Մի ցուցանմոյշի պատմութիւն. Քարաշամբի գաւաթը՝ հին արեւելեան կիրառական արուեստի գլուխ գործոցը

ԱՆՆԱ ԲԱԲԱՋԱՆԵԱՆ

Վահան Յովհաննիսեանի համար հնագիտութիւնն աշխարհի ամենալաւ մասնագիտութիւնն էր: Ու թէեւ  Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն կուսակցութեան Բիւրոյի  նախկին անդամն ու Գերմանիայում Հայաստանի  նախկին արտակարգ եւ լիազօր  դեսպանը նաեւ պատմաբան էր, իսկ առաւել մեծ ճանաչում ձեռք էր բերել որպէս քաղաքական գործիչ, այնուամենայնիւ, հնագիտութեան ոլորտը  նրա համար մի ուրիշ աշխարհ էր, ու նա շատ էր ափսոսում, որ քաղաքականութիւնն իրեն զրկել էր այդ աշխարհում լինելու հնարաւորութիւնից:

Վահան Յովհաննիսեանի երիտասարդ տարիների ընկերը՝ Երեւանի Յովհաննէս Թումանեանի անուան տիկնիկային թատրոնի գեղարուեստական ղեկավար Ռուբէն Բաբայեանն այն եզակիներից է, ում բախտ է վիճակուել Վահան Յովհաննիսեան հնագէտի հետ կիսել նրա «աստեղային ժամ»երը:

«80-ականներն էին, հերթական պեղումից յետոյ Վահանը գիշերով  եկաւ մեր տուն, ասաց, որ հազարամեակների պատմութիւն ունեցող ոսկէ գաւաթ է գտել, որն իր մօտ է: Նա չէր գիշերել այդ գիւղում՝ վախենալով, որ միգուցէ, գտածոն գողանան... Այդ օրը մենք նշեցինք առիթը, անգամ գինի խմեցինք հենց  պատմական գաւաթից, որը յաջորդ օրը տարան թանգարան»,- «Հետք»ի հետ զրոյցում պատմեց Ռ. Բաբայեանը:

Վահան Յովհաննիսեանի կատարած պեղումներից, սակայն, առանձնանում է մէկ այլ գաւաթ, որն իր ինֆորմացիոն նշանակութեան առումով ոչ միայն արժէքաւոր է, այլեւ՝ բացառիկ: Երբ նա 1987 թուականին հերթական պեղումներն էր անում, այս անգամ՝ Կոտայքի մարզի Քարաշամբ բնակավայրում, պատկերացում անգամ չունէր, որ այնտեղի գտածոներից մէկը հին արեւելեան կիրառական արուեստի գլուխ գործոց էր լինելու: Միջին բրոնզէդարեան իշխանական մի դամբարանից կատարած պեղումների արդիւնքում թաղման հարուստ գոյքի մէջ Վահան Յովհաննիսեանը յայտնաբերել էր մ.թ.ա.  22-21-րդ դարերի արծաթէ  դրուագազարդ մի գաւաթ, որի վրայ պատկերված ասիական հագուստով արքայի պատկերը, մարտի, գլխատման տեսարանները վկայում են այն մասին, որ հազարամեակներ առաջ այս տարածքում եղել է ասիական թագաւորութիւն: Եւ պատահական չէ, որ Վահան Յովհաննիսեանն իրեն բախտաւոր հնագէտ էր համարում: Այս պարագայում եւս բախտը ժպտացել էր նրան, եւ յաջողուել էր  գտածոն յայտնաբերել  հրաշալի վիճակում: Հայաստանում տեղական արտադրութեան գաւաթի առկայութիւնն ապացոյցն է այն բանի, որ մեր երկիրը  բաւական լուրջ արտադրական եւ մշակութային կենտրոն է եղել եւ սերտ կապեր է ունեցել խէթական աշխարհի եւ Միջագետքի կենտրոնների հետ: Փաստօրէն, այն ժամանակ Հայաստանի տարածքում ապրել են հնդեւրոպական ցեղեր:

Գաւաթի իրանին արուած վեց հորիզոնական դրուագազարդ գօտիների վրայ ներկայացուած է հնագոյն հնդեւրոպական առասպելական սիւժէ՝ հերոսի կողմից իրականացուած վարազի որսի, դրա հետեւանքով երկու ցեղերի միջեւ ծագած գժտութեան, մարտի եւ պարտուած կողմի առաջնորդների մահապատժի տեսարաններով: Այդ սիւժէն կապւում է հնդեւրոպական  դիցաբանական պատկերացումների հետ: Իսկ այս փաստը խօսում է միջին բրոնզի դարում  Հայաստանի եւ Կենտրոնական Անդրկովկասի տարածքը  բնակեցնող թռեղք-կիրովականեան մշակոյթի կրողների հնդեւրոպական ծագման մասին:

Ու թեեւ Վահան Յովհաննիսեանն  այն կարծիքին էր, որ ինքը  «վատ հնագէտ չէ», հենց միայն այս գաւաթը, որն այժմ իր կարեւոր տեղն ունի Հայաստանի Պատմութեան թանգարանի ցուցանմոյշների շարքում, գալիս է խօսելու էլ աւելիի մասին՝ համարուելով  եզակի երեւոյթ Հայաստանի եւ Անդրկովկասի հնագիտութեան պատմութեան համար:

«Հետք», Յունուար 24, 2015
(http://hetq.am/arm/news/58266/mi-cucanmushi-patmutyunqarashambi-gavaty-hin-arevelyan-kirarakan-arvesti-glukhgortsocy.html)