«Նոր Յառաջ» - Քանի՞ տարի է որ Մատենադարանի տնօրէնի պաշտօնը կը
վարէք եւ ընդհանրապէս ի՞նչ բարեմասնութիւններ պէտք է ունենալ այդ
պատասխանատուութիւնը ստանձնելու համար։
Հրաչեայ Թամրազեան - 2007էն ի վեր կը վարեմ Երեւանի Մատենադարանի տնօրէնի պաշտօնը։ Այս պատասխանատու գործին համար նախ պէտք է երկար տարիներ հոն աշխատելու փորձառութիւնը ունենալ եւ բնականաբար քաջածանօթ ըլլալ ձեռագրական աշխարհին, միջնադարագէտ ըլլալն ալ պայման է, ինչպէս նաեւ կազմակերպչական յատկութիւնները անհրաժեշտ են, նկատի ունենալով որ Մատենադարանը շատ ինքնատիպ հիմնարկ մըն է։ Պէտք է կարենալ երիտասարդներու հետ աշխատիլ՝ նոր սերունդներ ներգրաւելու առումով։ Այս հիմնարկին մէջ աշխատողը այլեւս չի կրնար անկէ դուրս իր կեանքը պատկերացնել։
Հրաչեայ Թամրազեան - 2007էն ի վեր կը վարեմ Երեւանի Մատենադարանի տնօրէնի պաշտօնը։ Այս պատասխանատու գործին համար նախ պէտք է երկար տարիներ հոն աշխատելու փորձառութիւնը ունենալ եւ բնականաբար քաջածանօթ ըլլալ ձեռագրական աշխարհին, միջնադարագէտ ըլլալն ալ պայման է, ինչպէս նաեւ կազմակերպչական յատկութիւնները անհրաժեշտ են, նկատի ունենալով որ Մատենադարանը շատ ինքնատիպ հիմնարկ մըն է։ Պէտք է կարենալ երիտասարդներու հետ աշխատիլ՝ նոր սերունդներ ներգրաւելու առումով։ Այս հիմնարկին մէջ աշխատողը այլեւս չի կրնար անկէ դուրս իր կեանքը պատկերացնել։
«ՆՅ» - Ներկայիս ի՞նչ թիւ կը կազմեն հոն գիտական աշխատանքով զբաղողները։
Հ.Թ. - Շուրջ 170 գիտաշխատողներ ունինք եւ անցնող եօթը տարիներու ընթացքին ընդհանուր առմամբ Մատենադարանի անձնակազմը եռապատկուած է։ Անկէ առաջ հոն երկար տարիներ սերնդափոխութիւն չէր կատարուած, ինչ որ ընդհանրապէս ցաւալի երեւոյթ մըն է հայագիտութեան առումով։ Մենք յաջողած ենք գոնէ Մատենադարանի մասշտաբով այդ հարցը լուծել։ Մեր շուրջը հաւաքուած երիտասարդները արդէն որոշ չափով փորձառութիւն ձեռք ձգած են՝ արդարացնելով մեր յոյսերը։ Անոնցմէ շատեր գիտական աշխարհի մէջ նկատելի քայլեր առած են։ Առ այդ, ի տարբերութիւն այլ հիմնարկներու, մեր ապագան մշուշոտ չէ եւ յստակ են մեր հեռանկարները։
«ՆՅ» - Եթէ երիտասարդ մը փափաք ունենայ Մատենադարան աշխատելու, ի՞նչ պայմաններ պէտք է լրացնէ։
Հ.Թ. - Մենք արդէն ունինք գիտա-հետազօտական կեդրոններ, ուր կ՚ընդունուին մասնաւոր յատկութեան տէր երիտասարդները, որոնք այնուհետեւ տարիներու ընթացքին Մատենադարանի բովին մէջ թրծուելով կը մասնագիտանան։ Միւս կողմէ, այդ գործին ընդունակ երիտասարդները մեր տեսադաշտէն չեն հեռանար եւ ի պահանջեալ հարկին կ՚ընդգրկուին մեր կազմին մէջ։ Ըսեմ, թէ մեր քով կու գան տարբեր համալսարաններէն՝ պատմութեան, արուեստաբանութեան, բանասիրութեան, լեզուաբանութեան, գրաբարագիտութեան ճիւղերու ուսանողներ։ Մենք նաեւ կը մտածենք թարգմանական հին դպրոցը վերակենդանացնել, նկատի ունենալով որ այսօր այդ մարզին մէջ հայագիտութիւնը կը կաղայ…։
