Հարցազրոյց Հռոմի «Լեւոնեան» Վարժարանի տեսուչ Հայր Գէորգ Նորատունկեանի հետ

Ինչպէս ծա­նօթ է, Ապ­րիլ 12ին Վա­տիկա­նի Ս. Պետ­րոս Տա­ճարին մէջ Փրան­կիսկոս Պա­պը ցե­ղաս­պա­նու­թիւն որա­կեց 1915ի ջար­դե­րը, Գրի­գոր Նա­րեկա­ցին Տիեզե­րական Եկե­ղեց­ւոյ Վար­դա­պետ հռչա­կուե­ցաւ եւ Նա­փոլիի մէջ Խաչ­քար մը զե­տեղուեցաւ ի յի­շատակ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան նա­հատակ­նե­րուն։ Այս ան­նա­խըն­թաց եւ պատ­մա­կան իրադարձութեանց նա­խօրեակին «Նոր Յառաջ»ը Հռո­մի մէջ հան­դի­պում մը ու­նե­ցած է տեղ­ւոյն «Լե­ւոնեան» վար­ժա­րանի տե­սուչ Հայր Գէորգ Նո­րատունկեանի հետ։

«ՆՅ» - Այս շա­բաթը բա­ցառիկ է Հայ Կա­թողի­կէ բո­լոր հա­մայնքնե­րուն հա­մար։ Աշխարհի բո­լոր ծայ­րե­րէն հա­յու­թիւնը Վա­տիկան հա­մախմբուած է ներ­կայ գտնուելու պատ­մա­կան այս արա­րողու­թեանց։ Ակ­նա­ռու է բնա­կանա­բար Հայ Կա­թողի­կէ ժողովրդա­պետ­նե­րու մաս­նակցու­թիւնը։ Այս առի­թը պա­տեհ նկա­տելով կ՚ու­զէինք որոշ տե­ղեկու­թիւններ ու­նե­նալ Հռո­մի «Լե­ւոնեան» վար­ժա­րանի գոր­ծունէու­թեան մա­սին։ Ինչպի­սի՞ յա­րաբե­րու­թիւններ ու­նիք ընդհան­րա­պէս տեղ­ւոյն հայ հա­մայնքին եւ մասնա­ւորա­պէս Լա­տին եկե­ղեց­ւոյ հետ։
Հայր Գէորգ Նո­րատունկեան - 15րդ դա­րէն սկսեալ ար­ձա­նարութիւններ կան Հռո­մի մէջ հա­յերու ներ­կա­յու­թեան մա­սին։ Հռո­մը, բայց նաեւ Երու­սա­ղէմը մեր ժո­ղովուրդի զաւակներուն ուխտա­վայ­րը եղած է նոյ­նիսկ քրիս­տո­նէաց­ման առա­ջին տա­րինե­րէն սկսեալ։ Եւ ինչպէս ըսի, աս­կէ հինգ հա­րիւր տա­րիներ առաջ քա­ղաքիս մէջ յիշատակութիւններ կան հայ­կա­կան կա­ռոյցնե­րու հիմ­նադրու­թեան վե­րաբե­րեալ։ Իսկ 1880ական թուական­նե­րուն, Լե­ւոն ԺԳ. պա­պի ժա­մանակ, որ շատ կը սի­րէր ու կը յար­գէր արե­ւելեան եկե­ղեցի­ներու ծէ­սերը, երբ Արեւմտա­հայաս­տա­նի մէջ Հայ Կա­թողի­կէ համայնքին թե­մերը ծաղ­կուն շրջան մը կ՚ապ­րէին եւ զա­նազան վայ­րե­րէն երի­տասարդներ հոս կու գա­յին քա­հանա­յական պատ­րաստու­թեան հա­մար, օրուան Սրբա­զան Քահանայապե­տը նկա­տի ու­նե­նալով նո­րըն­ծա­ներուն մեծ թի­ւը կը յղա­նայ անոնց հա­մար կեդ­րոն մը հաս­տա­տելու գա­ղափա­րը եւ Ս. Նի­կողա­յոս եկե­ղեցին ու անոր շրջա­կայ­քի վանական հա­մալի­րը կը տրա­մադ­րէ Հայ կա­թողի­կէ հա­մայնքին։ Այ­սօ­րուան դրու­թեամբ, մի­ջին հա­շուով ժա­ռան­գա­ւորը 5-8 տա­րի կը մնայ այստեղ։ Վար­ժա­րանը հիմ­նադրուած է 1881ին եւ այդ օրէն սկսեալ այս կեդ­րո­նը դար­ձած է Հռո­մէն անցնող իւ­րա­քան­չիւր հա­յուն տու­նը, առանց խտրա­կանու­թեան։ Մեր վար­ժա­րանը յա­ճախող­նե­րուն մեծ մա­սը կը մասնա­գիտա­նայ եւ քա­հանայ կը ձեռ­նադրուի, սա­կայն որոշ­ներ ալ կէս ձգե­լով իրենց ուսումը կա՛մ կը վե­րադառ­նան իրենց բնա­կած եր­կիրնե­րը, կամ ալ հոս կը հաս­տա­տուին, աշ­խա­տանք կը գտնեն եւ տեղ­ւոյն հայ գա­ղու­թին կո­րիզը կը կազ­մեն։
Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թե­նէն ետք, 1990ական թուական­նե­րուն, երբ թափ առաւ մեր հայրե­նակից­նե­րուն Հռոմ հոս­քը, «Լե­ւոնեան» վար­ժա­րանը մեծ դեր ու­նե­ցաւ գա­ղու­թի կազ­մա­ւոր­ման գոր­ծընթա­ցին մէջ։ Ի՛նք եղաւ քա­ղաքիս Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նատան բացման գլխա­ւոր դե­րակա­տարը եւ այ­սօր վար­ժա­րանն ու հիւ­պա­տոսա­րանը կողք-կող­քի գա­ղու­թի հա­յելին կը հան­դի­սանան եւ կը պաշտպա­նեն հա­յու­թեան շա­հերը։

