Արդեօ՞ք Աւրորան էր առաջին հայ կինօդերասանուհին

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ

«Ազգ»ի Մարտի 20-ի համարում տեղ գտած «Մեծ Եղեռնը վերապրած Աւրորա Մարդիգանեանի պատմութիւնը՝ Մարտ ամսուայ գիրք» նիւթում նշուած է. «Նոյն թուականին (1918-ին - Ա. Բ.) էկրան է բարձրանում բարեգործական նպատակներով նկարահանուած «Յօշոտուած Հայաստան» («Հոգիների աճուրդ») համր ֆիլմը, որտեղ Աւրորային վիճակուած էր մարմնաւորելու իր իսկ կերպարը եւ դառնալու առաջին հայ կինօդերասանուհին է»

Այս փաստը շրջանառւում է Համացանցի տարբեր էջերում եւս:

Իրականում առաջին հայ կինօդերասանուհին Աւրորա Մարտիկանեանը չէր (հայերէնով ճիշդ է նրա անունն այսպէս գրելը, ոչ թէ արեւմտահայերէնից անգլերէն տառադարձուած ձեւը պատճէնելը):

Առաջին հայազգի կինօդերասանուհին, ում անունը մեզ յայտնի է, եղել է 1910 թուականից հոլիվուդեան «Փարամաունթ Փիքչըրզ» կինօստուդիայում աշխատած Նուրեսա Հաթչինսոնը (1888-), որի ծննդեան անունը եղել է Նուրիցա Ջալթամազեան: Ծնուել է Քեսաբում, աշխատել ամերիկեան թատրոնում, գլխաւոր դերեր է կատարել համր կինօնկարներումՙ 1910-ից մինչեւ 1923 թուականը: Ամուսնացած է եղել կինօդերասան Չարլզ Բրինքլիի (1880-1946) հետ, որը նկարահանուել էր 160-ից աւելի ֆիլմերում (յատկապէս՝ վէսթերն ժանրի): Զաւակ չեն ունեցել: Նուրեսան վախճանուել է Լոս Անջելէսի «Արարատ» ծերանոցում: Միշըն Հիլզի (Քալիֆորնիա) «Արարատ Էսկիճեան» թանգարանում ցուցադրւում է նրա լուսանկարը, թանգարանի արխիւում կան այլ լուսանկարներ եւս, սակայն տարօրինակօրէն ոչ մի կինօնկարում նրա անունը յիշատակուած չենք գտել: Ի դէպ, Նուրեսա Հաթչինսոնի լուսանկարն ընդգրկուել է շուտով էկրան բարձրանալիք Կարին Յովհաննիսեանի եւ Ալէք Մուհիբեանի «1915» կինօնկարում, Լոս Անջելէսի թատրոնում կատարուող տեսարաններից մէկում:

1912-ին կինօ մուտք է գործել ռուսական նախախորհրդային կինոյի հայազգի աստղ Մարիա Գորիչեւան (Կազանջիեւա, 1887-1967), որ յետագայում նկարահանուել է 60-ից աւելի ֆիլմերում:

1913 թուականին հայ թատրոնի դերասանուհի Ժասմէնը (Մարիամ Գրիգորեան, 1894-1978) Կիեւում նկարահանուել է Եակով Պրոտազանովի եւ Վ. Գարդինի «Երջանկութեան բանալիները» ֆիլմում՝ Սոնիա Գոռլենկոյի դերում:

1914 թուականին առաջին անգամ կինոյում նկարահանուել է ամերիկեան թատրոնի ժամանակի սիրուած դերասանուհիներից մէկը՝ Ֆլորա Զաբէլը (Իզաբէլ Մանգասարեան, 1880-1968), որ ամուսնու՝ Ռայմոնդ Հիչքոքի հետ մասնակցել է մի քանի կինօկատակերգութիւնների:

1914-ին ռուսական «Փախստականը» եւ «Իսմայիլ բէյ» ֆիլմերում նկարահանուել է հայ թատրոնի ճանաչուած դերասանուհի Եկատերինա Դուրեան-Արմէնեանը (1885-1971):

Հաւանաբար հայուհի է եղել նաեւ ռուսական գաւառական թատրոնների դերասանուհի Մարգարիտա Խալատովան (Խալաթեան), որ կինոյում հանդէս է եկել 1914-1915 թթ.՝ խաղալով հիմնականում մայրերի դերեր:

1916-ին իտալական կինոյումՙ Վիտալէ դէ Ստեֆանոյի «Սէր՝ որ լռում է» ֆիլմում նկարահանուել է երգչուհի-դերասանուհի Մարուսկա Սիրվարդը (Սիրվարդ Տէր-Մկրտչեան), որ մինչեւ 1920-ը համագործակցել է իտալական «Տեսպի», «Տիբեր» եւ «Կարեն» կինօստուդիաների հետ:

Նոյն 1916-ին Կոստանդնուպոլսում նկարահանուած ռեժիսորներ Ֆուաթ Ուզքինայի եւ Զիգմունդ Վայնբերգի «Հիմմեթ աղայի ամուսնութիւնը» կինօնկարում գլխաւոր դերերը կատարել են պոլսահայ թատրոնի դերասանուհիներ Լիւսի Գարագաշը եւ Արուսեակ Պալթազարը:

1917-ին թուրք բեմադրիչ Սեդաթ Սիմաւիի «Ճիրանը» կինօնկարի դերակատարուհին էր Պոլսի հայ եւ թուրքական թատերախմբերի համբաւաւոր դերասանուհի Էլիզ Պիննեմեճեանը (Գովան, 1890-1981):

1918-ին ամերիկեան «Էդիսոն» ֆիրմայի երկու ֆիլմում նկարահանուել է ծնունդով թիֆլիսեցի Մարգարիտ Սարգսեանը (Շաքարեան), ծնուած 1892-ին:

Նոյն թուականին Աւստրիայում Ֆրից Ֆրայզլերի «Մանդարին» ֆիլմում նկարահանուել է հայազգի երգչուհի Նեկտար Ֆլոնդորը (1890-1985):

Ինչպէս տեսնում ենք, Աւրորա Մարտիկանեանից առաջ եւ նրա հետ միեւնոյն թուականին տարբեր երկրների կինեմատոգրաֆում հանդէս էին եկել արդէն առնուազն տասներկու հայ եւ հայազգի դերասանուհիներ: Ուստի եւ սխալ է նրան առաջին հայ կինօդերասանուհին անուանելը, եթէ անգամ նա, ի տարբերութիւն բոլոր վերոնշեալ դերասանուհիների, էկրանին հանդէս է եկել հայուհու դերով...

«Ազգ-Մշակոյթ», 3 Ապրիլ 2015