Միւս կողմէ, կառուցուած է Մատենադարանի գիտական նոր համալիրը, որ իր տարածութեամբ նախորդին եռապատիկն է, իսկ ճարտարապետական առումով կոթող հանդիսացող հին շէնքը ամբողջովին վերանորոգուած է։ Այլ խօսքով՝ Հաստատութիւնը արդիականացուած է եւ որոշ բաժիններ (ձեռագրապահոցի, ձեռագիրներու վերականգնման, թուայնացման) կը համապատասխանեն միջազգային ամենաբարձր չափանիշներուն։ Բարելաւուած են նաեւ հոն աշխատելու պայմանները, ունինք յարմար ընթերցասրահներ եւ լաւ սպասարկութիւն։ Յայտնեմ, թէ մեծ ընթերցասրահներուն մէջ կը տրամադրուին ձեռագիրներու եւ վաւերագիրներու թուայնացուած պատկերներ՝ այսպէսով ուղղակի շփումէ զերծ պահելով բնագիրները։ Իսկ ներքին ընթերցասրահներուն մէջ մասնագէտներուն կարելիութիւն կը տրուի բանալ, կարդալ եւ ուսումնասիրել ձեռագիրները, որովհետեւ գիտակից ենք որ կարելի չէ ընթերցողի եւ ուսումնասիրողի կապը կտրել ձեռագիրներէն, ատիկա հետազօտողին համար կենսական եւ խորհրդաւոր կապ մըն է։ Այս բոլոր դիւրութիւններու պատճառով Մատենադարան այցելողներու եւ ընթերցողներու թիւը օրէ օր կ՚աւելնայ։
«ՆՅ» - Ինչպէ՞ս կարելի է Մատենադարանէն ձեռք ձգել մեզ հետաքրքրող յատուկ նիւթ մը։
Հ.Թ. - Այդ ուղղութեամբ մասնաւոր կարգ մը մշակուած է։ Նախ պէտք է տնօրէնութեան դիմում ներկայացնել, որմէ ետք անհրաժեշտ նիւթերուն թուայնացուած պատկերները դիմողին կ՚առաքուին համացանցի միջոցաւ։
«ՆՅ» - Այսօր արտասահմանէն հայագիտութեամբ հետաքրքրուողները կամ ձեռագրային ժառանգութիւնը հետազօտողները ի՞նչ թիւ կը կազմեն։
Հ.Թ. - Անոնց թիւը հետզհետէ կ՚աւելնայ։ Այս ուղղութեամբ կ՚ուզեմ հետեւեալ յատկանշական օրինակը նշել.- Հայագիտական ուսումնասիրութիւններու ընկերակցութեան վերջին նիստը տեղի ունեցաւ Մատենադարանին մէջ՝ 2014ի աշնան, որ մասնակցողներու թիւին եւ քննարկուած նիւթերուն մակարդակին առումով աննախադէպ էր։ Այդ արդիւնաւէտ գիտաժողովին կը մասնակցէին Հայաստանէն եւ Սփիւռքէն 70 հայագէտ բանախօսներ։ Աւարտին մենք խումբով այցելեցինք Արցախ եւ ի շարս մշակութային եւ գիտական զանազան կեդրոններու գացինք նաեւ Գանձասարի վանական համալիրը, ուր ընթացիկ տարուան աշնան պիտի բացուի «Մեսրոպ Մաշտոց» Մատենադարանի Գանձասարի գիտամշակութային կեդրոնը։ Ասիկա իմ կարծիքով կարեւոր պատմա-մշակութային իրադարձութիւն մըն է։ Հոն պիտի ներկայացուի մեր ձեռագրական ժառանգութիւնը, այսինքն՝ ինչ որ գրուած է Արցախի, Գանձասարի եւ ընդհանրապէս պատմական Հայաստանի գրչութեան զանազան կեդրոններուն մէջ։ Այնտեղ ներկայացուած մեր արխիւային հարստութիւնը, վաւերագիրները գլխաւորաբար նուիրուած պիտի ըլլան Արցախի վաղ եւ ուշ միջնադարեան պատմական, տնտեսական կեանքին։ Այս