«ՆՅ» - Առա­ջին շրջա­նին (1880ական թու­ականնե­րուն) նո­րըն­ծա­ները մասնագիտութեան հա­մար մեծ մա­սամբ Պո­լիսէն հոս կու գա­յին։ Իսկ ջար­դե­րէն ետք ո՞ւր կը գտնուէր Կաթողի­կէ հա­մայնքին ժո­ղովրդա­պետու­թեան կեդ­րո­նը։ Ո՞ւր հաստատուած էր Պատրիար­քա­րանը։
Հ.Գ.Ն. - Կա­թողի­կոսա­րանին պատ­մա­կանը ընե­լով յայտնեմ, թէ 1700ական թուականներուն անոր կեդ­րո­նը եղած է Զմմառ։ Աթո­ռը պահ մը Պո­լիս փո­խադ­րուած է եւ յե­տոյ կրկին վե­րադար­ձած է Զմմառ, որ աթո­ռանիստ քա­ղաք կը հա­մարուի։

«ՆՅ» - Ին­չո՞ւ յատ­կա­պէս ընտրուած է Զմմառ քա­ղաքը։
Հ.Գ.Ն. - Կա­թողի­կէ հա­մայնքը իր դէմ գոր­ծադրուած հա­լածանքնե­րուն պատ­ճա­ռով ապաս­տան գտած է մա­րոնի­ներուն քով եւ վեր­ջիններս ալ բա­րի տրա­մադ­րութիւն ցուցաբերած են հա­յերու նկատ­մամբ։ Չեմ ու­զեր խո­րանալ այս բաժ­նին մէջ՝ ատի­կա ձգելով պատ­մա­բան­նե­րուն եւ մաս­նա­գէտ­նե­րուն։

