«Բոլորս Շառլի ենք»

Կարելի՞ է սպան­նել երա­խաներ հրէական դպրո­ցի մը առ­ջեւ։ Կա­րելի՞ է զգետ­նել լրագրողներ, որոնք խմբագ­րա­կան ժո­ղովի մէջ են։ Կա­րելի չէ։ Կա­տարե­լով անհաւատալին, իս­լա­մական ֆա­շակա­նու­թեան զի­նեալ ձեռ­քեր մեզ կը մա­տու­ցա­նեն հսկայ ծա­ռայու­թիւն մը՝ ցոյց կու տան իրենց ճշմա­րիտ դի­մագի­ծը։

Չսխա­լինք։ Յու­զումի ար­դար պա­հերէ ետք, Ֆրան­սա չի կրնար չկա­տարել այս ջար­դին առար­կա­յական քննար­կումը, ու ան­վե­րապա­հօրէն հար­ցադրման չենթարկել երկրին արտա­քին քա­ղաքա­կանու­թեան իր ներ­կա­յի ուղղու­թիւն­նե­րը, ինչպէս նաեւ ներ­քին քաղաքա­­կանու­թիւնը։ Ժո­ղո­վուրդին «լու­սանց­քայ­նա­ցած» ու օրէ օր մեծ­ցող հա­տուա­ծին նկատ­մամբ իշ­խա­նու­թիւննե­րուն ան­զօ­րու­թիւնը, «կա­նաչ ֆա­շակա­նու­թեան» եւ իս­լա­մա-ազ­գայնա­պաշ­տութիւննե­րու նկատ­մամբ հա­ճոյա­կանու­թիւնը, բա­րեացա­կամու­թիւնը (գա­ղափա­րախօ­սու­թեան, թէ հա­շիւ­նե­րու պատ­ճառնե­րով)՝ ահա­բե­կիչ պե­տու­թիւննե­րու նկատ­մամբ եւ անոնց հետ յա­րաբե­րու­թիւննե­րը, բայց նաեւ եր­կու չափ եր­կու կշի­ռը, ըստ տուեալ պա­հու թե­լադ­րած շա­հերուն՝ ընտրո­վի ցա­սու­մը մարդկա­յին ող­բերգու­թիւննե­րու նկատմամբ, Մի­ջին Արե­ւել­քի մէջ ապօ­րինի ռազ­մա­կան մի­ջամ­տութիւննե­րը, որոշ վար­չա­կար­գե­րու ծրագ­րեալ ապա­կայու­նա­ցու­մը… եւ մա­սամբ նո­րին։ Կարճ խօս­քով՝ նիւ­թեր, որոնց վրայ Շառպ եւ իր խմբա­կը ախոր­ժա­կով պի­տի նե­տուէին, առանց սպա­սելու «վշտակ­ցութիւններ»ու շրջա­նի աւար­տին, զոր կը բո­լորենք։

Այս պա­հուս, «Շառ­լի Հէպ­տօ»ի լրագ­րողնե­րու ջար­դը մեզ կը դնէ եր­կու քաղաքակրթութիւննե­րու մի­ջեւ ընտրու­թեան մը դի­մաց՝ վա­խերու ըն­կե­րու­թեան մը եւ ազա­տու­թեան ըն­կե­րու­թեան մը ընտրու­թեան։ Հայ մա­մու­լի սիւ­նակնե­րուն մէջ, մտաւորական­նե­րու եւ կամ լրագ­րող­նե­րու կան­խամտա­ծեալ սպա­նու­թիւնը, բնա­կանա­բար կը զգե­նու եզա­կի իմաստ։ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100ամեակի նա­խօրեակին, ինչպէ՞ս ի խո­րոց սրտի չզգալ իր ամե­նէն հա­րազատ, ինքնա­տիպ ձայ­նե­րուն յան­կարծա­կի կորստեան ամ­բողջ ազ­գի մը ար­ժած գի­նը, եւ այդ՝ առանց որե­ւէ տե­սակի դա­տի, այլ պարզա­պէս՝ զէն­քե­րու շա­ռաչիւ­նով։ Շուրջ 100 տա­րի վերջ ինչպէ՞ս չմտա­բերել 650 հայ մտա­ւորա­կան­նե­րու ձեր­բա­կալու­թիւնը Երիտ­թուրքե­րու կող­մէ. ինչպէ՞ս չմտա­բերել, թէ մշա­կոյ­թի մը կեն­սունա­կու­թիւնը կը չա­փուի իր պար­սա­ւագիր­նե­րու, խմբա­գիր­նե­րու, բանաս­տեղծնե­րու, վի­պագիր­նե­րու, եր­գի­ծան­կա­րիչ­նե­րու ձիր­քով։

