7.12.14

«Les métamorphoses de Tigrane» երկհատորեայ հրատարակութեան առիթով

«Տիգ­րա­նի կեր­պա­րանա­փո­խու­թիւն­նե­րը» քիչ մը մութ այս անուա­նու­մին ետին կը թաքնուի հսկա­յական գիւտ մը, որուն հե­ղի­նակն է Ալեք­սանդր Սի­րանո­սեան, հրատարակու­թիւն՝ «Sources d’Arménie»ի։ Գիր­քը ձեռք բե­րելու հա­մար կարելի է դիմել՝ contact@sourcesdarmenie.com հասցէին։
Նո­յեմ­բեր 27ին Փա­րիզի «Մա­զարին» գրա­դարա­նին մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ սոյն հա­տորին շնոր­հա­հան­դէ­սը։ Ա.. Սի­րանո­սեանի աշ­խա­տասի­րու­թեան մաս­նակցած է Մաք­­սիմ Եւատեան, որ Լիոնի Կա­թո­ղի­կէ հա­մալ­սա­րանի (Université Catholique) դա­սախօս է, «Sources d’Arménie»ի նա­խագահ, որուն հետ այս առ­թիւ տե­սակ­ցութիւն մը ու­նե­­ցած է Փարիզի «Նոր Յառաջ»ը։

«Նոր Յա­ռաջ» - Ընդհա­նուր առ­մամբ օփե­րայի եւ թատ­րո­նի մա­սին հա­յու­թեան վերաբերող քա­նի՞ նիւ­թեր երե­ւան հա­նած էք։
Մաք­սիմ Եւա­տեան - Գտած ենք թատ­րո­նի եւ օփե­րայի վե­րաբե­րող 640 բնա­գիր­ներ, որոնք կապ ու­նին Հա­յաս­տա­նի եւ հա­յու­թեան հետ։ Այս աշ­խա­տան­քը սկսած է Ալեք­սանդր Սիրանո­սեանը։ Սկիզ­բը միա՛յն 24 եր­կե­րու անուննե­րը գի­տէինք։ Յայտնա­բերած ենք նաեւ մեծ թի­ւով երաժշտա­կան նօ­թագ­րութիւններ։ Նոյ­նիսկ երե­ւակա­յել կա­րելի չէր այսքան նիւթե­րու գո­յու­թեան մա­սին։

«ՆՅ» - Ինչպէ՞ս կ՚ըլ­լայ որ այս­քան մեծ թի­ւով նիւ­թեր «թաք­նուած» մնա­ցած ըլ­լան, ինչպէ՞ս կ՚ըլ­լայ որ ֆրան­սա­ցի եւ եւ­րո­պացի բա­նասէր­նե­րու, երաժշտա­սէր­նե­րու ուշադրու­թե­նէն վրի­պած ըլ­լան։ Գաղտնի՞ք մը կայ։
Մ.Ե. - Ո՛չ ան­պայման։ Բայց նկա­տի ու­նե­ցէք որ այդ բոլորը հա­ւաքագ­րե­լը աս­կէ քա­նի մը տա­րի առաջ հսկա­յական աշ­խա­տանք կը պա­հան­ջէր։ Պէտք էր այ­ցե­լել ամ­բողջ Եւ­րո­պայի գրա­դարան­նե­րը կամ մա­տենա­դարան­նե­րը եւ հետազօտութիւններ կա­տարել։ Սա­կայն այ­սօ­րուան թուայ­նացման պայ­մաննե­րու մէջ կրնաս տունդ նստած մին­չեւ տա­սը հա­զար գրքոյկներ (livret) «թեր­թա­տել» եւ աչ­քէ ան­ցը­նել։ Ասի­կա մեծ յե­ղափո­խու­թիւն մըն է։ Այս աշ­խա­տան­քը իրա­կանա­ցած է շնոր­հիւ թուայ­նացման գիւ­տին։ Ան­շուշտ, կա­րելի չէր հատորի մը սահ­մաննե­րուն մէջ ամ­փո­փել հա­յու­թեան մա­սին մեր ձեռ­քին տակ գտնուող թա­տերա­կան ու երաժշտա­կան թե­մանե­րով բո­լոր նիւ­թե­րը, այդ պատ­ճա­ռով ալ հատուածնե­րու ընտրու­թիւն կա­տարած ենք։ Օրի­նակի հա­մար պատ­մա­կան վեց Տիգրաննե­րուն մա­սին շիւրջ 150 թա­տեր­գութիւն կամ օփե­րա գո­յու­թիւն ու­նի եւ այդ բո­լորը մատ­նանշե­լը գրեթէ անկարելի գործ մըն էր։