«ՆՅ» - Ու­րեմն խօ­սինք այ­սօ­րուան կա­ցու­թեան մա­սին։ Որ­քա՞ն է նո­րըն­ծա­ներուն թի­ւը։
Հ.Գ.Ն. - Լա­ւագոյն պա­րագա­յին վար­ժա­րանը ու­նե­ցած է տա­րեկան 15-20 ժա­ռան­գա­ւոր­ներ։ Իսկ այս վեր­ջին տա­րինե­րուն ընդհա­նուր կո­չումնե­րու հար­ցով որոշ տագ­նապ մը կը դիմագ­րա­ւենք եւ դժբախ­տա­բար վար­դա­պետ ըլ­լալ ու­զող երի­տասարդնե­րուն թի­ւը նուազած է։ Բայց միաժա­մանակ կ՚աւել­նայ չա­փահաս փա­փաքող­նե­րուն թի­ւը։ Միւս կող­մէ չմոռ­նանք, որ Հա­լէպը կո­չումնե­րու աղ­բիւր ըլ­լա­լով մեծ թի­ւով ու­սա­նող­ներ այնտե­ղէն կու գա­յին, սա­կայն վեր­ջին հինգ տա­րինե­րու պա­տերազ­մա­կան իրա­դար­ձութեանց պատճառով շրջա­նէն գրեթէ ո՛չ ոք վար­ժա­րան եկած է։ Ըսեմ, թէ 1980ական թուականներուն շրջա­նաւարտնե­րու թի­ւը 15-25 էր, բայց ան­կէ ետք իջած է՝ 5-10ի մի­ջեւ։ Ներ­կա­յիս միայն 5 ժա­ռան­գա­ւոր ու­նինք։ Ան­շուշտ արա­բական գա­րու­նը մեծ հա­րուած մըն էր, որ ազդեց մաս­նա­ւորա­բար Սու­րիոյ վրայ եւ ձե­ւով մը ցամ­քե­ցուց կո­չումնե­րու աղ­բիւրը։

«ՆՅ» - Ի՞նչպի­սի յա­րաբե­րու­թիւններ ու­նիք տեղ­ւոյն գա­ղու­թին եւ ընդհան­րա­պէս իտալահայ հա­մայնքին հետ։
Հ.Գ.Ն. - Բա­րեբախ­տա­բար ներ­կա­յիս աշ­խոյժ մթնո­լորտ մը կը տի­րէ։ Պե­տու­թեան կող­մէ ճանչ­ցուած ամե­նէն հին կա­ռոյ­ցը Իտա­լիոյ Հա­յոց Միու­թիւնն է, որուն կեդ­րո­նը Մի­լանօ կը գտնուի։ Ան­կէ բա­ցի, եկե­ղեցի­ներն են որ պաշ­տօ­նական ճա­նաչում ու­նին։ Այսպէս Վենետի­կը՝ Մխի­թարեան­նե­րու կեդ­րոնն է, Մի­լանո­յի մէջ կը գոր­ծէ Հայ Առա­քելա­կան Եկեղեցին, իսկ Հռո­մի մէջ հաս­տա­տուած է Հայ Կա­թողի­կէ Եկե­ղեցին իր «Լե­ւոնեան» վարժարանով։ Ան­շուշտ վեր­ջին տա­րինե­րուն տար­բեր վայ­րե­րու մէջ կազ­մուած են ա՛յլ փոք­րիկ հաս­տա­տու­թիւններ եւս, որոնցմէ իւ­րա­քան­չիւրը ու­նի իր տե­սան­կիւնը։

«ՆՅ» - Իտա­լահայ գա­ղու­թը ի՞նչ թիւ կը կազ­մէ։
Հ.Գ.Ն. - Դժուար է ընդհա­նուր թի­ւի մը մա­սին խօ­սիլը։ Յստակ վի­ճակագ­րութիւններ չունինք։ Հռո­մի պա­րագա­յին - մեր ու­նե­ցած հաս­ցէ­ներու հի­ման վրայ - կրնամ ըսել, թէ հոս շուրջ 250 հայ կը բնա­կի։ Իսկ մեր հրա­պարա­կային ձեռ­նարկնե­րուն հա­զիւ 150 հո­գի կը մաս­նակցի, որոնց մէկ եր­րորդը իտա­լացի բա­րեկամ­ներ են։

«ՆՅ» - Հա­յաս­տա­նէն հոս ար­տա­գաղ­թողներ կա՞ն։
Հ.Գ.Ն. - Տա­կաւին մեծ չէ անոնց թի­ւը։ Անոնք Իտա­լիայէն կ՚անցնին բայց յե­տոյ ու­րիշ տեղ կ՚եր­թան, նկա­տի ու­նե­նալով գաղ­թա­կան­նե­րու վե­րաբե­րեալ Իտա­լիոյ որ­դեգրած խիստ քաղաքա­կանու­թիւնը, ուր առ­կայ են գոր­ծի եւ ապ­րուստի դժուարու­թիւննե­րը։ Բայց միւս կողմէ Իտա­լիա դի­ւանա­գիտա­կան շատ սերտ կա­պեր ու­նի Հա­յաս­տա­նի հետ։

