ԳՈՀԱՐ ԱՃԵՄԵԱՆ
Սիրելի Գոհար, կ՚ուզենայի, շատ կ՚ուզենայի ահաւասիկ
այս նամակը հասնէր քեզ, սակայն, աւաղ, այլեւս երբեք նամակ պիտի չստանաս (*):
Այս է քո մեծագոյն զրկանքը:
Կը յիշե՞ս արդեօք մեր առաջին հանդիպումը. սակայն, նախ ուզում եմ յիշեցնել, թէ ինչպէս յայտնաբերեցինք Գոհար Մարկոսեանին:
1999
թուականի մարտ ամիսն էր, նամակ եմ ստանում Փարիզում այն ժամանակուայ
«Յառաջ» օրաթերթի խմբագիր Արփի Թոթոյեանից. «Սիրելի Գոհար, անցեալ Կիրակի
երեւանցի թատերագիրի մը մէկ գործը դիտեցինք Բարեգործականի սրահը: Շատ յաջող
էր ու հետաքրքրական. կը կոչուէր "Յուշարձանը": Դիտողները ուզեցին գիտնալ,
թէ ո՞վ է հեղինակը: Գոհար Մարկոսեան: Պարզուեցաւ, որ ոչ ոք բան մը գիտէր իր
մասին: Թատրերգութիւնը հրատարակուած է 1989 "Սովետական արուեստ"-ներէն
մէկուն մէջ: Մտածեցի, որ դուն կրնաս երկու տողով տեղեկացնել եթէ բան մը
գիտես իր մասին: Թերեւս Երեւան չէ այլեւս, ո՞վ գիտէ:»
Յայտնի
դարձաւ, որ Գոհար Մարկոսեանը Երեւանի Օպերայի յայտնի երգիչ Կարլոս
Մարկոսեանի դուստրն է, իսկ մայրը՝ բալետի պարուհի Վիլոետ Թորոսեանն է:
Հեռախօսեցի Երեւանում բնակուող ծնողներին եւ իմացայ, որ Գոհարը ամուսնացել է
եւ Երեւանից մեկնել Տալլին, Էստոնիա. ամուսինը՝ էստոնացի հանրաճանաչ
բանաստեղծ Կալլէ Կասպերն է:
Ուրեմն, սիրելի Գոհար,
քեզնով հետաքրքրուել են նախ՝ փարիզաբնակ հայերը, այնուհետեւ՝
երեւանցիները: Մեր հանդիպումները սկսուեցին, երբ գալիս էիր Երեւան տեսնելու
ծնողներիդ, երբեմն էլ ժամադրւում էինք Հայաստանի Գրողների Միութիւնում:
Շնորհակալ եմ նուիրաբերած բոլոր գրքերի համար: Պրպտումների մէջ էինք,
ինչպէ՞ս ելքը գտնել գոնէ «Պենելոպէն» հայերէն թարգմանուի: «Պենելոպէ»-ն
հրատարակեց «Զուեզտա» ամսագիրը, այնուհետեւ ետ չմնացին Մոսկուայի
հրատարակիչները: Արդէն թարգմանուել էր «Պենելոպէ»-ն գերմաներէն, ֆրանսերէն,
իսպաներէն եւ եւրոպական այլ լեզուներով: Սակայն հայերէնի թարգմանել այդքան
էլ հեշտ գործ չէր...
