Հերվէ Ժորժըլէն. «Զաւէն Պիպեռեանի վէպը իմ կեանքս լուսաւորեց»

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

 

Ֆրանսացի պատմաբան  Հերվէ  Ժորժըլէն  ֆրանսերէնի թարգմանած է պոլսահայ    վիպագիր Զաւէն Պիպեռեանի «Մրջիւններու վերջալոյսը» կոթողական  վէպը: «Արեւելք» այս առթիւ  հարցազրոյց մը ունեցաւ  թարգմանիչին հետ: Թէեւ  Զաւէն Պիպեռեանի անունը  մեծ  ճանաչում չի վայելեր հայկական  գրասէր հանրութեան մօտ, սակայն անոր արժէքաւոր գործը կը հաւատանք, որ երկար  ժամանակ պիտի   հանդիսանայ ուշադրութեան եւ միանագամայն գնահատանքի արժանի ուրոյն գործ:  Նշենք, որ Հէրվէ Ժորժըլէն ներկայիս կ'ապրի Ֆրանսա եւ այցելու դասախօս է Աթէնքի մէջ:   

- Ինչո՞ւ  յատկապէս  Զաւէն Պիպեռեան: Խորքին մէջ, ի՞նչն էր, որ ձեզ մղեց Զաւէն Պիպեռեանի  «Մրջիւններու վերջալոյսը» գործը ֆրանսերէնի թարգմանելու:

Հաւնեցայ որ հեղինակը միայն դուրսի թշնամիին վրայ չէր կեդրոնանար այլ ներսինին վրայ: Հայերը միայն իբր զոհ չեն նկարագրուիր: Իրենք ալ իրենց դժոխքը աղուոր ձեւով կը պատրաստեն: Դուրսէն օգնութեան պէտք չունին: Իմ կեանքս կը լուսաւորէր այս վէպը: Ընտանեկան երջանկութեան գաղափարախօսութիւնը, որ միայն հայկական չէ, բայց որ հայերուն քովը զօրաւոր է, պարզապէս սուտ է: Պիպեռեան քաջութիւնը ունէր սուտը ցոյց տալու: Վստահ չեմ, որ շատ ընթերցողներ պատրաստ էին այս խեղճ վիճակները ընդունելու: Յետոյ վէպին կառոյցը ընթերցողը արդիւնաբեր ձեւով կը տանի դէպի վերջը, որ տեսակ մը համեստ ազատագրութիւն է:

 -Փարիզէն ետք,  գիրքը ներկայացուեցաւ հեղինակի ծննդավայր՝ Պոլսոյ մէջ:    Հանդիպման ներկայ եղաք նաեւ դուք: Պիտի խնդրէինք, որ հակիրճ տողերու մէջ ներկայացնէք ձեր ընդհանուր տպաւորութիւնները Պոլիսէն:

Բաւական պարզ զեկուցում մը եղաւ: Ֆրանսական Անտաոլուի հետազօտութեանց Հաստատութեան հովանաւորութեամբ եւ անոր յարկին տակ: Տնօրէնը զիս շատոնց հրաւիրած էր: Առիթ եղաւ: Պիպեռեանի կեանքն ու գործը ներկայացուցի: Ո՞վ ներկայ էր: Քիչ մարդիկ, քանի որ ֆրանսերէն էր ելոյթը – եւ այս լեզուն այսօրուան Պոլսոյ մէջ հազուագիւտ  լեզու է: Միջոցառումը տեղի ունեցաւ Յունիսին եւ դպրոցները, համալսարանները արդէն գոց էին: Պոլիս երթալ ինծի մեծ հաճոյք կը պատճառեց: Հոն տպաւորութիւն ունիմ որ արեւմտահայ, յոյն, հրեայ արդի թուրք պատմութեան շարունակութեան հետ կապ կը զգացուի, ինչ որ, ըստ իս, Երեւան կը պակսի:

- Զաւէն Պիպեռեանի անունը շատ քիչերու ծանօթ է յատկապէս Հայաստանի մէջ: Սփիւռքի մէջ եւս անոր անունը ընթերցող լայն  հասարակութեան ծանօթ անուն մը չէ: Պիտի խնդրենք, որ խօսիք անոր մասին: Այստեղ կարեւորագոյն հանգամանքը անոր կենսագրական տուեալները չեն, այլ անոր արձակին  ու յատկապէս վէպին   առանձնայատկութիւններն  են, որոնց շնորհիւ Պիպէռեան իր ուրոյն տեղը ունեցաւ եւ ունի հայ գրականութեան էջերուն  մէջ:  

Պիպեռեան ոչ միայն կարեւոր հայ գրող մըն է, այլ հետաքրքրական մարդկային միտք եւ գրական տաղանդ մը: 40-ական եւ 50-ական թուականներու մասին Թուրքիոյ վիճակով կը հետաքրքրուէր: Այսինքն՝ իր աշխարհը յետ-օսմանեան բազմաժողովրդական Պոլիսն էր: Հարկաւ այս կացութիւնը հայերէն շատերուն համար անծանօթ էր եւ նոյնիսկ անոր մասին սորվելու փափաք չկար: Ինծի համար ճիշդ հակառակն է: Պիպեռեանի բարդ Պոլիսը հմայքով լեցուն է: Մեծ քաղաքին մէջ իբր օտար ես ալ տեղ պիտի ունենայի, ինչ որ Երեւան բնաւ չեմ զգացած: Քիչ գիրքեր գրեց ու հրատարակեց՝ միայն երեք վեպ եւ մէկ հատոր պատմուածքներու, բայց Պիպեռեանի պատումները անմիջապէս կը ճանչնայ ընթերցողը. ազգայնամոլ, անուշիկ քրոմոյի ճիշդ հակառակն է: Ճշմարտութիւն ստեղծող հեղինակ մըն էր: Օրհան Քեմալի մօտեցումներուն կը նմանին Պիպեռեանի երկերը եւ մասամբ կեանքը: Նոյն ընկերվարական համոզումները երեւելի են, բայց Պիպեռեանի գրականութեան մէջ տոկմա չկայ:

 - Պոլիսը  շատերու կողմէ Սփիւռքէն անջատ  մարմին-գաղութ մը կը համարուի ու քիչ չեն անոնք, որոնք կը մերժեն Պոլիսը Սփիւռք համարել: Ի՞նչ ունիք ըսելիք այս առումով:

Ըսելիքս միայն այդ է: Ուր որ արեւմտահայեր կան, ես թերեւս առիթ պիտի ունենամ մարդկային յարաբերութիւն մը ստեղծել: Արդի Հայաստանը ինծի հանդէպ անտարբեր եղած էր մինչեւ հիմա: Շատ քիչ եղած են իսկական հանդիպումներ: Ինծի համար բնական հայերը միւսներուն հետ կ'ապրին, անոնց հետ կը յարաբերին: Ազգային պետութիւնը թերեւս քաղաքական անհրաժեշտ բան մըն է, բայց կրնայ ըլլալ որ զիս չի հետաքրքրեր: Բախտի խնդիր է: Չորս կան հինգ անգամ Հայաստան եղած եմ եւ կապ գրեթէ չեմ հաստատած: Այս տեղը հոգիիս չի խօսիր: Պարզ է: Քննադատութիւն չէ: Իրաւունք չունիմ դատապարտելու: Միայն կ'ըսեմ որ անտեղի կը զգայի հոն: Այսքան:

- Գաղտնիք չէ, որ դուք ֆրանսացի պատմաբան էք: Ի՞նչն է պատճառը, որ ձեր ուսումասիրութիւններուն առանցքը կը կազմեն հայագիտական  հետազօտութիները:  Կրնա՞ք այս մասին յաւելեալ պարզաբանումներ տալ:

 Մինչեւ հիմա ես ինծի կը հարցնեմ, թէ ինչո՞ւ ես զիս այսքան մերձաւոր կը զգամ հայերուն: Թերեւս որովհետեւ ֆրանսական պետութեան սկզբունքներուն ճիշդ հակառակն է ընկերային եւ մշակութային իրականութիւնը: Բազմալեզու, բազմակրօն շրջան մըն է կամ գոնէ էր: Ասիկա զիս կը հմայէ:

 - Կը հետեւիք Սփիւռքի գրականութեան ընդհանուր հոլովոյթին ու բոլորիս յայտնի է, որ սփիւռքահայ գրականութիւնը բաւական դժուար ճանապարհի մը մէջ է: Ամէնուրեք կը խօսուի շահնուրեան նահանջին մասին: Ի՞նչ ունիք ըսելիք այս առումով:

Կ'ըսեմ,  որ եթէ արեմտահայերը անձնասպան դառնան, հոգս չէ: Գոյութիւն ունեցող գրութիւնները ինծի բաւարարէն աւելի են: Այդ է իմ հայկական աշխարհս: Ես արեւմտահայերէնէն առաջ պիտի մեռնիմ: Ինծի համար, ինչպէս որ է խեղճ վիճակը բաւ է: Իմ վրաս չեմ առներ արեւմտահայ դժուարութիւները: Մէկը չխնդրեց: Մէկը ինծի շնորհակալ պիտի չըլլար: Եւ իմ ուժս բան պիտի չփոխէ կացութեան մէջ: Որեւէ արեւմտահայ քաղաքական խնդիրէ փրկարար հեռաւորութիւն կը պահեմ:

- Ի՞նչ կը խորհիք արեւմտահայերէնի ապագային մասին: Տրուած ըլլալով, որ տարբեր առիթներով եւ տարբեր ամպիոններէ քիչ չեն այն արձագանքները, ըստ որոնց արեւմտահայերէնը յայտնուած է մահուան սնարին մէջ: Ու եթէ այդպէս է, ի՞նչ կարելի է ընել, որպէսզի կարելի ըլլայ արեւմտահայերէնին ապրելու ու վերապրելու նոր  ընթացք մը տալ:

Գիտեմ որ այս թեմայով ոմանք լման եւ յաջող ասպարէզ մը կ՚ընեն: Խնդիրը այդ է ինծի համար, որ համակրութիւնս ոեւէ մէկէն չի սպասուիր: Իմ խնդիրս չէ: Ես առիթ ունեցայ արեւմատահայերէնը իբր կենդանի լեզու սորվելու: Այս առիթը օգտագործեցի: 23 տարեկան էի երբ որ այս մթնոլորտին մէջ մտայ: Արհամարհանք չէի զգար որովհետեւ պզտիկ լեզու մըն էր: Մինչ այդ կ՚ըսեն որ այս տեսակ հայերէնը արժէք չունի կամ գոյութիւն չունի: Ի՞նչ կ՚ուզէք որ ըսեմ: Կամ ծիծաղելի կը գտնեմ քանի որ ես ուրիշ փորձառութիւն ունեցայ կամ այսպիսի խօսքերն ալ սարսափելի ձեւով անձնասպանական կը գտնեմ: Ի վերջոյ հայերը միւս մարդոց պէս տարօրինակ էակներ են:

«Արեւելք» (arevelk.am), 5 Օգոստոս 2015