Կարինէ ԽՈԴԻԿԵԱՆ – Երբ յաճախակի են դառնում «ժամանակակից գրականութիւն չկայ», «կարդալու բան չկայ», «լաւ գրող չկայ», իսկ ոմանք սկսում են մատների վրայ հաշուել, իրենց կարծիքով, իսկական գրողներին, չէ՞ք կարծում, որ թէկուզ չափազանցուած, բայց ինչ-որ տագնապ կայ: Գուցէ ժամանակակից գրականութիւնը իրօ՞ք յայտնուել է հոգեւոր լուսանցքում:
Արքմենիկ ՆԻԿՈՂՈՍԵԱՆ – Նմանատիպ հարցադրումների դէպքում նախ եւ առաջ ոչ թէ գրականութեան համար եմ տագնապում, այլ այդ հարցա֊դրումներն անողի: Գրականութեան հետ ամէն ինչ կարգին է, խնդիրը մեր մէջ է` ընթերցողի, քննադատի, նոյնիսկ, թող զարմանալի չհնչի, գրողի, եթէ տագնապելու ենք, մեզ համար պէտք է տագնապենք` այն իմաստով, որ գրական ընթացքի մէջ ինչ-որ բան ամբողջական, համակարգային չէ, որ այս տարիների ընթացքում ստեղծուել է լաւ գրականութիւն, իսկ մենք այդպէս էլ չենք կարողանում այն ինչպէս հարկն է արժեւորել, ներկայացնել… որովհետեւ կաղապարային պատկերացումների գերի ենք, որովհետեւ այդպէս էլ չենք հասկանում, որ անկախ պետականութեան գրականութիւնն ուրիշ պէտք է լինի, ուրիշ գործառոյթներ ունենայ, որովհետեւ գրող ու գրականագէտ կոչուածներից շատերն իրենք էլ չեն սիրում գրականութիւնը, համագումարից համագումար 200-300 հոգով հաւաքւում են, ու բոլորն ասելու բան ունեն, ու բոլորը հանճարեղ ու չգնահատուած են, բոլորը շահագրգիռ են ամենատարբեր հարցերում, բայց այդ համագումարների արանքում գրական քննարկումներ են լինում, գրքեր են լոյս տեսնում, երբեւէ տեսե՞լ էք նման քննարկումներ, տեսե՞լ էք նման իբր պատուախնդրութեան դրսեւորումներ, նման շահագրգռուածութիւն տեսե՞լ էք… Ու ինչ լաւ է, որ գրականութիւնը իր օրէնքներն ունի, ու նոյնիսկ գրողից անկախ` ծնւում է:
Կ. Խ.- Համաձա՞յն էք, որ ժամանակակից գրականութիւնը կարիք ունի մասնագիտական աւելի քան խիստ ու անկողմնակալ վերլուծութեան, ինչին բնականոն կերպով կը հետեւի արժեւորումը: Գրականագէտների ականջը կանչի, ի՞նչ են մտածում (իմա` անում) այդ ուղղութեամբ:
Ա. Ն. - Այո, միշտ էլ կայ խիստ ու անկողմնակալ վերլուծութեան կարիք, բայց եկէք չմոռանանք ու չանտեսենք նաեւ այն հանգամանքը, որ գրաքննադատները երբեք էլ լուռ չեն եղել եւ այդ ուղղութեամբ բաւականաչափ աշխատանք տարուել է, ու նաեւ դրա արդիւնքում է, որ գրական դաշտում այսօր մի շարք հեղինակներ առանձնացւում են միւսներից: Արդի գրականութեան տարաբնոյթ խնդիրների մասին համակարգային պատկերացում ստեղծող ուսումնասիրութիւններ, մենագրութիւններ են գրուել: Եզրայանգումներով, արժեւորումներով: Բայց ե՞րբ ենք այդ արժեւորող յօդուածներն իրենց հերթին արժեւորել: Մենք գրականութեան մասին խօսելը մոռացել ենք, մեծ հաշուով: Այդ կուլտուրան մոռացել ենք:
Մեր երկրում ու գրական դաշտում յստակ արժեհամակարգի բացակայութիւնը արժեզրկել է քննադատի խօսքը, ու գրաքննադատութիւնը, ինչքան էլ իրեն դրսեւորում է, ինչքան էլ իր գործն անում է, այնուամենայնիւ, ընկալւում է որպէս կարծիք յայտնող, գովեստ հնչեցնող կամ պարսաւանք թափող մէկը: Այսօր գրաքննադատի խօսքը, այսպէս ասեմ, դիալոգի չենք կարողանում վերածել: Անկախ իր արժէքից ու խորութիւնից, նրա խօսքը օդում ասուած խօսքի նման է: Չեն կարդում, չեն արժեւորում: Կամ կարդում են այն, ինչ իրենց մասին է, կամ կարդալուց էլ` կատաղում են, որ իրենց մասին չէ: Քննադատներն էլ իրար համարեա չեն կարդում: Կարդում ես` նոյն հեղինակի մասին տարբեր մարդիկ գրում են, յաճախ նոյն բաներն են ասում, ու ոչ մի յղում, ոչ մի յիշատակում, ոչ մի վիճաբանութիւն ու մտքի վիճարկում… Այլ խօսքով` աշխատանք տարւում է, բայց շէնք չի կառուցւում:
Մի հանգամանք էլ կայ. այսօր գրականագէտից միայն պահանջում ենք: Բայց ցաւօք, նրանք ուղղակի ժամանակ չունեն իրենց, բուն գործով զբաղուելու, որովհետեւ իրենց այսպէս ասած` հացը այլ աշխատանքներով են վաստակում, իսկ դա, բնականաբար, ազդեցութիւն թողնում է:
Կ. Խ. – Հասկանում եմ, երբ գրականագէտը հիմնականում իր «նիւթ»ը գտնում է մեր դասականների գրադարակներում (եւ՛ հեղինակաւոր է, եւ՛ «անվնաս»` կողքիդ ապրող գրող-ընկերոջդ «թթու խօսք» ասելու կարիք չունես): Բայց չեմ կարողանում հասկանալ, երբ գրականագէտն այնպէս է վերլուծում, որ խնդրոյ առարկան դառնում է կա՛մ կենացաճառ, կա՛մ շարադրանք, որտեղ բացակայում է եզրայանգումը` արժեւորման տեսքով:
Ա. Ն. - Մի բան ասեմ. դասականներին էլ է պէտք երբեմն «թթու» խօսք ասել ու շատ, բայց շատերն էլի խուսանաւում են, ու մեր դասական գրականութիւնն ու գրողները այդպէս էլ մնում են չվերարժեւորուած: Այնպէս չէ, որ դասական գրականութեան ոլորտում ամէն ինչ կարգին է, այնքա՛ն անելիք կայ: Այնպէս որ` գրականագէտի տեսակի հարց է, ժամանակաշրջանը կապ չունի: Ես ինքս հայ միջնադարեան գրականութեան, մասնաւորապէս` պատմագրութեան մասնագէտ եմ, բայց արդի գրականութեան մասին շատ, աւելի շատ եմ գրել:
Մի բան էլ` կենացաճառ ասողին եկէք գրականագէտ չյորջորջենք, որովհետեւ այդ կենացները, որպէս կանոն, արտագրական թիրախ ու գործառոյթ ունեն: Ու ցաւօք, ամենատարբեր պատճառներով աւելի մեծ տեղ ունեն մեր թերթերի ու ամսագրերի էջերում, քան լուրջ յօդուածները: Ասենք` մէկը այնքան համալսարանի գրեթէ բոլոր դասախօսների գրքերը գրախօսեց, մինչեւ ժամեր տուեցին: Անկեղծ ասեմ` նրա յօդուածներն այդքան էլ վատը չէին, բայց երբ տեսնում ես, որ մարդու ջանքը յանուն գրականութեան