Տարիները հետեւեցին միմեանց:
2005թ. հոկտեմբերի 7-ից 12-ը ՀԳՄ համաժողով էր, հրաւիրուածների մէջ էիր
նաեւ դու, սիրելի Գոհար: Այս անգամ եւս առիթը ունեցանք հանդիպելու միմեանց
եւ ծայր առաւ հարցազրոյցը, որից ուզում եմ յիշեցնել քեզ որոշ հատուածներ:
- Ո՞ր տարիքից էք սկսել գրել, Էստոնիա մեկնելուց առաջ տպագրուե՞լ էք: Ինչպէ՞ս էք համատեղել բժշկութիւնն ու գրականութիւնը:
-
Գրել սկսել եմ դպրոցական տարիներից, այնուհետեւ ուսանող ժամանակ: Գիտէք,
բանաստեղծութիւն կարելի է գրել աւտոբուսում, տրոլէյբուսում, գիշերը երբ
անքուն ես լինում: Ուզում եմ ասել՝ բանաստեղծութիւն գրելը շատ ժամանակ չի
պահանջում: Աշխատել եմ որպէս բժիշկ, յօդուածներ եմ գրել մամուլի համար,
գիտական թէզս եմ շարադրել: Բայց երբ անցայ արձակի, գրելը բարդացաւ. շատ
ժամանակ է պահանջւում արձակի համար: Պատմուածք գրելը դեռ ոչինչ, բայց երբ
եկաւ վէպերի ժամանակը՝ համատեղելը բարդացաւ:
Իսկ ինչ
վերաբերում է բժշկութեանը, ապա կարող եմ ասել, որ այն աւելի օգնել է,
որովհետեւ գործ ես ունենում ամենատարբեր մարդկանց հետ, միջադէպերի ես
ականատես լինում: Հիւանդները բժշկին պատմում են բաներ, որ չէին պատմի անգամ
իրենց հարազատներին, ծնողներին: Յարաբերուելով մարդկանց հետ, աւելի ես
ճանաչում կեանքը: Կարծում եմ, որ պատահական չէ, որ շատ բժիշկներ գրել,
ստեղծագործել են՝ Ռաբլէից սկսած: Բուլգակովն, օրինակ, բժշկական գործեր
ունի, Չեխովը՝ իր հիասքանչ պատմուածքներով, Աքսիոնովը եւ ուրիշներ: Կարող
եմ ասել, որ բժշկութիւնն օգնում է գրո՛ղ դառնալուն:
-
Ինձ հետաքրքրում է Ձեր առաջին վէպըՙ «Պենելոպէ»-ն, որը առանց
դժուարութեան, առանց միջամտութեան տպագրուել է «Զուեզդա» ամսագրում. այն
մէկ օրուայ պատմութիւն է 1991-1993 թուականների Երեւանի թշուառ վիճակի
մասին, երբ քաղաքում լոյս չկար, ջուր չկար, խաթարուած էր քաղաքի բնականոն
կեանքը: Թւում է այն գրել էք մէկ շնչով եւ ինչպիսի՜ հումորով:
-
Երեւակայեցէք, որ մէկ շնչով չեմ գրել վէպը. առաջին երեք գլուխներն աւարտել
էի, երբ կոտրեցի ձեռքս, կէս տարի գրիչ չէի կարողանում վերցնել եւ
շարունակել աշխատանքս: Բաւական ընդմիջումից յետոյ կարողացայ շարունակել:
- «Պենելոպէ»-ն փաստօրէն գրել էք Էստոնիայում. օգտագործե՞լ էք այդ տարիների մասին գրուած օրագիր:
-
Օրագիր չեմ ունեցել, բայց երբ սկսուեց արցախեան շարժումը, ինձ համար
նշումներ էի անում, գրառումներ կատարում: Վէպը գրելիս օգտագործել եմ այդ
վաւերական գրառումները:
- Զարմանալի է, որ
Սանկտ-Պետերբուրգի «Զուեզդա» ամսագիրը հեշտութեամբ է տպագրել Հայաստանում
տեղի ունեցող իրադարձութիւնների մասին գեղարուեստական գործ, այն էլ վէպ:
- Երեւակայեցէք, առանց միջամտութեան, բաժնի վարիչը ընթերցելուց յետոյ շատ է հաւանել եւ անմիջապէս տեղ է տուել ամսագրում:
- Գիրքը ամբողջութեամբ հումոր է, ծաղր այդ օրերի միջադէպերի, մարդկանց ապրելակերպի, դժուար կացութիւնների մասին:
-
Իմ բնաւորութեանը յարիր է հումորը, սակայն մարդիկ կային, որ ասում էին, որ
գիրքը կարդալիս արտասուել են: Նոյն հարցը տուեցին ինձ Գերմանիայի Միւնխէն