ուղղութեամբ շուրջ չորս տարի է որ կ՚աշխատին տարբեր խումբեր։ Օրինակ՝ ձեռագիրներու պատճէնահանման եւ ընդօրինակման խումբը ստեղծած է ձեռագիրներու, բարձրարուեստ մանրանկարներու պատճէններ։ Աւելի քան 100 ձեռագիրներ պիտի ցուցադրուին Գանձասարի նոր մասնաճիւղէն ներս։ Պիտի ներկայացուին նաեւ որոշ ձեռագիրներու բնօրինակները։ Իսկ ցուցադրուելիք հարուստ վաւերագիրները նուիրուած են Արցախի քաղաքական կեանքին, ազատագրական մաքառումներուն։ Հոն տեղ պիտի գտնեն նաեւ հնատիպ գիրքեր եւ այլ բարձրարժէք փաստաթուղթեր։ Կեդրոնը պիտի ունենայ գիտաժողովներուն յատկացուած մեծ դահլիճ մը, իսկ բացման արարողութեան զուգընթաց հայագիտական միջազգային ժողով մը պիտի կազմակերպենք։ Հոն պիտի ունենանք մնայուն վարչական եւ զբօսավարական խումբեր։ Պիտի հաստատուի նաեւ հայագիտական մեծ գրադարան մը։
Հետաքրքրականը այն է որ այդ կեդրոնին մէջ պիտի ցուցադրուին այն ձեռագիրները, որոնք այդ վանական համալիրին մէջ գրուած ու ստեղծագործուած են։
«ՆՅ» - Ո՞վ ստանձնած է այս կեդրոնին գանձատրումը։
Հ.Թ. - Այդ հայանպաստ գործը յանձն առած է «Փիւնիկ» համահայկական, բարեսիրական հիմնադրամը։ Յայտնեմ, թէ այս կեդրոնին հաստատումը կ՚իյնայ Մատենադարանի մշակած փիլիսոփայութեան ծիրին մէջ եւ այսօր - Ցեղասպանութեան 100ամեակին - ան կը հանդիսանայ մեր մշակութային վերածնունդի վառ ապացոյցներէն մէկը։
«ՆՅ» - Բացի մասնագէտներէ, Մատենադարանի նկատմամբ ինչպիսի՞ հետաքրքրութիւն կը ցուցաբերէ ժողովրդային խաւը։
Հ.Թ. - Մեր մտահոգութիւններուն մաս կազմող շատ տեղին հարցում մըն է։ Սակայն բարեբախտաբար թէ՛ Հայաստանի եւ թէ արտասահմանի մեր հայրենակիցները խումբերով այցելութեան կու գան Մատենադարան։ Կը մասնակցին ժողովրդային լայն խաւերը՝ դպրոցական աշակերտները, ուսանողները, զինակոչիկները, ոստիկանները, այն ալ ստուար խումբերով՝ հազարներով։ Ժողովուրդը կու գայ իր ինքնութիւնը ճանչնալու, անցեալը հասկնալու եւ պիտի տեսնէք անոնց զարմանքը, ուրախութիւնը եւ հիացումը…։ Մենք բոլորն ալ գրկաբաց կ՚ընդունինք։ Եթէ նախապէս մէկ ցուցասրահ ունէինք, այսօր 15 ցուցասրահներ ունինք, որոնցմէ վեցին մէջ կը ցուցադրուին Ցեղասպանութենէն «վերապրած» ձեռագիրները, որոնք կը ներկայացնեն մեր ազգային հոգեբանութեան մասին նոր մօտեցումներ, ի յայտ կու գան հայոց պատմութեան նոր ծալքերը, մեր այն հերոսներու սխրագործութիւնները, որոնք կորուստէ փրկած են հազարաւոր ձեռագիրներ՝ երբեմն իրենց կեանքի գինով…։
«ՆՅ» - Կ՚ըսուի թէ ներկայիս Հայաստանի մէջ մեր մշակոյթը անկում կ՚ապրի։ Արդեօք դուք համաձա՞յն էք այդ տեսակէտին։