չէ, գրական հարթութեան մէջ չես կարողանում դիտարկել: Կամ` մի որեւէ գրողի գիրք ներկայացուել է ինչ-որ մրցանակի, ու վռազ` գրախօսութիւն է կազմակերպում այդ առթիւ: Յետոյ էլ կանգնում` քննադատութիւնից են դժգոհում: Այ, սրա համար եմ ասում, որ չենք սիրում գրականութիւնը: Եթէ սիրէինք, նման բաներ թոյլ չէինք տայ մեզ: Միւս կողմից, յատկապէս` «Գրական թերթ»ում, հէնց գրողներն են, որ կենացաճառեր ու անկապ-փառաբանական յօդուածներ են գրում միմեանց մասին:
Կ. Խ. – Որովհետեւ դատարկ տեղը պարապ չի մնում… Ինչ որ է: Բնականաբար, պիտի անդրադառնամ երիտասարդական գրականութեանը, առաւել եւս, որ իրաւամբ ընկալւում էք նրանց ե՜ւ դատաւորը, ե՜ւ դատապաշտպանը: Ինչպէ՞ս կը բնորոշէք ձեր սերնդի գրողներին եւ նրանց գործերը:
Ա. Ն. - Անկախութեան գրականութիւն, պետականութիւն ունեցող գրողի գրականութիւն: Այս զգացողութիւնը կայ: Ի հարկէ, ինչ-ինչ կաղապարային բաներ իներցիայով փոխանցուել են, բայց անկախ իրենց ստեղծագործութիւնների արժէքից, մեր երիտասարդները ազատ են բազմաթիւ անցանկալի բարդոյթներից, ու դա լաւ է: Համարձակ են, ինքնատիպ են, որոնող են, ու ոչինչ, որ մի քիչ էլ մեծամիտ են: Թող որ նրանցից ոմանք համարձակութիւնը, ազատութիւնը փոքր-ինչ չարաշահում են, բայց նրանք, բարեբախտաբար, պատկերացնում են այն նոր մարտահրաւէրները, գործառութային խնդիրները, որոնք յատուկ պէտք է լինեն նոր ժամանակների գրականութեանը: Եւ կարծում եմ, որ ամենատարբեր ժանրերում նրանք արդէն ստեղծել են արժէքաւոր գործեր:
Կ. Խ. – Այս հարցը գուցէ առաջին հայեացքից հեռու թուայ մեր զրոյցի թեմայից, բայց խորքում, կարծում եմ, կարեւոր է: Մեր ջահէլները բողոքում են, որ ԳՄ-ն իրենց չի ընդառաջում, իրենց կողքին չէ… Բայց ես չեմ յիշում, որ երիտասարդ գրողները ինչ-ինչ նախաձեռնութեամբ կամ շարունակական ծրագրով դիմել են եւ դրանք գոնէ քննարկման չեն դրուել: Թե՞ սխալւում եմ…
Ա. Ն. – Չէք սխալւում: Ոչ միայն գոնէ քննարկման դրուել են, այլեւ երբեմն իրականացուել են նաեւ: Իմ սերնդակիցները գրեթէ բոլորն էլ ԳՄ-ի, յատկապէս` «Գրեթերթ»ի շնորհիւ են ինչ-որ բաների հասել, ճանաչում ձեռք բերել: Բայց խնդիրը դրա մէջ չէ: Անձամբ ինձ ու էլի շատերին դուր չի եկել այն, որ այդ ընդառաջումները, կողքին լինելը աւելի շատ ցուցադրական են եղել, քան էական: Ամենասկզբում, երբ հիմք դրուեց ծաղկաձորեան խորհրդակցութիւններին, բոլորս էլ ոգեւորուած էինք, ակտիւ քննարկումներ էին լինում, զեկուցումներ էինք կարդում: Յետոյ ամէն ինչ կրկնւում էր ասես իներցիայի ուժով, երբ որ ուրիշ քայլեր պէտք է ձեռնարկուէին: Չի կարելի, չէ՞, անընդհատ որպէս սկսնակի վերաբերուել երիտասարդ գրողին, երբ նա արդէն իսկ աւելի