Հրանտ Մաթեւոսեանի կնոջ բաց նամակը Սերժ Սարգսեանին

Յարգելի պարոն Նախագահ

Նախ` թոյլ տուէք սգակցութիւնս յայտնել Ձեր հօր` Ազատ Սարգսեանի մահուան առնչութեամբ: Աւագի, ծնողի, մեծի մահը ծանր է եւ անհամակերպելի, որքան էլ որ տրամաբանօրէն անխուսափելի եւ կենսափորձ ունեցող հասուն մարդուն առարկայական թուայ: Իմ կենսափորձի ամէն այդպիսի բաժանումն ու լքումը այդպէս էլ դժուար սպիացող վէրք են մնացել:

Մի քանի օր առաջ Հրանտ Մաթեւոսեանի մահուան տարելիցն էր, իսկ ընդամէնը մէկ տարի եւ մէկ ամիս անց` նրա ութսունամեայ յոբելեանը կը լինի: Մաթեւոսեան մտաւորականի իրական մեծութեան ու տրամաչափի մասին շուրջ մէկ ամիս առաջ գրողի որդուն` Դաւթին Մոսկուայում պատահական, բայց օրինաչափ մի հանդիպման ժամանակ արժեւորման ճշգրիտ խօսքեր է ասել Լեւ Տոլստոյի ծոռը` Վլադիմիր Տոլստոյը` ՌԴ նախագահի խորհրդականը: Թերեւս իր խորհուրդն ունի եւ այն, որ ռուս գրականութեան հսկաների ժառանգների տագնապի կոչով էր գումարուել «գրական համաժողով»ը, ուր բացէ ի բաց, երես առ երես մտաւորականութիւնը ՌԴ նախագահ Պուտինին հրամցրեց մշակոյթի, լեզուի եւ գրականութեան ծանրագոյն վիճակն այդ երկրում եւ հաշիւ պահանջեց: Պուտինն իր հերթին լսեց, հաշուետու եղաւ եւ քայլերի դիմեց. միայն այն, որ նա 2014-ը գրականութեան տարի է յայտարարել, համոզուած եմ, նշանակելու է ոչ թէ սոսկական միջոցառումների իրականացում, այլ առաւելապէս յաջողուած ռազմավարական քայլերի պլանի իրականացում:

Ինչեւէ, Վլադիմիր Տոլստոյի Մաթեւոսեանին բնորոշող խօսքերը` «իմ ամենասիրած գրողը, ..մեծութիւն, ..հսկայ» առիթ դարձան այս նամակիս համար: Գրողի մահուան օրուանից առ այսօր պետական, քաղաքական գործիչներից, մտաւորականներից զօրակցութեան բազում խօսքեր են լսուել, իսկ որոշների ջանադրութեամբ էլ` քայլեր արուել Հրանտ Մաթեւոսեանի ստեղծագործութեան եւ ժառանգութեան պահպանման, ուսումնասիրման, տարածման քաղաքականութիւն իրականացնելու համար: Անդրանիկ Մարգարեանի, Տիգրան Սարգսեանի, Յասմիկ Պօղոսեանի, Արտաշէս Թումանեանի, Գագիկ Բէգլարեանի, Նարեկ Սարգսեանի, Տարօն Մարգարեանի, Յովհաննէս Թոքմաջեանի ջանքերի եւ օժանդակութեան համար երէկ, այսօր եւ վաղը երախտապարտ եմ: Առանձնացնում եմ միջնորդաւորուած կերպով ինձ հասած` Ձեր ջերմ վերաբերմունքի եւ պատրաստակամութեան վկայութիւնները:

Գրողի մահուանից անցել է տասնմէկ տարի, իսկ մէկ տարի անց նրա ութսունամեակն է: Փաստ է այն, որ Մաթեւոսեանի մեծութեան գիտակցման առհաւատչեայ, բազում մտադրութիւններից, նախագծերից գէթ մէկը` պետական մտայղացմամբ եւ ծրագրով «Հրանտ Մաթեւոսեան» հաստատութեան կառուցումն ու գործարկումը տարուց տարի է անցնում սողալով եւ տպաւորութիւն ունեմ, որ եթէ մենք չյիշեցնենք այդ մասին, այդպէս էլ կը մոռացուի-կը գնայ: Հաստատութեան կառուցման համար յատկացուած առաջին հողակտորի ճակատագրի մասին Ձեզ վերջերս նամակ էի հասցէագրել, Փառք Աստծոյ, ՀՀ կառավարութիւնն ու Երեւանի քաղաքապետարանը քննութիւն են սկսել հողակտորի եւ դրան առնչուող անբարեխիղճ հարեւան-գործարարի վարքաբանութեան վերաբերեալ: Սա մի կողմ: Մաթեւոսեան հաստատութեան, կամ մշակութային կենտրոն-թանգարանի կառուցման համար Երեւանի քաղաքապետ Տարօն Մարգարեանի հոգածութեամբ արդէն մէկ տարի առաջ մեզ է տրամադրուել, այլ, ոչ պակաս բարենպաստ տարածք, ուր հնարաւոր է թէ շէնքի կառուցում, թէ մաթեւոսեանական միջավայրի հայեցակարգով բնութեան մի անկիւնի ձեւաւորում...Սակայն մեր հաստատութիւնը, ինչպէս եւ ութ տարի առաջ, շարունակում է էսքիզա-յատակագծային փուլում մնալ, քանի որ լուծուած չէ կառուցումն ապահովելու ամենահիմնական` ֆինանսական խնդիրը եւ այս բոլոր տարիների ընթացքում հասկանալի է միայն, որ քննարկւում է երկու տարբերակ` կառուցման լրիւ պետական ֆինանսաւորում, կամ երկրորդը, երբ պետբիւջէից պիտի յատկացուի կառուցման գումարի մի զգալի մասը, ապա հանրութեանը` քաղաքացիների, ունեւորների, գործարարների շրջանում միջոցներ նուիրաբերելու կոչով հանգանակութիւն յայտարարուի: Տեղեկացնում եմ, որ հաստատութեան կառուցման աւետիսն իմանալով, մեզ մինչ այդ անծանօթ, ՀՀ վաստակաւոր բժիշկներ Տէր եւ Տիկին Եսայեանները առաջինն են զգալի գումար նուիրաբերել Հրանտ Մաթեւոսեան հիմնադրամին, այնպէս որ հանգանակութեան իդէան, այո, կարող է աշխատել եւ արդիւնաւորուել: Տեղեկացնում եմ, որ կան էլի քաղաքացիներ, գործարարներ, պատրաստ օժանդակելու եւ հովանաւորելու շինարարութիւնը:

Կամքի եւ ըմբռնման խնդիր է: Անհրաժեշտութեան գիտակցման խնդիր է: Մշակոյթի առկայութիւնը, նրա որակն է պայմանաւորում գաղափարի առկայութիւնը կամ բացակայութիւնը որեւէ հանրութեան, ժողովրդի մէջ, որեւէ երկրում: Տնտեսութի՛ւն, ֆինանսնե՛ր, բանա՛կ - այո՛, այո՛, այո՛, բայց առանց գաղափարի չկայ այդ ամէնի տիրապետում, այսինքն չկայ ոչինչ: Մաթեւոսեանի ձեւակերպմամբ` պռատ մշակոյթները պարտւում են, եւ ռազմական ու տնտեսական յաղթանակներն ու պարտութիւնները նախ մշակոյթի, գաղափարի յաղթանակներ կամ պարտութիւններ են: Ուստի, ի վերջոյ, Մշակոյթը որեւէ ազգի ու պետութեան միակ զէնքը, կռուանն է: Յատկապէս այսօր: Առաւել եւս «փոքր» ազգի եւ «փոքր» պետութեան համար: Ուստի մշակութային քաղաքականութեամբ են լուծելի աշխարհի որեւէ ծագում, առաւել եւս Հայաստանում առկայ գաղափարական, գաղափարաբանական, պրակտիկ-քաղաքական բոլոր տապալումները, անյաղթահարելի թուացող ճահճացումները, հանգոյցները: ԵՍ ԵՍ ԵՄ` Մաթեւոսեանի մէկ այլ պարզ ձեւակերպմամբ, բանաձեւով, եթէ անձը` անհատ, տարածքը` երկիր լինի, առ ի չիք կը դառնայ հիւսիս, թէ հարաւ, արեւելք, թէ արեւմուտք, եւրոինտեգրում, թէ մաքսային միութիւն որեւէ դատարկ տուայտանք, որովհետեւ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ կը կանգնի այդ ամէնի կենտրոնում: Սա Մաթեւոսեանի ժառանգորդներիս հաւատամքն է: Ըստ իս` Մաթեւոսեանի ժառանգութիւնն ու նրա անձը գերակայ շահ են մեր պետութեան համար:

Դարձեալ Մաթեւոսեանի խօսքն է` Մարդկային մեծագոյն առաքինութիւնը սեփական չկամութիւնը կոտրելու կարողութիւնն է: Աւելացնեմ` առաւել եւս, եթէ հաւաստել էք` չկայ չկամութիւն ու կոչ անեմ Ձեզ` այս մէկ, փայլուն օրինակով` Մաթեւոսեան հաստատութեան կառուցմամբ եւ նրանում ու նրա շուրջ մշակոյթի իրական միջավայրի ձեւաւորմամբ, Մաթեւոսեանի եւ հայ մշակոյթի մեծերի արժէքային հէնքով, այդ յենման կէտից սկսել Հայաստանում ՅԱՆՈՒՆ ԼՄԱՆ ՄՇԱԿՈՅԹԻ, ՅԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՅԵՂԱՇՐՋՈՒՄԸ, ազգային-պետական գաղափարի եւ նոր արժեհամակարգի ձեւաւորումը:

Դա պարզ եւ բարդ, հեշտ եւ դժուար է: Բայց իրականանալի է: Պարզապէս պէտք է քայլ անել:

Ակնկալում եմ, որ Ձեր յանձնարարութեամբ Նոր Տարին` 2014-ը սկսենք գործուն աշխատանքային խմբի հաւաքից, ապա անցնենք գործնական քայլերի: Յաջողութիւն բոլորիս:

Յարգանքով`
Վերժինէ Մովսիսեան
«Հրանտ Մաթեւսեան» հիմնադրամի հիմնադիր-հոգաբարձու
25.12.13

«Մշակութային» (www.cultural.am), Դեկտեմբեր 25, 2013