ­նուած զօրաւոր զի­նակ­ցութիւն մը գո­յացած էր։ Ի՞նչ ըրաւ Դաշ­նակցու­թիւնը։ Ան լքեց եւ լու­ծարքի են­թարկեց զինակցութիւ­նը։ Եւ հե­տեւա­բար Ս. Սարգսեան ալ օգ­տուելով առի­թէն իր կարգին լու­ծեց «Բար­գա­ւաճ Հա­յաս­տան» կուսակցու­թիւնը։ Այլ խօս­քով անոնք քան­դե­ցին իրենց իսկ ձեռքով ստեղ­ծուած «գոր­ծի­քը», որ կրնար հա­կակշռել ներ­կա­յի վար­չա­խումբին։ Այլ խօսքով Դաշ­նակցու­թեան ըսածներուն եւ կե­ցուած­քին մի­ջեւ ակնյայտ հա­կասու­թիւն մը կայ։

«ՆՅ» - Ասի­կա պե­տու­թեան հետ ապա­գայի գոր­ծակցու­թեան նա­խաքա՞յլ մըն է։

Ր.Գ.- Ես չեմ ու­զեր երե­ւակա­յական քա­ղաքա­կանու­թիւն վա­րել։ Ամէն մարդ կ՚ըսէ եւ ամէն ոք գի­տէ։ Պէտք է տես­նել։ Վստահ չեմ որ Ապ­րիլ 25ը իրենց մտածա­ծին պէս կ՚անցնի։

«ՆՅ» - Անդրա­դառ­նանք նաեւ Մե­ծի Տանն Կի­լիկիոյ Կա­թողի­կոսու­թեան Թուրքիոյ դէմ յա­րու­ցանած դա­տին, որ կը վե­րաբե­րի Սի­սի Կա­թողի­կոսու­թեան եւ հայ ժո­ղովուրդի - 1920էն առաջ - կա­լուած­նե­րու եւ ու­նե­ցուած­քի վե­րատի­րաց­ման։ Ձեր կար­ծի­քով նշեալ պա­հան­ջը կրնա՞յ ար­դիւնա­ւորուիլ եւ թէ իրա­ւական ի՞նչ հիմ­քեր կան դրա­կան եզրակացու­թեան յան­գե­լու հա­մար։

Ր.Գ. - Ինչ կը վե­րաբե­րի իրա­ւական կա­լուա­ծին, հարկ է յի­շեց­նել թէ Թուրքիոյ մէջ ընդհանրա­պէս կա­րելի չէ ուղղա­կի դի­մել Սահ­մա­նադ­րա­կան Դա­տարան։ Այլ քայ­լե­րու դիմելէ առաջ նախ պէտք է անցնիլ Առա­ջին Ատեանի Դա­տարա­նէն։ Սա­կայն Կի­լիկիոյ Կաթողիկոսու­թեան կա­լուած­նե­րու վե­րատի­րաց­ման կա­պակ­ցութեամբ հար­կա­ւոր չէ այդ բո­լոր հանգրուան­նե­րը թե­ւակո­խել, նկա­տի ու­նե­նալով որ Թուրքիա առանց դատավարութեան պի­տի վե­րադարձնէ Կա­թողի­կոսու­թեան ու­նե­ցուած­քը։

«ՆՅ» - Իրա՞ւ։ Դուք վստա՞հ էք։

Ր.Գ.- Այո՛, սոյն գոր­ծընթա­ցը Թուրքիոյ այ­սօ­րուան քա­ղաքա­կանու­թեան մաս կը կազ­մէ։ Պե­տու­թիւնը ներ­կա­յիս կը վե­րականգնէ կամ կը վե­րար­ժե­ւորէ եկե­ղեցի­ներու գոյ­քե­րը։ Ան շատ աւե­լի խո­րամանկ է որ­պէսզի հար­ցը դա­տավա­րու­թեան չհաս­նի, որով­հե­տեւ այդ առու­մով շա­հելիք բան մը չու­նի։ Թուրքիոյ մէջ եկե­ղեցի­ներու ու­նե­ցուած­քը կա­խեալ է հիմ­նադրա­մէ մը կամ ըն­կե­րակ­ցութե­նէ մը։ Սի­սի հար­ցով ըն­կե­րակ­ցութիւն մը գո­յու­թիւն ու­նէր որու կա­նոնա­կար­գը հաս­տա­տուած է 1912ի բա­րենո­րոգումնե­րէն ետք։ Պատ­կան ընկե­րակ­ցութիւննե­րուն կա­նոն­նե­րը մին­չեւ 1936 ներշնչուած են իս­լա­մական օրէն­քէն, որմէ ետք պատ­շա­ճեցուած են քա­ղաքա­ցիական օրէնսգրքին։

«ՆՅ» - Ար­դեօք Թուրքիոյ պե­տու­թեան հա­մար իրա­ւական փոխ­զի­ջումնե­րը կրնա՞ն շահաւէտ ըլ­լալ։