լաւ գործեր է գրում, քան բազում վաստակաշատներ: «Մեր կողքին չէ» ասուածը ոչ թէ ինչ-ինչ ծրագրերի աջակցմանն է վերաբերում, այլ այն ընդհանուր միտումներին, որ մենք ենք որդեգրել ամենատարբեր հարթութիւններում` գրական կեանքի կազմակերպում, նոր տեխնոլոգիաների օգ֊տագործում` գրականութեան տարածման ու քարոզման համար, գրքերը ոչ թէ պարզապէս տպել, այն էլ` անորակ, այլ հրատարակել ու հետեւել դրանց տարածմանը, քննարկումներ կազմակերպել, կայքեր հիմնադրել եւ այլն, եւ այլն, այսպէս ասեմ` չհետեւելուն: Այդ խնդիրներն են, որ պարբերաբար բարձրացուել են ու լուծում չեն ստացել: ԳՄ-ն իրականում երիտասարդ գրողների մեծ ներուժը` կազմակերպչական, նորարարական, չօգտագործեց, շարունակեց վստահել իբր փորձառուներին, ու այդ պատճառով էլ` կարգին յետ է ընկել աշխարհից: Պատկերաւոր ասեմ` մենք ուզում ենք «մեսիջներ» ուղարկել աշխարհով մէկ, ասենք, հինգ րոպէի ընթացքում, ՀԳՄ-ն մեզ, դրանում օժանդակելու համար, նուիրում է թանաք, փետուրէ գրիչ, թուղթ ու ծրար: Դա, բնականաբար, խզում է առաջ բերում: Ու ստացւում է այնպէս, որ, այո՛, մի անգամ էլ եմ ասել, աւելի շատ մենք ենք Գրողների Միութեանը պէտք, քան Գրողների Միութիւնը մեզ:
Կ. Խ. – Շնորհաւորելով Ձեր «Առա֊քել Դաւրիժեցու Պատմութիւնն իբրեւ գրական երկ» մենագրութեան մրցանակի առիթով (*), վերջին հարցս ձեւակերպեմ այսպէս` Ձեր մօտակայ եւ հեռակայ ծրագրերը:
Ա. Ն. - Շնորհակալ եմ: Ես մի երազանք ունեմ` զբաղուել միմիայն գրականագիտութեամբ ու քննադատութեամբ, ուրիշ ոչինչ չանել: Դա երեւի հեռակայ ծրագիրս է: Գուցէ չհաւատաք, բայց պարբերաբար անզօրութիւնից լաց եմ լինում, երբ այնքան գործ կայ անելու, ու դու ժամանակ չունես դրանցով զբաղուելու: Եւ լաւ է, որ այսպէս կոչուած` «այլ աշխատանքս» «Անտարես» հրատարակչութիւնում գրականութեան հետ է, հրաշալի գրքեր ենք հրատարակում, ժամանակակից հայ գրողների գրքերն ենք տպագրում ու շատ: Տասնեակ անաւարտ յօդուածներ, ուսումնասիրութիւններ ունեմ, նոյնիսկ մենագրութիւն` Յովհաննէս Գրիգորեանի մասին… Մօտակայ ծրագիրս դրանցից որեւէ մէկը վերջապէս աւարտին հասցնելն է:
«Գրական Թերթ», Նոյեմբեր 8, 2013
(*) Ըստ «Գրական Թերթ»ի Հոկտեմբեր 18ի լրատուութեան, Ա. Նիկողոսեանի «Առաքել Դաւրիժեցու Պատմութիւնն իբրև գրական երկ» մենագրութիւնը արժանացած է Հայաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիայի, Համաշխարհային Հայկական Կոնգրէսի եւ Ռուսաստանի Հայերու Միութեան, Հայաստանի Սփիւռքի նախարարութեան յայտարարած «Լաւագոյն գիտական աշխատանք» մրցոյթի առաջին մրցանակին՝ «Արուեստ, լեզու եւ գրականութիւն» անուանակարգին մէջ («Հայկականք»):
No comments:
Post a Comment