Հ.Թ. - Ես բնականաբար ամբողջովին դէմ եմ այդ տեսակէտին եւ ատիկա կը համարեմ արտամշակութային քովնտի խօսակցութիւն։ Ատիկա կ՚ըսեն մշակոյթէ բան չհասկցող մարդիկ։ Այսօր Մատենադարանը վերելք եւ վերածնունդ կ՚ապրի եւ կը հանդիսանայ մեր մշակոյթի սրտակեդրոնը։ Գրականութեան մարզը օրինակ բերելով կրնամ ըսել թէ ներկայիս կը հրատարակուին թէ՛ արձակ եւ թէ չափածոյ նշանաւոր գործեր, ինչպէս վաղամեռիկ Լեւոն Խեչոյեանի գրական ժառանգութիւնը…։
«ՆՅ» - Խօսքը եզակի դէմքերու մասին չէ…։
Հ.Թ. - Արուեստը եւ մշակոյթը ընդհանրապէս ի յայտ կու գայ եզակի դէմքերով։ Մենք ունեցած ենք նաեւ Հրանդ Մաթեւոսեանի նման տաղանդներ։
«ՆՅ» - Ատիկա նախկին շրջանին կը վերաբերի։ Բայց մեր մշակոյթին ի՞նչ բերաւ անկախութիւնը եւ արդեօք անոր զանազան մարզերու մասնագէտները (գրականութիւն, թատրոն, հրատարակութիւն, մամուլ) պետական հոգատարութեան արժանացա՞ն, որպէսզի կարենան բնական պայմաններու մէջ արտադրել եւ ստեղծագործել։ Այս ուղղութեամբ երբ կը խօսէինք Լեւոն Խեչոյեանի հետ, ինք ալ որոշ դժգոհութիւններ ունէր տիրող մտայնութենէն եւ քաղաքական մարդոցմէ։
Հ.Թ. - Մարդ արարածը միշտ ալ աւելի սպասումներ կ՚ունենայ։ Այսօր մշակոյթի «մարդը» կրնայ ազատօրէն տեղաշարժ կատարել, լայն շփումներ ունենալ։ Ան ունի մեծ կարելիութիւններ։ Ես ժամանակաշրջաններու բաժանում չեմ կատարեր, որովհետեւ մարդուն տաղանդը կրնայ ժամանակէն առաջ անցնիլ։
«ՆՅ» - Դուք ընդհանրապէս ինչպէ՞ս կը գնահատէք աւելի քան 23 տարուան անկախութեան ժամանակաշրջանը, նկատի ունենալով տնտեսական, քաղաքական դժուար պայմանները։
Հ.Թ. - Ես այս տարիները դժուար մաքառումներու եւ կեանքի վերաիմաստաւորման շրջան կ՚անուանէի, ուր պէտք է բոլոր արժէքները վերստին իմաստ ստանան, ամէն ոք պէտք է վերայայտնագործէ մեր հոգեւոր արժէքները։
«ՆՅ» - Ի՞նչ կ՚ըսէիք արտագաղթի երեւոյթին մասին, որուն հետեւանքով մեծաթիւ մշակութային գործիչներ ձգեցին Երկիրը։ Արդեօ՞ք Հայրենիքի հետ անոնց ստեղծագործական կապը պահպանուած է։ Անոնք նոյն հեռանկարով կրնա՞ն ստեղծագործել։
Հ.Թ. - Ո՛չ, բայց այդ դաշտին մէջ ակնյայտ անկումներու կողքին կան նաեւ տունդարձի նշաններ…։ Յամենայն դէպս Մատենադարանը «արտագաղթ» չէ ապրած, ընդհակառակն։
«ՆՅ» - Ինչպէս ծանօթ է, այսօր Մատենադարանը անջատուած է եկեղեցիէն։ Արդեօք գիտաշխատողներու «աշխարհականացումը» որեւէ հետեւանք ունեցա՞ծ է ուսումնասիրութիւններուն, հետազօտութիւններուն կամ մշակութային ժառանգութեան փոխանցումներուն վրայ։
Հ.Թ. - Բնա՛ւ, որովհետեւ մեր բոլոր պատմաբանները եւ բանասէրները կը տիրապետէին հոգեւոր գիտելիքներուն եւ Մայր Աթոռի հետ անոնք միշտ ալ փոխադարձ կապի մէջ եղած են։ Ներկայիս ալ մեծ թիւով վարդապետներ կ՚այցելեն Մատենադարան եւ ձեռագրային ուսումնասիրութիւններ կը կատարեն։ Անոնք կը մասնակցին գիտաժողովներուն։ Աւելի՛ն, մեր քով աստուածաբաններ կ՚աշխատին եւ Մայր Աթոռի դպրեվանքին մէջ կը դասաւանդեն, իսկ մեր գիտաշխատողներն ալ կ՚աշխատակցին «Էջմիածին» հանդէսին։ Մեր գիտական ամսագիրներն ալ բաց են մեր հոգեւորականներուն առջեւ։ Այդ գծով բացարձակապէս որեւէ խոչընդոտ գոյութիւն չունի եւ եղածներն ալ արհեստական են։
