Հարցազրոյց սփիւռքահայ գրող Գրիգոր Պըլտեանի հետ

ԱՆՈՅՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

 

Երեւանեան շոգ Յուլիս. Չարենցի փողոցի բնակարաններէն մէկուն մէջ հիւրընկալուած է հայ գրող Գրիգոր Պըլտեան, որ Փարիզ կը բնակի: Տեղեակ էի, որ իր ժամանակը կարճ է եւ շուտով պիտի մեկնի. կը փութամ հարցազրոյց մը կատարել մեծ մտաւորականին հետ: Հակառակ սուղ ժամանակին, կու տայ ժամադրութիւն: Տանտէրերը տունը քանի մը օրով տրամադրած են գրողին. խորհրդային  նախագծով կառուցուած  յարկաբաժին մըն է՝ բարձր առաստաղով: Բնակարանը լեցուն է գիրքերով ու արուեստի հնաոճ  իրերով. ժամանակակից աշխարհի շունչը կարծես մուտք չէ գործած այս յարկաբաժին, բայց միևնոյն ժամանակ՝ այնքա՜ն խորհրդաւոր է հին իրերու եւ գիրքերու այդ տարածքը։ Դուրսը յուլիսեան տաքը աննախադէպ բարձր ջերմաստիճաններ կ՚արձանագրէ, իսկ հայ գրողը նոյն պահուն տաք թէյ կը խմէ կիսամութ այդ բնակարանին մէջ՝.պահարանէն  հանած է  1970-ականներու խորհրդային ծանօթ գաւաթներ, թէյնիկ ու թէյ կը լեցնէ նաև ինծի  համար. թէյախոտն ալ իր հետ բերած է Փարիզէն, ուր իր տիկնոջ հետ պատշգամբը կ՚աճեցնեն կանաչ բոյսը: Եւ այս բոլորը այնքան բնորոշ է Գրիգոր Պըլտեանին, յար եւ նման իր պատումներուն՝ խորհրդաւոր, ինքնատիպ ու տարբերուող: Միաժամանակ մտածում եւ զգացում կայ այս ամէն ինչի մէջ, իսկ միտքն ու  զգացմունքն անպակաս են Գրիգոր Պըլտեանի ստեղծագործութիւններէն:

Լիբանան 1945-ին ծնած գրողը 1967-ին կը մեկնի Փարիզ: Մինչ այդ Պէյրութի մէջ կը հետեւի  իմաստասիրութեան դասընթացքներու: 

Փարիզ մեկնելէ մէկ տարի առաջ՝ 1966-ին, Գրիգոր Շահինեանի եւ Յարութիւն Քիւրքճեանի հետ Պլտեան Պէյրութի մէջ կը հիմնէ «Ահեկան» գրական եռամսեան, որուն  ներկայութիւնը շարժում մը կը ստեղծէ լիբանանահայ երիտասարդութեան մէջ՝ ճանապարհ բանալով  դէպի արուեստի ու գրականութեան անծանօթ ուղիներ:

Գրիգոր Պըլտեան շատ աշխատող գրողներէն կը նկատուի:  

Իր առաջին գիրքը՝ «Տեղագրութիւն քանդուող քաղաքի մը համար», ազդուած՝ Պէյրութի պատերազմէն, լոյս կը տեսնէ 1976-ին, Փասատինա, եւ երկրորդ հրատարակութեամբ՝ 1997-ին,Կլէնտէյլ: Յետագայ տարիներուն Փարիզի մէջ կը կազմաւորուին անոր հատորները՝ բանաստեղծական, գրաքննադատական եւ արձակ գեղարուեստական: Նշենք քանի մը խորագիր Պըլտեանի հրատարակած հատորներէն.  «Հատուածներ սենեակի մասին» (1978, Պէյրութ), «Հակաքերթուած»(1979, Լոս Անճելըս), «Վայրեր» (1983, Փարիզ), «Մանտրաներ» (1986, Փարիզ), «Էր» (1992, Երևան), «Ելք» (1993, Փարիզ), «Տրամ» (1980, Պէյրութ), «Գրիգոր Նարեկացի, լեզուի սահմաններուն մէջ» (1985, Վենետիկ), «Զրոյցներ բանաստեղծութեան մասին» . (1999, Երևան), «Ի գործ արկանել» (2003, Մոնթրէալ), «Երկխօսութիւն Նարեկացիի հետ» (2008, Երևան), «Հայկական ֆուտուրիզմ» (2009, Երևան), «Սեմեր» (1997, Հալէպ) «Հարուածը» (1998, Պէյրութ), »Նշան» (2000, Կլէնտէյլ),«Պատկերը» (2003, Կլէնտէյլ), «Անունը լեզուիս տակ» (2003, Փարիզ), «Երկուք» (2006, Կլէնտէյլ) և  այլ գործեր: Պըլտեան աշխատակցած է զանազան գրական հանդէսներու, ան նաև հրատարակած է բազմաթիւ յօդուածներ օտարագիր մամուլի մէջ: 