քաղաքում. ասացին՝ թէ հայոց գրականութիւնը մշտապէս տխուր է, ինչպէ՞ս է, որ
Դուք հումորով, հեգնելով էք ներկայացնում նման թշուառ տարիները:
Պատասխանեցի, որ բաւական է որքան տխրեցինք, տառապեցինք. այժմ ազատ երկիր
ենք, ազատ ժողովուրդ ենք, ժամանակն է լացը փոխարինել ժպիտով, քմծիծաղով,
հեգնանքով: «Պենելոպէ»-ի նախատիպը քոյրս է: Ծնողներս ապրում են Երեւանում,
եւ ես այդ կեանքը ապրել եմ: Երեւան էի գալիս 2-3 ամսով, վիզայի
սահմանափակումներ չկային: Ճամբորդական հնարաւորութիւնները նուազել են,
ուղիղ թռիչք չկայ Էստոնիա-Հայաստան, գալիս ենք Մոսկուայով՝ վիզայի
անհրաժեշտութիւն ու նաեւ աւելորդ ծախս: Էստոնիայից Ֆրանսիա գնալն աւելի
հեշտ է, քան Ռուսաստան:
- «Պենելոպէ»-ն
թարգմանուած է գերմաներէն, ֆրանսերէն, իսպաներէն, հոլանդերէն, էստոներէն,
անհամբերութեամբ էինք սպասում հայերէնի թարգմանութեանը, յատկապէս Ձեր
հայրըՙ Կարլոս Մարկոսեանը: Ոմանք բարձրաձայնում են՝ ի՞նչ կարիք կայ հայերէն
թարգմանել վէպը, երբ Հայաստանում բոլորն են կարդում ռուսերէն: Ով լեզու
գիտի, թող կարդայ:
- Մոսկուայում ստեղծուած է յատուկ
գործակալութիւն, որն զբաղւում է մասնաւորապէս փնտռելով եւ գտնելով
ժամանակակից հետաքրքրական գրականութիւն եւ առաջարկելով
հրատարակչութիւններին. հեղինակը ոչ մի կապ չունի այդ գործի հետ: Ահա այդպէս
«Պենելոպէ»-ն, այնուհետեւ «Հեղինէ»-ն եւ «Կարիատիտին» տպագրուել են
Մոսկուայի հրատարակչութիւններում: Նման հարցերում բաւական պասիւ եմ:
- Հրատարակիչների կողմից հրաւիրուե՞լ էք որեւէ երկիր:
-
Հրաւիրուած էի Գերմանիա` Լայպցիկեան տօնավաճառին: Ներկայացուած էր
«Պենելոպէ»-ն: Շատ հետաքրքրական էր, ուշադիր էին գրքի հանդէպ: Ես
բացատրեցի, որ գրում եմ ռուսերէն, բայց ոչ ռուսների մասին, իմ ողջ
գրականութիւնը հայերի եւ Հայաստանի մասին է: Ի՞նչ էք կարծում, չե՞մ կարող
օտարների մասին եւս գրել, անշուշտ կարող եմ, սակայն ինձ յուզում է
Հայաստանը, նրա անցեալն ու ներկան, նրա յետագայ ճակատագիրը:
«Պենելոպէ»-ն
գրելուց հետոյ Ոդիսեւսը մտայղացրեց այդ միտքը: Երբ գրում ես դիցաբանական
հերոսի մասին, ինքնըստինքեան ծնւում է յաջորդը: «Հեղինէ»-ն գաղթել է մի
ուրիշ երկիր, սակայն ինքը չի մտածում այդ մասին: Պատմութիւնը կայ. Պարիսը
փախցրել է նրան, նա Տրոյեայում օտարների մէջ է, սակայն ինքը չի մտածում այդ
մասին: Մարդը, որը ընկել է օտարների մէջ, մտքով չի անցկացնում որ օտարների
մէջ է: Բայց քանի որ ես գտնւում էի օտար միջավայրում, ինձ մօտ այդ միտքը
հասունացաւ եւ ծնուեց «Հեղինէ»-ն:
Այն տպագրուեց 2000 թուականին: Թարգմանուեց նաեւ էստոներէն ու տպագրուեց:
- Իսկ ի՞նչ կ՚ասէք «Կարիատիտներ» վէպի մասին:
-
Սիրելիս, երբ այցի եկայ ծնողներիս, տեսայ, որ Երեւանը փոխուել է, փոխուել
են նաեւ մարդիկ, կանանց ու տղամարդկանց յարաբերութիւները: Հասկացայ, որ
ընտանիք պահողները, աշխատողները աւելի շատ դարձել են կանայք: Աշխատատեղերը
կրճատուելուց յետոյ շատ տղամարդիկ մեկնեցին երկրից աշխատանք գտնելու համար:
Փաստօրէն կանայք են իրենց ուսերին կրում ողջ ծանրութիւնը: Եւ այսպէս