Յու­նուար 7ի ջար­դին յայ­տա­րա­րու­թե­նէն ան­մի­ջապէս ետք, ամ­բողջ եր­կի­րը հա­կազ­դեց։ Մինչ Ֆրան­սա­յի մահ­մե­տական­նե­րը յայտ­նե­ցին իրենց ան­վե­րապահ զօ­րակ­ցութիւ­նը երկրին մնա­ցեալ հա­մայնքին, միւս կող­մէ բո­լոր քա­ղաք­նե­րու երի­տասարդնե­րը եւ նուազ երի­տասարդնե­րը լաւ ըրին ինքնա­բուխ կեր­պով հա­մախմբուելով ոճ­րա­փոր­ձին իրի­կուը­նէ իսկ, առանց սպա­սելու քա­ղաքա­կան դա­սուն շարժման՝ Կի­րակի, Յու­նուար 11ին։

Իրա­կանու­թեան մէջ, ինչպէս որ պա­տահեր էր 2007 Յու­նուարին, Թուրքիոյ մէջ Հրանդ Տինքի սպա­նու­թեան վա­ղոր­դայնին, «Շառ­լի»ի խմբագ­րա­կազ­մին սպա­նու­թիւնն ալ գոր­ծեց բո­լորո­վին հա­կառակ ազ­դե­ցու­թիւն, քան այն ինչ որ կ՚ակնկա­լէին մար­դասպան­նե­րը։ Կ՚ագու­ցէ, կը սթա­փէ մեղ­կա­ցած մի­լիոնա­ւոր գի­տակ­ցութիւններ, կը վեր­յի­շեց­նէ հիմ­նա­կան ար­ժէքներ։ Ջար­դին գի­շերը, “Չենք վախ­նար” կը պո­ռային երի­տասարդ Ֆրան­սա­ցինե­րը, կամ ալ՝ “Շառ­լի ենք”։ Լո­զունգնե­րը, յու­զումը, զօ­րաշար­ժը… բո­լորը կը յի­շեց­նեն հա­րիւր հա­զարա­ւոր թուրք քա­ղաքա­ցինե­րու Հրան­դին կա­տարած մե­ծարան­քը՝ անոր սպա­նու­թեան վա­ղոր­դայնին, երբ անոնք կը գո­չէին՝ «Բո­լորս հայ ենք»։ Եր­կու պա­րագա­ներուն ալ՝ լրագ­րողնե­րը սպան­նուեցան որով­հե­տեւ հարազատ էին իրենց անձին եւ որով­հե­տեւ պաշտպա­նեցին իրե՛նց ճշմար­տութիւ­նը։ Եր­կու պա­րագա­ներուն ալ՝ անոնք մեր­ժե­ցին իրենց խօս­քը սահ­մա­նափա­կել այն ամ­բողջա­տիրա­կան շրջա­գիծով, զոր ծայրայեղականներ կ՚ու­զէին պար­տադրել սպառ­նա­լիքի տակ։ Եր­կու պա­րագա­ներուն ալ՝ անոնց կո­րուստը, զա­նոնք լռեց­նելէ աւե­լի ծա­ռայեց փլե­լու նոր պատ­նէշներ, հան­րութիւ­նը հա­մախմբե­լով անոնց հա­մոզումնե­րուն շուրջ, աւե­լի՛ քան՝ անոնց կեն­դա­նու­թեան օրով, մեր յի­շողու­թիւննե­րուն մէջ դարբնե­լով այդ լրագ­րողնե­րուն յա­րու­մը՝ ար­տա­յայ­տութեան ազա­տու­թեան։

Չո­րեք­շաբթի օր ապ­րուած անո­րակե­լի ցնցու­մէն ետք, հարկ է չբա­ւարա­րուիլ ար­ցունք թափելով անոնց ետե­ւէն, բայց նաեւ՝ շնոր­հա­կալ ըլ­լալ անոնց։ Քա­նի, «շատ հե­ռու» երթալով, «ամէն ինչ»ի մա­սին խնդա­լով, կարճ խօս­քով, բո­լոր վտանգնե­րը աչ­քի առած՝ նուիրա­կանը ապա­նուի­րականցնե­լով «Շառ­լի Հէպ­տօ»ի խմբա­կը հա­մայն աշ­խարհին կատարեց փրկա­րար պա­տուաստ մը։ Ինքնու­թե­նական եւ գա­ղափա­րախօ­սական կծկումնե­րու այս ժա­մանա­կաշրջա­նին, ար­տա­յայ­տութեան ազա­տու­թիւնը կ՚երաշ­խա­ւորէ մնա­ցեալը։ Քա­ղաքակրթու­թեան ա՛յդ ընտրու­թիւնն է, զոր մեր հտպիտ եղ­բայրնե­րը՝ Վոլինսկի եւ Գա­պիւ, իրենց ան­զի­ջողու­թեան ընդմէ­ջէն մե­զի կ՚առա­ջար­կեն, ինչպէս տարբեր ժա­մանակ­նե­րու եւ տար­բեր վայ­րե­րու մէջ առա­ջար­կեր էին Տինք կամ Փոլիթքովսքա­յա։ Պի­տի կա­րենա՞նք անոնց պա­հան­ջած ազա­տու­թեան բարձրու­թեան հաս­նիլ։ Իսկ անոնց արիու­թեա՞ն։ Իր անձին հարազա՛տ ըլ­լա­լու արիութեան։

«Նոր Յառաջ», Յունուար 10, 2015 (խմբագրական)