Արեւիկ Աշխարոյեան. «Ճիշդ չէ պնդումը, որ Հայաստանում քիչ են կարդում»

ՍՈՒՐԷՆ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ

 

Գրական գործակալի մասնագիտութիւնը աշխարհում մեծ պահանջարկ սկսեց վայելել  20-րդ դարի սկզբին:  Գրական գործակալը (literary agent) մասնագէտ է, ով կապում է հեղինակին հրատարակիչների, թարգմանիչների, ռեժիսորների հետ ու առհասարակ զբաղւում է հեղինակային իրաւունքի վաճառքով կամ աւելի պարզ` գրքերի պրոդիւսինգով:  Հայաստանում այս դաշտը գրեթէ դատարկ է, գործող գրական գործակալներից մէկը Արեւիկ Աշխարոյեանն է, ով այժմ ղեկավարում է 2016-ին հիմնադրուած «Արի» գրական գործակալութիւնը:
Մեդիամաքսը Արեւիկ Աշխարոյեանի հետ զրուցել է գրական գործակալի աշխատանքի, հայ ժամանակակից գրականութեան ներկայի ու ապագային, ինչպէս նաեւ վերջերս կայացած ամէնամեայ Լոնդոնի գրքի ցուցահանդէսի մասին, որտեղ կար նաեւ հայկական տաղաւար:                                    

- Սկսենք Լոնդոնի գրքի ցուցահանդէսից, որին ներկայ էիք: Ինչո՞վ է այն կարեւոր մեզ համար, ու ինչ ակնկալիքներով էիք մասնակցում:-Լոնդոնի գրքի միջազգային ցուցահանդէսը աշխարհում երկրորդն է Ֆրանկֆուրտի ցուցահանդէսից յետոյ: Դա հարթակ է, որտեղ հաւաքւում են գրողներ, հրատարակիչներ ու գործակալներ աշխարհի տասնեակ երկրներից, ներկայացնում իրենց ստեղծագործութիւնները, թարգմանութիւնները, շփւում, ծանօթանում, վարում բանակցութիւններ, որի արդիւնքում էլ հիմնականում լինում են համագործակցութեան լաւ օրինակներ:
Հայաստանը այս ցուցահանդէսին մասնակցում է արդէն չորրորդ անգամ` Լոնդոնի հայ համայնքի ֆինանսաւորման շնորհիւ:
Ներկայացւում են հայ գրողների գրքեր ամբողջ աշխարհից: Ցաւօք, հայ հրատարակիչները այս ցուցահանդէսն այդքան էլ չեն սիրում: Պատճառն, անկեղծ ասած, չգիտեմ: Ես ներկայացնում էի ԱՐԻ գրական գործակալութեան հետ համագործակցող հեղինակների` Արամ Պաչեանի, Յովհաննէս Թեքգեօզեանի օտարալեզու հրատարակութիւնները, ինչպէս նաեւ այլ հեղինակների:
Քանի որ անվճար եւ ազատ հարթակ կար, հայ հրատարակիչներին եւ Մշակոյթի նախարարութեանը առաջարկեցի մասնակցել կամ գոնէ գրականութիւն ուղարկել, բայց ապարդիւն: Ներկայ էր միայն մի հայկական հրատարակչութիւն` «Անկիւնաքար»-ը, որը նեղ մասնագիտական գրականութիւն էր ներկայացնում: Կարծում եմ, Լոնդոնի ցուցահանդէսին մեր հրատարակիչների ակտիւ մասնակցութիւնը մեծապէս կը նպաստէր յատկապէս բրիտանական հրատարակչատների հետ համագործակցութեանը:

- Հայ ժամանակակից գրողներից ո՞ւմ հետ էք համագործակցում, ինչ լեզուներով թարգմանութիւններ ունենք այս պահի դրութեամբ:
-«Արի» գրական գործակալութիւնն աշխատում է Արամ Պաչեանի, Յովհաննէս Թեքգեօզեանի, Արմէն Հայաստանցու (Արմէն Օհանեան), Նարեկ Մալեանի, Սուսաննա Յարութիւնեանի, Կարինէ Խոդիկեանի ու մէկ տասնեակ այլ գրողների հետ: Մեր հիմնական նպատակներից մէկը հայ գրողներին օտարալեզու ընթերցողին ներկայացնելն է: Այս պահի դրութեամբ Արամ Պաչեանի «Ցտեսութիւն, Ծիտ» վէպը թարգմանուած է անգլերեն, «Ռոբինզոն» ժողովածուն էլ ուկրայիներէն, այժմ վաճառել ենք վէպի արաբերէն թարգմանութեան իրաւունքները, աշխատում ենք ֆրանսերէն հրատարակութեան վրայ, ընթացքի մէջ է վրացերեն թարգմանութեան աշխատանքները:
Յովհաննէս Թեքգեօզեանի «Փախչող քաղաքը» կայ թուրքերէն լեզուով, այս տարուայ մէջ կը լինեն անգլերէն եւ ֆրանսերէն հրատարակութիւնները, վաճառել ենք նաեւ Նարեկ Մալեանի «Զրոյական կէտ» գրքի արաբերէն թարգմանութեան իրաւունքները:
Աշխատում ենք նաեւ մի քանի անգլիալեզու եւ ռուսալեզու հայ հեղինակների հետ որոնք բնակւում են ԱՄՆ-ում եւ Ռուսաստանում, բայց կան տարբեր բնոյթի խնդիրներ, որոնք դանդաղեցնում են այդ գործընթացը:

- Որո՞նք են այդ խնդիրները:
-Առաջինն ու հիմնականը թարգմանական դպրոցի բացակայութիւնն է: Մեզ պէտք են հայերէնի տարբեր օտար լեզուների թարգմանիչներ, որոնք նաեւ հայ մշակոյթը կարող են հասկանալ: Որպէս կանոն Հայաստանում արւում է հակառակը, օտար լեզուի տիրապետող ու Հայաստանում ապրող հայ թարգմանիչներ են անում թարգմանութիւններ, ինչը իջեցնում է թարգմանութեան որակը:
Չունենք նաեւ բաւականաչափ գրական թարգմանիչներ, ովքեր ճիշդ կը փոխանցեն գրական տեքստի բովանդակութիւնը օտարալեզու ընթերցողին, այլ ոչ թէ զուտ բառացի թարգմանութիւն կ'անեն: Եւրոպական շատ երկրներ ունեն թարգմանութեան աջակցման ծրագրեր, որի շրջանակում իրենց երկրներ են հրաւիրում թարգմանիչների, հոգում են կեցութեան ծախսերը, աւելի խորը սովորեցնում են լեզուն, ծանօթացնում են իրենց մշակոյթին, որպէսզի այդ թարգմանիչները ֆրանսիական, գերմանական կամ այլ երկրի գրականութիւնը թարգմանեն իրենց հարազատ լեզուներին: Հայաստանում այդ փորձը, աւաղ, բացակայում է:

- Հայ ժամանակակից գրողների ստեղծագործութիւնները որքանո՞վ են հետաքրքիր համաշխարհային շուկային ու ընթերցողին:

-Վստահութիւն ունեմ, որ իւրաքանչիւր գրող ու գրականութեան տեսակ ունի իր ընթերցողն ու ճիշտ մատուցման դէպքում կը գտնի իր հասցէատիրոջը: Կան գրողներ, որոնք գրում են շատ տեղային, հայկական թեմաներով, այդ գրքերը թէ' դժուար է թարգմանել, թէ' վաճառել արտասահմանում, սակայն չի նշանակում, որ դա անհնարին է: Կան նաեւ աւելի համամարդկային թեմաներով ստեղծագործողներ:
Մենք կարող ենք մրցունակ լինել, սա միանշանակ է: Կարծում եմ նաեւ, որ Խորհրդային Միութեան փլուզումից յետոյ հայ գրականութեան մէջ ստեղծուել է մի վիճակ, երբ գրողը չգիտի` ինչպէս օգտագործել իրեն տրուած ազատութիւնը: Մի տեսակ փնտռտուքների մէջ են եւ դա վերաբերում է ոչ միայն թեմաներին, այլ յատկապէս նոր արտայայտչամիջոցներին, ոճերին, ժամանակակից հայերենին: Սա շատ բնական է եւ մի վիճակ է, որը ապագայում կը յաղթահարուի:

- Պետութիւնը այս ոլորտում անելիք ունի՞, ինչ է արւում ու ինչ ակնկալել պետական հաստատութիւններից:
- Հայաստանի նման փոքր երկրներում, որտեղ շուկան էլ փոքր է, մշակոյթի ոլորտի պատասխանատու գերատեսչութիւնները, անշուշտ, պէտք է աջակցութիւն ցուցաբերեն գրողներին, հրատարակիչներին ու գրական գործակալութիւններին: Մենք այսօր ունենք մեր գրականութիւնը արտահանելու խնդիր: Պետական պատուէրով մինչեւ այժմ տպուած կամ թարգմանուած գրքերից քչերն են, որ գտել են իր ընթերցողին ու արդիւնաւէտ են եղել: Պէտք է այս ոլորտը կարգաւորել ու մշակել գրահրատարակչական ոլորտում պետական միջոցների ծախսման արդիւնաւէտ մոդել: Պէտք է օգտագործել միջազգային փորձը, այլ ոչ թէ նորից հեծանիւ յայտնագործել:
Մէկ այլ խնդիր էլ հէնց Հայաստանում ընթերցանութեան խթանումն է: Չկայ պետական հայեցակարգ, որով կը գովազդուի ընթերցանութիւնն ու դրա կարեւորութիւնը: Եւրոպական երկրները այս առումով շատ հեռու են գնացել ու երեխային ծնուած օրուանից կապում են գրքին, նորածինների անուններով գրքեր, նուէրներ ու գրադարանի քարտեր են ուղարկում, շեշտում գիրք կարդալու առաջնահերթութիւնը: Իսկ այն մտայնութիւնը, թէ Հայաստանում գիրք չեն կարդում, կարծում եմ, ճիշդ չէ: Եթէ տպագրուող գրքերի տպաքանակն ու բնակչութեան թիւը համեմատենք, ապա Հայաստանը առաջատար դիրքերում է նախկին խորհրդային երկրների ցանկում:

«Մեդիամաքս» (mediamax.am), 27 Մարտ 2017