«ՆՅ» - Այսօրուան հոգեւորականները որքանո՞վ առնչուած են մեր մշակութային ժառանգութեան։
Հ.Թ. - Անոնք սերտօրէն կապուած են մեր մշակոյթին։ Այդ կը վկայէ մեր բնագրագէտներու թիւը։ Այսօր ընթացքի մէջ է Մատենադարանին կողմէ «Մատենագիրք Հայոց» հսկայածաւալ աշխատութեան հրատարակութիւնը (77 հատորներէն արդէն 20ը լոյս տեսած է), որուն անխտիր կը մասնակցին բոլորը։ Այս հրատարակութիւնը հայագիտութեան եզակի երեւոյթներէն մէկն է։ Գիտէք, մենք իրապէս ունեցած ենք «մեծութիւններ»։ Այս օրերուն շատ կը խօսուի Գրիգոր Նարեկացիի մասին՝ իբրեւ հանճարեղ բանաստեղծ եւ աստուածաբան, սակայն շատ քիչեր գիտեն թէ Գր. Նարեկացին «Նարեկեան» դպրոցի (այս դպրոցին մասին հրատարակուած է 1200 էջնոց մեծադիր հատոր մը) արդիւնք եղած է։ Այդ նոյն դպրոցէն անցած են շատ նշանաւոր մատենագիրներ, որոնցմէ կարելի է նշել Անանիա Նարեկացին, որ Գր. Նարեկացիի ուսուցիչը եղած է, իսկ Խոսրով Անձրեւացին ալ վերջինիս հայրը եղած է։ Ի յայտ եկած են նաեւ Գրիգոր Նարեկացիի նոր գործերը։
«ՆՅ» - Գիտական մակարդակով Սփիւռքի մասնագէտները ի՞նչ չափով կը մասնակցին տարուող աշխատանքին։
Հ.Թ. - Սփիւռքի մտաւորականը Հայրենիք գալով նախ կ՚այցելէ Մատենադարան եւ երբեմն հոն ամիսներով կը զբաղի ուսումնասիրութեամբ։ Ինչպէս արդէն նշեցի մենք յարատեւօրէն փոխադարձ կապի մէջ ենք եւ 2014ին կայացած գիտաժողովին քննարկուած նիւթերն ու զեկոյցները ստուար հատորով մը մօտ օրէն պիտի հրապարակուի եւ համացանցի միջոցաւ հանրութեան մատչելի պիտի դառնայ (*)։
«ՆՅ» - Վերջին հարցումը կը վերաբերի ուղղագրութեան…։
Հ.Թ. - Անմիջապէս ըսեմ, թէ մեր մատենաշարները կամ ձեռագրացուցակները լոյս կը տեսնեն դասական ուղղագրութեամբ։ Իսկ ընդհանրապէս մեր գիտաշխատողները հաւասարապէս կ՚օգտագործեն թէ՛ դասական եւ թէ նոր ուղղագրութիւնը։ Սակայն բնականաբար անոնք նոր ուղղագրութեան բովին մէջ կ՚աշխատին։ Կ՚ենթադրեմ թէ անհարկի է ուղղագրութեան հարցին անընդհատ սրումը։
«ՆՅ» - Բայց նաեւ լեզուամշակոյթի եւ լեզուամտածողութեան խնդիր է։
Հ.Թ. - Իմ կարծիքով մեր բոլոր մասնագէտները պէտք է նախ տիրապետեն գրաբարին, քանի որ գիտական աշխարհին մէջ ուղղագրութենէն աւելի, կարեւոր է մասնագիտական կարողութիւններու խնդիրը։ Բայց միւս կողմէ կ՚ենթադրեմ թէ մեր դպրոցներուն մէջ անպայմա՛ն պէտք է դասաւանդուի Մեսրոպեան ուղղագրութիւնը։
«Նոր Յառաջ», 19 Մայիս 2015
--------------------------
(*) Զեկուցումները Ապրիլ 2015ին լոյս տեսած են «Բանբեր Մատենադարան»ի թիւ 21ին մէջ, որ նոյնպէս կարելի է առցանց կարդալ Մատենադարանի կայքէջին մէջ (matenadaran.am) («Հայկականք»)։
No comments:
Post a Comment