«ՆՅ» - Եւ­րո­պացի­ները ի՞նչ աղ­բիւրնե­րէ օգ­տուած են։
Մ.Ե. - Միայն յու­նա­կան եւ լա­տինա­կան աղ­բիւրնե­րը օգ­տա­գոր­ծուած են, իսկ վե­րոն­շեալ 150 գոր­ծե­րու հե­ղինակ­նե­րէն ո՛չ մէ­կը հայ եղած է։ Հե­տաքրքրա­կանը այն է, որ այդ բո­լոր Տիգ­րաննե­րը բա­րի եւ բա­րեգործ անձնա­ւորու­թիւններ եղած են, դրա­կան դէմ­քեր, որոնք յոյն եւ հռո­մէացի հա­կառա­կորդնե­րու կամ կայսրու­թիւննե­րու դէմ պայ­քա­րած են։ Ըսեմ, թէ հայ-հռո­մէական կա­պերու մա­սին ծա­ւալուն նիւ­թեր կան։ Օրի­նակի հա­մար՝ Նե­րոնի ժամանակ Հա­յաս­տա­նի Զե­նոպիա թա­գու­հիին մա­սին շուրջ 100 օփե­րաներ յօ­րինուած են, ուր կան թէ՛ երե­ւակա­յական եւ թէ իրա­կան դրուագ­ներ։

«ՆՅ» - Ե՞րբ դադ­րած է հայ­կա­կան թե­մանե­րուն օգ­տա­գոր­ծումը։
Մ.Ե. - 1590 թուակա­նին գրուե­ցաւ թա­տերա­կան առա­ջին երկը։ Ապա՝ 1630-1770 ժամանակա­շր­ջա­նին, այ­սինքն՝ Նոր Ջու­ղա­յի առեւ­տրա­կան ցան­ցին վե­րած­նունդի օրերուն, կրկին «կա­պը» վե­րահաս­տա­տուած է, երբ օրուան խո­ճանե­րու եւ իշ­խա­նական տոհմե­րու մի­ջեւ յա­րաբե­րու­թիւննե­րը ներշնչած են գրող­նե­րը, որոնք այդ ժա­մանա­կուան դէմ­քերն ու դէպ­քե­րը «փո­խադ­րած» են հին դա­րաշրջան եւ անոնց հի­ման վրայ նոր ստեղծա­գոր­ծութիւններ կա­տարած են։ Տե­ղեկաց­նեմ, թէ այս թատերախաղերու կէ­սէն աւելին Վե­նետիկ գրուած են, իսկ մնա­ցեալը Եւ­րո­պայի զա­նազան եր­կիրնե­րուն մէջ՝ Ֆրան­սա, Իտա­լիա, Գեր­մա­նիա, Սպա­նիա եւ այ­լուր։

«ՆՅ» - Մո­ցար­թը այս մա­սին որե­ւէ ստեղ­ծա­գոր­ծութիւն ու­նի՞։
Մ.Ե. - Ան­մի­ջապէս ըսեմ, թէ Մո­ցար­թը այսպէս կո­չուած «իտա­լական շար­ժումին» դէմ ըլլա­լով իր յօ­րինած բո­լոր օփե­րանե­րէն դուրս հա­նած է հայ­կա­կան թե­մանե­րը, որոնք ըստ իրեն իտա­լական շունչ ու­նէին։ Անոր հա­մար առաջ­նա­հեր­թը գեր­մա­ներէն լե­զուուվ եւ գերմա­նական շունչով օփե­րաներ «գրելն» էր։ Այս եր­կե­րը գրուած են քար­նա­վալ­նե­րու համար։ Ու­րեմն՝ զուար­ճանքներ են։

«ՆՅ» - Հռչա­կա­ւոր թա­տե­րա­գիր­ներ, երա­ժիշտ­ներ մաս­նակցա՞ծ են այս շար­ժումին։
Մ.Ե. - Ան­շուշտ։ գրող­նե­րէն՝ Գոր­նէյ, Վոլ­թէր։ Իսկ երա­ժիշտ­նե­րէն՝ Վի­վալ­տի, Ալ­պի­նոնի, Սքար­լա­թի, Հէն­տէլ, Ռա­մօ եւլն.:

«ՆՅ» - Ձեր ըսած­­նե­րէն կա­րե­լի է եզ­րա­կաց­նել, թէ հա­յերը օտար­նե­րուն մօտ մեծ վարկ կը վա­յելէին։
Մ.Ե. - Այդպէս է։ Այն ժա­մանակ տե­սակ մը նո­րոյ­թի վե­րածուած էր հա­յերը սի­րա­շա­հիլը, քա­նի որ այդպէ­սով ժո­ղովուրդը կը սի­րաշա­հուէր։ Հայ­կա­կանա­ցու­մը կամ ես կ՚ըսէի «Տիգրա­նակա­նացու­մը» թա­տերա­կան երկի մը կամ օփե­րայի մը յա­ջողու­թեան գրաւականն էր։

«ՆՅ» - Այս օփե­րանե­րը երա­ժշտա­կան ար­ժէքնե՞ր են։
Մ.Ե. - Հար­կաւ։ Իւ­րա­քան­չիւր ամառ տար­բեր եր­կիրնե­րու փա­ռա­տօ­ներուն կը ներկայացուին նման օփե­րաներ։ Էքս-ան-Փրո­վան­սի, Նի­սի կամ Ան­ժէի մէջ անցնող եր­կու տարուան ըն­թացքին բե­մադ­րուած են այդպի­սի գոր­ծեր։ Ցաւ ի սիրտ, օրին հա­յոց պատմութեան հետ գո­­յու­թիւն ու­նե­ցող «մտեր­մութիւ­նը» այ­սօր դժբախ­տա­բար անյայտացած է…։

«ՆՅ» - Պատ­ճառն ի՞նչ է։
Մ.Ե. - Որով­հե­տեւ այ­նուհե­տեւ օփե­րայի արուես­տին մէջ «նո­րոյթ» դար­ձաւ ֆրան­սա­կան յե­ղափո­խու­թիւնը։

«ՆՅ» - Բա­ցի Տիգ­րաննե­րէն ու­րիշ ո՞ր ար­քա­ներու մա­սին թա­տերա­կան կամ օփե­րայի նիւ­թեր կան։
Մ.Ե. - Թի­ւով եօթը թա­գաւոր­նե­րու մա­սին յօ­րինումներ կան, որոնցմէ յի­շենք՝ Տրդատնե­րը, Ար­տա­ւազդնե­րը, Ար­տա­շէսնե­րը։

«ՆՅ» - Իսկ հայ կին տի­պար­նե­րէն ի՞նչ անուններ կա­րելի է յի­շատա­կել։
Մ.Ե. - Անոնցմէ նշա­նաւոր են՝ Տիգ­րան Մե­ծին կի­նը, մայ­րը, քոյ­րե­րը, Հռիփ­սի­մէ, Գա­յեանէ ու իր դուստրը, եւ Զե­նոպիան շատ նշա­նաւոր էր, որով­հե­տեւ ան իբր տի­պար ներկայացուած է շուրջ 50 գոր­ծե­րու մէջ։

«ՆՅ» - Բա­ցի հա­յու­թե­նէն, ու­րիշ ո՞ր ժո­ղովուրդնե­րուն մա­սին այսպի­սի ստեղծագործութիւն­ներ կան։
Մ.Ե. - Պար­սիկ ժո­ղովուրդի նա­խա­հայ­րե­րուն (Աքե­մենեան­նե­րը՝ Կիւ­րոս թա­գաւո­րով,
Սա­սանեան­նե­րը եւայլն) մա­սին բա­զում եր­կեր կան։ Սա­կաւա­թիւ են վրա­ցինե­րու վերաբերեալ նիւ­թե­րը...։

«ՆՅ» - Բա­ցի օփե­րանե­րէն, թա­տեր­գութիւննե­րէն եւ նօ­թագ­րու­թիւննե­րէն, ար­դեօք նկարչա­կան արուես­տին վե­րաբե­րող փո­րագ­րութիւններ (gravure) ալ յայտնա­բերա՞ծ էք։
Մ.Ե. - Միւսնե­րուն բաղ­դատ­մամբ թի­ւով շատ չեն այդ փո­րագ­րութիւննե­րը, որոնց մէկ մասը զե­տեղած ենք այս հա­տորին մէջ։

«ՆՅ» - Որ­քա՞ն ժա­մանակ յատ­կա­ցու­ցած էք այս աշ­խա­տան­քին։
Մ.Ե. - 2011ին սկսանք այս գոր­ծը։ Պէտք է ըսել որ այս հրա­տարա­կու­թիւնը իրագործե­լու հա­մար յա­տուկ գնա­հատան­քի ար­ժա­նի է հե­ղինա­կը՝ Ալեք­սանդր Սի­րանո­սեանը, որ անցնող երեք տա­րինե­րուն ըն­թացքին մեծ աշ­խա­տանք կա­տարած է։

«Նոր Յառաջ», Դեկտեմբեր 6, 2014

No comments:

Post a Comment