«ՆՅ» - Վեր­ջին տա­սը տա­րինե­րու ըն­թացքին յի­շատա­կու­թեան ար­ժա­նի են Հռո­մի Պապին կող­մէ ձեռ­նարկուած կա­րեւոր իրա­դար­ձութիւններ, որոնցմէ էր՝ Սուրբ Գրի­գոր Լու­սա­ւորի­չի ար­ձա­նի զետեղման եւ հրա­պարա­կի անուանա­կոչու­մը։ Դուք ինչպէ՞ս կը մեկ­նա­բանէք այսպի­սի մե­ծարում մը։
Հ.Գ.Ն. - Իտա­լիան կա­թողի­կէ հա­ւատամ­քի եր­կիր ըլ­լա­լով միշտ ալ յար­գած է ընդհանրապէս քրիս­տո­նեանե­րը եւ մաս­նա­ւորա­բար կա­թողի­կէնե­րը, որոնք իտալացիներու կող­մէ ճանչցուած եւ յար­գուած են։ Իտա­լիոյ մէջ ամէն մարդ գի­տէ հա­յերու մա­սին եւ ասի­կա շնոր­հիւ «Լե­ւոնեան» վար­ժա­րանին եւ Մխի­թարեան Միաբա­նու­թեան։ Հոս պէտք է ան­պայման խօ­սիլ նաեւ Յով­հաննէս-Պօ­ղոս Բ. Պա­պի մա­սին, որ Լեհաստանէն գա­լով հոս բե­րաւ հա­յու մը հետ ու­նե­ցած իր ման­կութեան բա­րեկա­մու­թիւնը։ Ան իր բա­րեկա­մին ըն­տա­նիքի պատ­մութեան ծա­նօթ էր, նաեւ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին լա­ւատե­ղեակ էր, եւ այդ պատ­ճա­ռով ալ Քա­հանա­յապե­տին գա­հակա­լու­թեան ժա­մանակ հա­յու­թիւնը յա­տուկ գուրգու­րանքի ար­ժա­նացաւ։
Հա­յաս­տա­նի քրիս­տո­նէաց­ման 1700ամեակին առի­թով, 2001ին, Ամե­նապա­տիւ եւ գե­րեր­ջա­նիկ նո­րըն­տիր հո­գեւոր տէր՝ Ներ­սէս-Պետ­րոս Կա­թողի­կոս Պատ­րիար­քը (ու­նէր ինքնա­տիպ գա­ղափար­ներ) անակնկա­լօրէն խնդրած է Սուրբ Աթո­ռէն, որ Սուրբ Գրի­գոր Լու­սա­ւորի­չի ար­ձա­նը զե­տեղուի Սուրբ Պետ­րո­սի Տա­ճարին վեր­ջին ազատ մնա­ցած խցի­կին մէջ։ Մե­զի հա­մար ան­կա­րելի էր որ այդ դի­մու­մին ըն­թացք տրուէր։ Սա­կայն Պատ­րիար­քը հետապնդեց հար­ցը, մին­չեւ որ իրա­կանու­թիւն դար­ձաւ այդ «երա­զը»։ Աւե­լին, Ս. Գրի­գոր Լու­սա­ւորի­չի ար­ձա­նին զե­տեղուած հրա­պարակն ալ անուանա­կոչուեցաւ սուրբին անու­նով։
Նոյն ձե­ւով խնդրա­գիր ներ­կա­յացուեցաւ 100ամեակին առի­թով Ապ­րիլ 12ին Պա­տարագ մա­տու­ցա­նելու եւ Գրի­գոր Նա­րեկա­ցին Կա­թողի­կէ Տիեզե­րական Եկե­ղեց­ւոյ Վար­դա­պետ հռչա­կելու առընչու­թեամբ։ Այս վեր­ջի­նիս գծով յայտնեմ, թէ խնդրան­քը 30 տա­րի առաջ ներ­կա­յացուած է եւ Մխի­թարեան Միաբա­նու­թե­նէն փայ­լուն հա­յագէտ Հայր Զէ­քիեան Գերապայ­ծա­ռը մեծ ներդրում ու­նե­ցած է այս գոր­ծին մէջ։

«ՆՅ» - Ինչպէ՞ս կը բա­ցատ­րէք այս վեր­ջին պատ­մա­կան իրա­դար­ձութիւննե­րու զուգադիպու­մը։
Հ.Գ.Ն. - Եթէ 100ամեակը այս տա­րուան չզու­գա­դիպէր թե­րեւս Նա­րեկա­ցիի հա­մար աւե­լի եր­կար ժա­մանակ պի­տի պա­հան­ջուէր…։