ստացուեց վերնագիրը` «Կարիատիտներ», այսինքն կին արձանասիւներ:
Շարունակեմ
խօսքս. վերջացնում եմ նոր վէպս, որը փաստօրէն «Պենելոպէ»-ի
շարունակութիւնն է: Հայերը արտերկրում: Դժուարանում էի կապ ստեղծել առաջին
եւ երկրորդ գրքերի միջեւ, բայց երբ հրաւիրուեցի Փարիզ` Տէր-Մինասեանների
ընտանիքում էի, հասկացայ, որ շարունակութիւնը պատրաստ է. «Պենելոպէն
ճանապարհ է ընկնում»: Ուղարկելու եմ «Զուեզդա» ամսագրին:
- Վերջում ի՞նչ կ՚ու՚՚՚՚՚՚զենայիք աւելացնել:
-
Կ՚ուզենայի, որ հայ ժողովուրդը կարդայ իմ գրականութիւնը, ոչ միայն
«Պենելոպէ»-ն, այլեւ իմ միւս գործերը, որովհետեւ ամբողջ իմ գրականութիւնը
հայ ժողովրդի մասին է, նրա կեանքն է:
Միակ ցանկութիւնս «Պենելոպէ»-ի հայերէն թարգմանութիւնն է:
-
Գոհար, սիրելիս, ակամայից յիշեցի մեծանուն հայ գրող Շահան Շահնուրի
խօսքերը. «Ամէն հայ սփիւռքի մէջ, պարտի շալկած տանիլ իր հետ Հայոց
պատմութիւնը»: Դու այս ամենը զգացել ես ապրելով օտար երկրում: Ակամայից էլ
յիշեցի քո խօսքերը. «Մեր ազգային բնորոշ գծերից է միմեանց օգնելու, սատար
կանգնելու ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ»:
Արդարացի է ֆրանսիացի
հրատարակիչ Պելֆոնը, որ գրքի կողքի վրայ գործը ծանօթացնող հետեւեալ տողերն է
գրել. «Ոդիսականի յաւերժական միթոսին յանդուգն մէկ փոխադրումը ներկային,
ուր կը գտնէք արդիական Պենելոպէ-ն, որ զարմանալի խառնուրդ մըն է
յանդգնութեան ու իմաստութեան»:
Սիրելի Գոհար
Մարկոսեան, «Պենելոպէ»-ն հայերէն տեսնելը երազանք մնաց: Չնայած ձեր
բացակայութեան, մի քանի տարի շարունակ յայտ է ներկայացուել ՀԳՄ
հրատարակչութեանը՝ էպը թարգմանելու եւ հրատարակելու մասին: Ձայն բարբառոյ
յանապատի...
Այնուհետեւ դիմել եմ Արա Աբրահամեանի
երեւանեան գրասենեակին, գրաւոր եմ ներկայացրել Մշակոյթի նախարար Յասմիկ
Պօղոսեանին, սակայն եւ ոչ մի պատասխան: Ի վերջո ստիպուած եղայ դիմել
Հայաստանի վարչապետ Տիգրան Սարգսեանին (լաւատեղեակ լինելով, որ լաւագոյն
ընթերցասէր է եւ ինքն է անձամբ հրաւիրել Գոհար Մարկոսեանին Տալլինից Երեւան
«Պենելոպէ» վէպի շնորհանդէսինՙ դեռեւս Կենտրոնական բանկի նախագահ եղած
ժամանակ):
Մակագրուած դիմումը հասնում է Մշակոյթի
նախարարութեան մամուլի բաժին, հեղինակին տեղեակ պահելով, որ նման դիմում
ստացուած է, առանց դրական պատասխանի. ուրիշ ոչինչ: Աւա՜ղ, ժամանակն իր
շաւիղից դուրս է սայթաքել...
Գոհար
Մարկոսեան-Կասպեր ջան, թոյլ տուր վերջին անգամ այդպէս անուանել քեզ, իմ
սիրելի, հաղորդական, պարզ բարեկամ, երկնքի ճամբաներով յայտնուեցիր
երկնակամարում, երկնքի ճամբաներով էլ անհետացար:
Վերջացնելով նամակս, ուզում եմ հրաժեշտ տալ քո այդքան սիրած հայերէնի անփոխարինելի մի բառով՝
ԿԱՐՕՏՈՎ
«Ազգ-Մշակոյթ», 12 Մարտ 2016
(*) Ռուսագիր գրող Գոհար Մարկոսեան (Երեւան, 14 Յուլիս 1949 - Պարսելոնա, 10 Սեպտեմբեր 2015) յայտնի դարձած է իր «Պենելոպէ» վէպով, որ առանձին գիրքով լոյս տեսած է 2000ին եւ թարգմանուած է զանազան լեզուներու։ Հայերէն թարգմանութենէն հատուածներ լոյս տեսած են «Նորք» ամսագրին մէջ (՚«Հայկականք»)։
No comments:
Post a Comment