Գրիգոր Պըլտեան իր հրատարակած արձակ ու չափածոյ երկերով կ՚արծարծէ գրական, գեղագիտական, իմաստասիրական խնդիրներ՝ բոլորն ալ առնչուած հայ մշակոյթի ինքնութեան ու մասնաւորապէս լեզուին: Անոր  գրականութիւնը կարեւոր դեր ունի արևմտահայերէնի  զարգացման մէջ:

Վերջին տարիներուն գրողին գիրքերը հրատարակելու բացառիկ իրաւունքը ստանձնած է Երևանի մէջ գործող «Սարգիս Խաչենց» հրատարակչութիւնը, որ ոչ միայն վերահրատարակած  է գրողին՝  վերը նշուած գիրքերէն որոշ հատորներ, այլ նաեւ յաջորդաբար կը տպագրէ Պըլտեանի նոր գործերը:

-Պարոն Պըլտեան, մեր նախորդ զրոյցէն անցած է 2 տարի, առհասարակ,  գրողի, իմաստասէրի համար ի՞նչ է երկու տարին, ի՞նչ ժամանակային չափում է:

-Ժամանակը կրնայ ըլլալ նոյն բաներու կրկնութիւնը և կամ յանկարծ՝ մէկէն կերպարանափոխութիւն: Այնպէս որ դժուար է ըսել, թէ երկու տարուան ընթացքին ի՞նչ տեղի ունեցաւ ինծի պէս գրողի մը համար: Նոր գիրքեր հրատարակեցի,  բայց արդէն երկու տարի առաջ կը պատրաստէի, հետեւաբար այդ երկու տարին աւելի շարունակական ընթացք մըն էր, քան ըսենք՝ յանկարծակի փոփոխութիւն:

-Ժամանակն առհասարակ արագ, թէ ՞ դանդաղ կ՚ընթանայ ձեզի համար:

-Երբ երիտասարդ էք, ժամանակի զգացողութիւնը չունիք,  բայց որոշ տարիքէ ետք   յանկարծ կ՚անդրադառնաք, որ ժամերը, օրերը, տարիները շուտ կ՛անցնին:  Ատիկա առիթ էր, որպեսզի մարդը կեանքի փորձառութիւն ունենայ: Իսկ գրականութիւն կոչուածը միայն ինքն իրմով գոյութիւն ունեցող բան մը չէ, կեանքի փորձառութիւն է, առանց այդ կեանքի փորձառութեան գրականութիւնը «պարապ վախտի խաղալիք»ի կը նմանի: Գրականութեամբ զբաղուող երիտասարդները պէտք է կեանքի փորձ ունենան նաեւ՝ գրականութեան փորձ, մէկը միւսին հետ պիտի ըլլայ: Աշխատասիրութիւնն ալ նշանակութիւն ունի. կան մարդիկ, որ շատ կ՛աշխատին: Ես, պետք է  ըսեմ, որ երիտասարդութենէս շատ աշխատած եմ,  բայց՝ կանոնաւոր կերպով:  Փաստօրէն, մինչեւ 90-ական թուականներու սկիզբը կ՛արտադրէի կանոնաւոր կերպով, յետոյ հոլովոյթը արագացաւ, որովհետեւ անշուշտ, ծրագիրներս յստակացան, եւ անդրադարձայ, որ ժամանակ չունիմ:

Վերջին տարիներուն շատ գործեր տպած եմ: «Սարգիս  Խաչենց»ն ու «Փրինթինֆո»ն հրատարակեցին «Սեմերը», «Հարուածը»,  «Նշան»-ի  առաջին  և  երկրորդ հատորները:  «Պատկերը», «Անունը լեզուիս տակ»ը:  Երեք տարի առաջ «Մանտրաները» լոյս տեսան, այնպէս որ չեմ կարծեր, թէ ժամանակ ունիմ մտածելու արձակուրդի կամ հանգիստի մասին:

-Ովքե՞ր են այսօրուան Ձեր վէպերուն հերոսները:

-Անցեալ տարի լոյս տեսաւ իմ արձակի շարքէս եօթներորդ հատորը՝ «Շրջում»ը, եւ ինչպէս կ՛ըսեն՝ պատումին տեղը տեղափոխուած է մեծ մասամբ Փարիզ: Ուրեմն պատումին մէջ կայ նաեւ ուրիշ սերունդ, այսինքն, առաջին սերունդէն վերջ եկող երկրորդ սերունդի որոշ ներկայացուցիչներ, առաջին սերունդէն ալ կան (գրողի ընտանիք մը), երկրորդ սերունդէն՝ աւելի երիտասարդներ, օտարներ ալ  կան, քանի որ, ինչպէս ըսի՝ պատումը տեղափոխուած է Փարիզ, պարզ է, որ օտարներ կը մտնեն, ինչպէս որ ֆրանսերէնը կը մտնէ…

-Իսկ Ձեր ապագայի պատումներուն  հերոսներն ովքե՞ր պիտի ըլլան:

-Օ՜, ապագայի հերոսները չեմ գիտեր, բան մը չեմ գիտեր, չեմ կրնար ըսել: Բայց ես կը սիրեմ որոշ հերոսներ վերստին բերել, կամ այն կերպարները, որոնց անուները կան, վերստին գործածել՝ աւելի ժամանակ տալով անոնց: Հիմա ութերորդ հատոր մը գրեթէ աւարտած եմ, որուն մէջ այսօր նորէն օտար հերոսներ կը յայտնուին, ինչպէս նաև՝  հայեր: Լիբանանը որոշ ակնարկութիւններով միշտ կայ ոգեկոչումի ձեւին տակ:

-Հայաստանը կը մտնէ՞  Ձեր գրականութեան մէջ:

-Իմ ծրագրիս մէջ ատիկա չկայ, ակնարկութիւներով՝ թերևս: Այս ութերորդ հատորին մէջ որոշ ձևով, նաեւ պատմավէպի միջոցով վերջապէս փորձած եմ Մաշտոցի  ժամանակաշրջանը, որ վճռական եղաւ, որոշ չափով ոգեկոչել:

-Իսկ Ձեր գրաքննադատական միտքը  ո՞ւր հասած է այսօր, ո՞ր ուղղութիններու վրայ կանգ առած եք:

-Վերջին գրաքննադատական գիրքս  ֆուտուրիզմի մասին հատորն էր, որմէ ետք որոշ ծրագրեր ունիմ, բայց ըսեմ, որ ամէն ինչ չեմ կրնար քննել: Բայց քանի որ որոշ ծրագրեր ունէի, լոյս պիտի տեսնէ  (եւ ատոր համար ալ Երեւան եմ) երրորդ հատոր մը ուսումնասիրութիւններու, որ կը կոչուի «Տարմ». այս շարքին առաջին հատորը  կը կոչուի «Տրամ» (1980-ին լոյս տեսած է), երկրորդը «Մարտ»ն է (1997), «Տարմ»ը՝ յուսամ Երեւան՝ յաջորդ տարի:

-Հայաստանի գրական դաշտը ինչպէ՞ս կը տեսնէք:

-Այնպիսի տպաւորութիւն մը ունիմ, որ Հայաստանի մէջ գրական դաշտ գոյութիւն չունի, հայաստանեան գրական մամուլը տեղի տուած է կողմնակի հրատարակութիւններու: Ես չեմ տեսներ մամուլ մը, որ գրական ըլլայ, ժամանակին կային «Գարուն»,  «Նորք»,  «Սովետական գրականութիւն» գրական ամսագրերը, այսօր միտում կայ գրական ընթացքը,  կեանքը տանիլ դէպի համացանց:

-Ինչպէ՞ս կը  վերաբերիք ատոր:

-Որոշ բաներ հետաքրքական են, որոշ կայքէջերու կը հետեւիմ, բայց անպայման համոզիչ չեն: Ես այն համոզումն ունիմ , որ համացանցի մշակոյթը բոլորովին տիրապետուած չէ, մարդիկ տակաւին կը գրեն այնպէս, ինչպէս որ թերթի մէջ յօդուած կը գրեն, խմբագրական կազմ չունին, երբեմն կան, բայց համոզիչ չեն:

-Գրական դաշտի բացակայութեան պատճառը միայն գրական մամու՞լն է։

-Ոչ, անշուշտ:  Մամուլ չկայ, որովհետև հասարակութիւնը քիչ մը քայքայման փուլին մէջ է, եւ ուրեմն, երբ որ հասարակութիւնը չի կարդար կամ քիչ կը կարդայ, կամ կարողութիւը չունի գրելու, ուրեմն պարզ է, որ գրականութիւնը կամ աւելի ճիշդ՝ գրականութեան օրկանները  իրենց կարգին քայքայման մէջ են: Նոյնը կրնաք ըսել նաեւ գիրքերուն համար: Հրապարակին վրայ քանի մը գրատուն կայ, եւ  ատոնց մէջ  դրուած  գրականութիւնը ինծի ծանօթ է, չեմ կրնար ըսել, թէ մեծ յայտնութիւններ կան, գրողներ են, որոնց անուններն  արդէն քսան տարի է՝ գիտեմ:

-Պոլսահայ  նոր գրականութեան մասին ի՞ նչ կ՛ըսեք:

-Զահրատի սերունդն արդէն վերջին հասած է կարելի է ըսել եւ շարունակողներ չկան, թրքերէնով գրող հայ գրողներ են հիմնականը: Թերևս կան մէկ երկու հոգի, որոնց արտադրութիւնը ես  համոզիչ չեմ գտներ, լեզուի փոխանցման խնդիր մը կայ Պոլսոյ մէջ…

Գաղութներու քայքայումն ամէն տեղ հարց մըն է, եւ նաեւ ատիկա Պոլսոյ պարագային կ՛ենթադրէ ամբողջ աւանդոյթներու ժամանակաշրջանի մը զիջում, եւ ատոր համար անշուշտ մարդ իր միտքին մէջ չի կրնար հարցեր չունենալ: Բայց թէ մարդիկ կարող են փրկել, առաջքը առնել այդ կազմալուծումին, այդ քայքայումին… չեմ խորհիր, անհատական հարց մը չէ ատիկա:Կամ քաղաքական աքթեր են, յեղափոխութիւններ, կամ ալ  յեղաշրջումներ, այնպէս ինչպէս կան ներկայիս արաբական աշխարհին մէջ: Բայց ատիկա արդէն հոլովոյթ մըն է, որ սկսած էր 60-ական թուականներուն, յետոյ կասեցաւ, լիբանանեան պատերազմը յայտնուեցաւ: Եգիպտոսի գաղութէն ալ, ինչպէս գիտեք,  բան մը չմնաց, ուրեմն միջին արևելեան գաղութները վտանգուած են: Պոլիսն  ուրիշ երեւոյթներու  արդիւնք է, հոն ապրողները քաղաքական իրադարձութիւններու  հակակշիռը չունին, հետևաբար միշտ քիչ թէ շատ կամ զոհ են կամ կ՚ենթարկուին պարզապէս, իրենք իրենց տէրը չեն:

- Այսօր  հայերէնով  ստեղծուող գրականութեան կեդրոնը ո՞ւր կը նկատէք:

- Նախ պիտի ըլլայ հայերէնով ստեղծուող գրականութին: Տպաւորութիւն  մը չունիմ, թէ հայերէնով ստեղծուող գրականութիւն կայ,  կան անհատներ, գրողներ:

Կեդրոն մը  չկայ, եւ թերևս աւելի լաւ է, որ  չկայ այդ կեդրոնը, մանաւանդ որ ներկայիս փոխադրամիջոցները կամ հաղորդակցութեան փոխանցման միջոցները որոշ չափով մը հեռաւորները կը միացնեն: Համացանցով մենք կարող ենք շատ բաներ փոխանցել իրարու, բայց անշուշտ կոնկրետ շփումը տարբեր բան մըն է: Տարբեր է, երբ ներկայ կ՚ըլլաս գիրքի մը քննարկումին,  ուր է  թէ՝ յարաբերութիւնները համացանցով:

Բայց Սփիւռքի երեւոյթն է ասիկա, Սփիւռքի մէջ խտացեալ հաւաքականութիւն, նոյնիսկ Լոս-Անճելըս կամ Կլէնտէյլ գաղութներուն պէս տեղ մը որոշ չափով գրական գեղարուեստական եռուն կեանք մը չկայ, կան դեպքեր, պատահարներ, որոշ կազմակերպութիւներ կը փորձեն վառ պահել մշակոյթի ջահը:

Կը խորհիմ, որ երեւոյթը միայն հայկական երեւոյթ մը չէ, ներկայիս համաշխարհայնացման հոլովոյթին մէջ փոքրամասնութիւնները եւ փոքրամասնական լեզուները ենթարկուած են շատ մեծ ճնշումներու, ոչ կամովին կազմակերպուած ճնշումներու, եւ ատոր համար գաղութներու մէջ գործունէութիւնը շատ նուազած է:

-Կը ցաւի՞ք ատոր համար:

-Գիտե՞ք, համայնքային կեանք մը մարդ միշտ կ՚երազէ: Բայց գրականութիւնն ինք անհատական աշխատանք է, հետեւաբար իր մեկնակէտին գրողը  այնքան ալ  մտահոգ չէ՝ կը կարդա՞ն, չեն կարդա՞ր: Բայց միւս կողմէ՝ ընթերցողի կողմէ, անշուշտ, որեւէ մէկ գրող կ՚ուզէ, որ իր ընթերցողները շատ ըլլան, կամ  արձագանքները շատ ըլլան:Ըլլան հակազդեցութիւններ: Երբեմն տարիներով գրած ես, մէկ կամ երկու գրախօսութիւն լոյս կը տեսնէ ինչ-ինչ պատճառներով, որոնք  անպայման չեն բացատրուիր ընթերցողներու բացակայութեամբ: Երբեմն ալ մարդիկ չեն հակազդեր: Պարզապէս չեն հակազդեր:

-Ժամանակակից մարդու կերպարն  այսօր ինչպիսի՞ն է:

-Ժամանակակից  մարդու մասին խօսիլ բաւական դժուար է, դժուար է, որովհետև մարդը իբրև որոշող, ազատամիտ անհատ ներկայիս իսկապէս  գոյութի՞ւն  ունի: Ներկայիս մեզ ու  մեր կեանքը ղեկավարող գործօններն այնքան  շատ են, որ մեր ազատութինը և  գործ մը կատարելու հնարաւորութիւնները շատ նեղցած են: Իսկ առանց մտածումի ազատութեան, առանց հրատարակելու ազատութեան  ոչ մէկ բան հնարաւոր է: Յաճախ կը խօսինք մարդու իրաւունքերէն, ժողովրդավարական  սկզբունքներէն… այս  պահանջքները կ՚ենթադրեն, որ մենք այնքան ալ ազատ չենք,  զանազան հաղորդակցական միջոցները կը վկայեն, որ  մենք հսկողութեան տակ կը գտնուինք առաւել կամ պակաս չափով: 1940-1950-ին մարդը ազատութեան և այլ բաներու  հեռանկարներ ունէր, այսօր ես այն տպավորութիւնը չունիմ, թե մարդկութիւնը հեռանկարներ ունի: Ներկայիս ամէն բան միւսին համարժէք է, արժէքներու անկո՞ւմ, թէ՞ հաւասարեցում տեղի կ՛ունենայ: Անկումն  ինծի շատ սիրելի  գաղափար մը չէ, պիտի ըսէի՝  արժէքներու համահաւասարեցում: Այսօրուան մարդը  քիչ թէ շատ ամէն բանի ենթարկուող, բայց միեւնոյն ատեն՝ բողոքող մէկն է: Կախում ունի նաեւ երկրէ երկիր, մշակոյթէ մշակոյթ: Հիմա մեծ մշակոյթներ կան, որոնք Արեւմուտքի  մէջ չեն, կարելի  չէ ըսել, թէ մէկ գաղափար կայ, և չեմ կարծեր նոյնիսկ, որ մարդու մէկ ըմբռնում գոյութիւն ունի։ Ամէն մեծ մշակոյթ կը մտածեմ, որ ունի իր մարդ ըլլալու ձեւը, եւ բոլորին համար ալ անպայման մարդը արժէք մը չէ: Եթէ նոյնիսկ իր իրաւունքները կը պաշտպանէ, արդէն կաշկանդուածութիւն է ատիկա: Կաշկանդուածութեան տեսակները կան, ես միայն արևմտեանը չեմ ըսեր, կայ կրօնական մոլեռանդութիւնը  օրինակ… Հետաքրքրական է, որ  գաղափարախօսական ճնշումները շատ էին մինչեւ Սովետ Միութեան անկումը, անկէ ետք այդ ճնշումներն անհետացան, յայտնուեցաւ կրօնականը: Երեւոյթը դարձաւ որոշ  չափով հիմնական տարրերէն մէկը, յանկարծ դարձաւ այն բեւեռը որուն կը կրթեն մարդիկ աշխարհի մը մէջ, ուր կառչելիք բան մը չկայ:

…  Նորէն գալով 21-րդ դարու մարդուն, ան տեղափոխուող տիպար մըն է, երթալէն տեղ չունի, իսկ այդ տեղ չունենալու խնդիրը ես չափազանց մօտէն կը զգամ, այն է որ ես  ալ տեղ չունիմ: Լիբանան ծնած եմ, Փարիզ կ՛ապրիմ, Երեւան կուգամ՝ աշխատելու, բայց իմ տեղս ո՞ւր է…

Գիրք մը գրած էի ժամանակին, որ կը կոչուէր «Վայրեր»: Հիմնական թեման, տարիներ ետք,  կրնամ ըսել, այս  է՝ մարդը,  որ տեղ չունի, որ կը ստեղծէ վայրը, ուր կ՛ըլլայ…

Հետևաբար գրականութիւնն այն տեղն է, ուր մարդ կը փորձէ ստեղծել իր վայրն ու  աշխարհագրական վայրը ի վերջոյ տեղ մը  դուրս կը մնայ: Բայց ասիկա դժուար է, չեմ գիտեր կացութինը այն գրողներուն, որ երկար ատեն տեղ մը ապրած են և չունին այդ արմատախլումի զգացումը: Թերեւս հաւանաբար  հայաստանցի գրողներու մէջ է, որ այդ արմատախլումի  զգացումը չկայ: Հաւանաբար չկայ:

-Այս մտահոգութիւնները տեղ կը գտնե՞ն ձեր գրականութեան մէջ:

-Ոչ անմիջապէս, բայց անշուշտ որոշ չափով, փոխաբերական կերպով  մը կը մտնեն:  Բնաջնջումին փորձառութիւնը խտացուած ձեւով կայ: Հիմա բնաջնջումի շատ աւելի կակուղ ձևեր կան, պատումիս մէջ  ժամանակակից աղէտին մասին չեմ խօսիր, բայց անցեալի մասին խօսելով՝ նոյն բանի մասին մը պատմեմ:

-Դուք  ինչպե՞ս կը տեսնէք ապագան, գրողը միշտ աւելի՞ լաւ կը տեսնէ:

-Ապագան տեսնելը գրողի մը համար հեռանկար մը չէ,  գրող մը իր ժամանակը, անցեալը կը տեսնէ, անով կ՚՚աշխատի, ապագան ժամանակ մըն է, որ գոյութիւն չունի:Եւ ուրեմն,  ապագային մէջ դէպքեր չեն եղած,  դէպքեր կրնան ըլլալ,  ուտոպի մըն է ապագան: Գրականութիւնն աւելի կապ ունի անցեալին, յիշատակին, ժամանակակից խնդիրներուն, անձնական հարցերուն, անհանգստութեան, մահուան հետ:

-Մահուան մասին կը խօսի՞ք ձեր գրականութեան մէջ:

-Մահը կայ, բայց ըսել չէ, թէ մահուան մասին խօսելով գրողն ինք անպայման կը վախնայ մահէն: Ոչ: Իմ պատումներուս  մէջ միշտ   կայ զարմանքը, որ է՝ մարդիկը կ՛անհետանան: Հիմա մենք կը տեսնենք մարդիկը, որ երէկ հոս էին, մէկէն, մէկ անգամէն անհետացան, չքացան, մէկը կ՚երթայ հիւանդանոց, հիւանդանոցէն ուղղակի՝ գերեզմանոց:  Ինծի ամենէն զարմացնողը, հմայող ալ պիտի ըսէի, այդ է՝ մարդը հիմա կայ, եւ կրնայ անմիջապէս բացարձակապէս գոյութիւն չունենալ քանի մը րոպէ ետք, և ասիկա մարդու դիւրաբեկութինը, տկարութիւնը ցոյց կու տայ. իսկ ես շատ զգայուն եմ ասոր հանդէպ:

-Մահուան քով կայ նաև սիրոյ թեման…

-Սիրոյ թեման տեղ մը կայ իմ գրածերուս մէջ, բայց երբեք պիտի չգրեմ «Ռոմէօ եւ Ճուլիէթ»  կամ այդ տեսակի վէպ մը: Սէրը վերածուած է արկածախնդրութեան,  կայ անոր ամուսնական ձևը, որուն ես կ՚՚ըսեմ, որ պայմանագիր մըն է, կը ստորագրուի, երբ որ կ՛ամուսնանան, որը կրնայ աւարտիլ ապահարզանով, կամ սիրոյ դանդաղ քայքայումով:Սէրը այնպիսի զգացում է, որ մարդս դուրս կը հանէ իր ամբողջ կազմուածքէն, որովհետև թերևս ունի հրաբխային, մարդը ամբողջովին փոխող հագամանք: Քանի որ այդ  վիճակին մէջ կը գտնուիք, դուք ձեզմէ դուրս էք,   և արդէն   մարդը այդ է, որ կը փնտռէ, բայց այդ վիճակը երկար չի տեւեր, ամէն մարդ գիտէ, որ սէրը սահմաններ ունի, յաւերժական սէրը կրնայ ըլլալ միայն աստուածայինը, քիչ անգամ մենք այդ մակարդակին մէջ կը գտնուինք: Բայց սիրոյ քով կայ նաև  ուրիշ կապ մը՝   բարեկամութիւնը: Բարեկամութիւնը, որ սիրոյ մէկ տարբեր տեսակն է, որ սիրոյ  հետ կապ չունի և վեհացուած սէրն է: Բարեկամութիւնն, այո, ինծի համար շատ կարեւոր բան մըն է, որովհետև  ատիկա անհատներու միջև եղող յարաբերութիւն մըն է, որու շնորհիւ մարդ կարող է ինքզինք ըլլալ: Սիրային յարաբերութիւնն ինքը ձուլման յարաբերութիւն մըն է,  թէեւ  ինծի համար իսկական սէրը կ՚ենթադրէ միշտ անջատում:Եթե մենք սիրոյ  մէջ կը միանանք, միևնոյն ատէն ամէն մէկս անջատ ենք իրարմէ, երբ որ այդ անջատման փուլը մենք չենք ուզեր, այդ պարագային կը սկսի սէրը վերածուիլ ամէն տեսակ տարանջատման: Բարեկամութեան պարագային այդ անջատման հարցը չկայ, արդէն  ի սկզբանէ անջատ ենք: Բարեկամութիւնը որոշ անհատական որոշումի մը կ՛ենթարկուի , ուրեմն ինծի կը թուի որ աւելի հաւասարէ հաւասար յարաբերութիւն մըն է: Յաճախ մեր  սիրային յարաբերութիւնները ուժի յարաբերութիւններ կը թուին, մէկն  աւելի ուժեղ է, միւսն աւելի ենթարկուող, մինչդեռ  բարեկամական յարաբերութիւն մը, եթէ շատ ուժի յարաբերութիւն կը ստեղծէ,  արդեն երկար չի տեւեր: Ինծի համար  բարեկամութիւնը շատ կարեւոր զգացում մըն է, կը փորձեմ պահպանել բարեկամներս ու  բարեկամութիւնը:

zilkhosk.wordpress.com, Յուլիս 21, 2013