«ՆՅ» - Ի՞նչ պայ­մաններ պէտք է լրաց­նել Տիեզե­րական Վար­դա­պետ հռչա­կուե­լու համար։
Հ.Գ.Ն. - Կա­թողի­կէ եկե­ղեցին 2000 տա­րուան մէջ 35 անձնա­ւորու­թիւններ ճանչցած է իբ­րեւ «Docteurs de l’Eglise»։ Այդ տիտ­ղո­սին առա­ջին պայ­մա­նը աուրբ ըլ­լալն է, իսկ երկրոր­դը՝ պէտք է այդ անձնա­ւորու­թիւնը իր կեան­քին ըն­թացքին սրբու­թիւն ու­նե­ցած ըլ­լայ եւ իմաստա­սիրա­կան, ասուածա­բանա­կան նոր ու ան­նա­խըն­թաց տե­սու­թիւն մը բե­րած ըլ­լայ կա­թողի­կէ [տիեզերական] եկե­ղեց­ւոյ վար­դա­պետու­թեան մէջ։ Սուրբ Գրի­գոր Նա­րեկա­ցին այդ յատկութիւննե­րու տէր սուրբ մըն էր՝ իր կեն­ցա­ղով, ու­սուցումնե­րով, շա­րական­նե­րով եւ վեր­ջա­պէս իր «Մա­տեան Ող­բերգու­թեան» գիր­քով։

«ՆՅ» - Ձե­զի հա­մար ի՞նչ յատ­կանշա­կան երե­ւոյթ կայ Ս. Գրի­գոր Նա­րեկա­ցիի տեսութեան մէջ։
Հ.Գ.Ն. - Ասի­կա աս­տուածա­բանա­կան լուրջ հարց մըն է որ պէտք է խո­րապէս ուսումնասիրուի եւ կա­րելի չէ հար­ցազրոյ­ցի մը սահ­մաննե­րուն մէջ սպա­ռել զայն։ Այ­սօր ար­դէն Նա­րեկա­ցիի վար­դա­պետի կո­չու­մը պէտք է դառ­նայ հայ մտա­ւորա­կանու­թեան լուրջ ու­սումնա­սիրու­թեան թե­ման։ Պէտք է քիչ մը դուրս ել­լել բա­րեպաշ­տա­կան մօտեցումնե­րէն, որու պատ­ճառն ալ դա­րերու ըն­թացքին մեր հա­ւատ­քին հա­մար մեր դէմ գոր­ծադրուած հա­լածան­քը եղած է։ Մենք պահ­պա­նողա­կան առա­քելու­թիւն ու­նե­ցած ենք եւ մա­նաւանդ վեր­ջին հա­րիւ­րա­մեակին «ճա­կատագ­րի» բե­րու­մով զբա­ղած ենք որբանոցներ եւ դպրոց­ներ հաս­տա­տելու գոր­ծով…։

«ՆՅ» - Վեր­ջին հար­ցում մը։ Դուք քա­նի՞ տա­րիէ ի վեր վար­դա­պետու­թեան պաշ­տօ­նը կը վա­րէք եւ ի՞նչը ձե­զի մղած է նուիրուելու այդ աս­պա­րէզին։
Հ.Գ.Ն. - Յա­ռաջի­կայ Օգոս­տոս 21ին կը լրա­նայ իմ վար­դա­պետու­թեան 20ամեակը։ Ծնած եմ Հա­լէպ։ Ծնող­քիս հա­ւատ­քը եւ բա­րեպաշ­տութիւ­նը զիս մղած է ընտրե­լու այս առաքելութի­ւնը։ Մենք եկե­ղեց­ւոյ մօ­տիկ ըն­տա­նիք եղած ենք, իսկ եկե­ղեցա­կան­ներն ալ մեր ըն­տա­նիքին մօտ եղած են։ Հայրս ոչ միայն Աւե­տարա­նը կը մեկ­նա­բանէր, այ­լեւ օգնութեան ձեռք կ՚եր­կա­րէր դժուարու­թիւն ու­նե­ցող­նե­րուն։ Ես այս երե­ւոյ­թէն ալ խո­րապէս ազ­դուած եմ։ 

«Նոր Յառաջ», 30 Ապրիլ 2015