Ր.Գ. - Ներ­կա­յիս Թուրքիոյ մէջ նկա­տելի են հե­տաքրքրա­կան շար­ժումներ։ Ինչպէս օրի­նակ ան­հա­տական դի­մումնե­րու վե­րահաս­տա­տու­մը։ Կայ նաեւ Զուարթ Սուճեանի «գոր­ծը», որ հա­ւանա­բար կրնայ նա­խադէպ հան­դի­սանալ։ Այս ան­ձը իր մօտ ու­նի Տիյար­պէ­քիրի օդակայա­նին կա­լուա­ծին սե­փակա­նու­թեան փաս­տա­թուղթը։ Այս դա­տական գոր­ծով զբաղող թուրք փաս­տա­բանը յա­ջողած է Վե­րաքննիչ Դատարանէն կոր­զել՝ Առա­ջին Դատարանին որոշումին բե­կանու­մը, որ կը մեր­ժէր սե­փակա­նատի­րոջ իրա­ւունքը, պատճա­ռաբա­նելով պայմանաժամի սահ­մա­նափա­կու­մը։ Պե­տու­թիւնը կը պնդէր թէ ինք թեր­թի մը մէջ օրին (1967) հրա­տարա­կած է ծա­նու­ցում՝ հա­ւանա­կան հակադրութիւններու առաջքը առնելու հա­մար։ Եւ երբ ո՛չ ոք ներ­կա­յացած է - ըստ պե­տու­թեան - ինք այդ հո­ղամա­սը տրամադրած է Տիյար­պէ­քիրի քա­ղաքա­պետա­րանին՝ օդա­կայա­նի շի­նու­թեան հա­մար։

Ահա­ւասիկ այս որո­շումն է, որ Վե­րաքննիչ Ատեանը բե­կանած է, դի­տել տա­լով որ պետութիւնը - փո­խանակ թեր­թին մէջ ծա­նու­ցում հրա­տարա­կելու - պէտք է կալուածատոմարա­յին (cadastrale) ու­սումնա­սիրու­թիւն կա­տարէր եւ այս հո­ղին սեփականատի­րոջ հետ կապ հաս­տա­տէր, նկա­տի ու­նե­նալով որ սե­փակա­նատէ­րը Միացեալ Նա­հանգներ բնա­կելով երբեք պի­տի չտես­նէր նշեալ հան­րա­յին յայտարարութիւնը։ Թղթած­րա­րը վե­րադար­ձուած է Առա­ջին Ատեանին՝ վե­րաքննու­թեան նպա­տակով։ Եթէ Թուրքիոյ Սահ­մա­նադ­րա­կան Դա­տարա­նին վճի­ռը սե­փակա­նատի­րոջ ի նպաստ չկա­յացուի, փաս­տա­բանը կը նա­խատե­սէ դի­մել Մարդկա­յին Իրա­ւանց Եւրոպական Ատեանին: Ան լա­ւատես է սոյն դա­տարա­նի կա­յացնելիք վճիռին գծով։

«ՆՅ» - Նման գոր­ծընթաց մը ի՞նչ հե­տեւանքներ կրնայ ու­նե­նալ։

Ր.Գ.- Ասի­կա ան­հա­տական դի­մում մըն է, բայց կան այլ ըն­տա­նիք­ներ որոնք կը սպա­սեն իրենց դի­մումնե­րուն քննար­կումին։ Վե­րոն­շեալ թուրք իրա­ւաբա­նը իր ձեռ­քին տակ ու­նի տաս­նեակ­նե­րով նման թղթած­րարներ եւ կը սպա­սէ առա­ջին «գոր­ծին» ար­դիւնքին, որպէսզի ըստ այնմ քննար­կէ նաեւ այլ դի­մումնե­րը։ Առա­ջին ան­գամն է որ Թուրքիոյ պետութիւնը հար­ցին նկատ­մամբ առար­կա­յական մօ­տեցում կը ցու­ցա­բերէ։ Նկա­տելի է որ թուրք փաս­տա­բանը չի փա­փաքիր քա­ղաքա­կանաց­նել հար­ցը եւ զայն չ՚ու­զեր կա­պել

Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­տու­ցումնե­րու խնդրին հետ։

«ՆՅ» - Գի­տենք, որ Ֆրան­սա­յի մէջ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը դա­տապար­տող օրէն­քին ըն­դունու­մը մեր­ժուեցաւ Սահ­մա­նադ­րա­կան Խորհուրդին կող­մէ։ Յոյս կա՞յ որ այս հար­ցը կրկին սե­ղան բե­րուի։

Ր.Գ.- Իրա­ւական գետ­նի վրայ կ՚են­թադրեմ թէ նախ­քան Փէ­րին­չէ­քի դա­տավ­ճի­ռին կայացումը ո՛չ մէկ յոյս կայ որ նշեալ օրէն­քը ըն­դունուի։ Իսկ քա­ղաքա­կան դաշ­տը ու­նի զա­նազան վտանգներ։ Նախ որ Ֆրան­սա­յի քա­ղաքա­կան ու­ժը եւ հան­րա­յին կար­ծի­քը կը մեր­ժէ իր ազա­տու­թիւնը խախ­տող որե­ւէ նոր օրէն­քի մը գա­ղափա­րը։ Այս հար­ցը անցեալին նա­խըն­թաց ու­նե­ցած է եւ ակա­նատես եղած ենք հա­կազ­դե­ցու­թեանց։ Խօս­քի ազա­տու­թեան որե­ւէ ճնշում իրա­պէս խո­տոր կը հա­մեմա­տի ներ­կայ ժա­մանա­կաշրջա­նին։ Ան­շուշտ Տիէօտո­նէի պա­րագան փա­կագիծ մըն էր, որ կը հա­մապա­տաս­խա­նէր այլ գործօննե­րու։ Իմ կար­ծի­քով 2012ի աղմկա­յարոյց օրէն­քէն վերջ նոր օրի­նագիծ մը ի սկզբանէ քաղաքականա­պէս մեր­ժումի դա­տապար­տուած է։ 

«Նոր Յառաջ», 18 եւ 21 Ապրիլ 2015