Հարցազրոյց՝ «Ակտուալ արուեստ» հրատարակչութեան «Սփիւռք» մատենաշարի պատասխանատու Դաւիթ Մոսինեանի հետ

 ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ

«Նոր Յառաջ» - Իբրեւ «Ակտուալ արուեստ» հրատարակչութեան «Սփիւռք» մատենաշարի պատասխանատուն, ցարդ հսկայական աշխատանք կատարած էք՝ արեւմտահայ գրականութենէն հին եւ նոր վերնագրեր վերահրատարակելով։
Կը խնդրեմ որ ներկայացնէք «Սփիւռք» մատենաշարին մտայղացումը, նպատակը։

Դաւիթ Մոսինեան - «Սփիւռք» մատենաշարը կեանքի է կոչուել 2019 թուականին։ Յաճախ ճգնաժամային իրավիճակների ժամանակ խնդիրներ են առաջանում մեր ինքնութեան, նպատակների եւ ճանապարհների մասին։ Այս անգամ էլ Հայաստանում արեւմտահայ կամ սփիւռքահայ գրականութեան զարթօնքը եւս դրանով էր պայմանաւորուած, որովհետեւ այդ գրականութեան մէջ հարցեր կան, որոնք այսօր այժմէական են մեզ համար՝ յատկապէս մեր ինքնութեան հարցին գծով։ Պէտք է ասեմ, որ Սփիւռքի հետ կապուած փոխյարաբերութիւնները, գիտակցուած կամ անգիտակցաբար, շատ հետաքրքրական ձեւով ժամանակի ընթացքին փոխակերպուել են։ Կ՚ուզէի ընդգծել, թէ վերջին տարիների հիմնական գիտակցութիւնը այն է, որ նկատելի կերպով Սփիւռքը ունի առանձին ինքնութիւն եւ հարցեր է շօշափում, որոնք կարող են նպատակայարմար լինել ընդհանրապէս հայկականութեան ճակատագրի մասին մտածելու համար։ Ես կարծում եմ որ թերեւս հէնց այդ է եղել պատճառներից մէկը, որ մենք անդրադառնանք սփիւռքահայ եւ արեւմտահայ գրականութեան, եւ այն նորից վերծանելով, ինչ որ ձեւով կապել հայաստանեան ներկայ իրավիճակի հետ։ Ըստ իս, մի կողմից Հայաստանը այսօր առաւել քան երբեւէ կարիքը ունի Սփիւռքի ներկայութեան, իսկ միւս կողմից՝ Սփիւռքը եւս իրեն անընդհատ թարմացնելու համար կարիքը ունի Հայաստանի։

Իմ կարծիքով այլեւս անցել են 90-ական թուականների այն պատկերացումները, թէ՝ Սփիւռքը ժամանակաւոր է, Սփիւռքը չունի ինքնուրոյն ինքնութիւն եւ այլն։ Այսօր առողջ երկխօսութեան համար նախ մենք պէտք է հասկանանք, թէ ի՛նչ ենք մտածել եւ մեր լեզուն հասցնենք այդ մտածողութեան մակարդակին։ Ահաւասիկ՝ «Սփիւռք» մատենաշարի մտայղացման պատճառներից մէկը։ Մենք հրատարակում ենք որոշակի գրքեր, որոնք փաստօրէն մեր հաղորդակցութեան հիմքը պիտի կազմեն։

Ինչ վերաբերւում է հեղինակների ընտրութեան, ապա պէտք է ասեմ, որ հիմնականում ընտրւում են ա՛յն հեղինակները, որոնք գեղարուեստական ճանապարհով բացայայտօրէն ձեւակերպել են ինքնութեան հարցը եւ փորձել են ինչ-որ ձեւով պատասխաններ տալ հայկականութեան ճակատագրին առնչութեամբ։ Այս մատենաշարի առաջին հրատարակութիւնը եղել է Նիկողոս Սարաֆեանի «Անջրպետի մը գրաւումը» հատորի վերահրատարակութիւնը, ուր կայ նաեւ Արթուր Անդրանիկեանի հետազօտութիւնը։ Այնուհետեւ մի շարք այլ գրքեր են լոյս տեսել, որոնցից յիշենք՝ Զարեհ Որբունիի երկու պատմուածների ժողովածուները՝ «Վարձու սենեակ» եւ «Անձրեւոտ օրերը», Նշան Պէշիկթաշլեան, Օշական, Կարօ Փօլատեան եւ այլն։

«ՆՅ» - Այս մատենաշարէն վերահրատարակուած գիրքերը ինչպէ՞ս կ՚ընկալուին Հայաստանի ընթերցողներուն կողմէ։ Առաւելաբար ո՞ր շրջանակները հետաքրքրուած են այս նիւթերով։

Դ.Մ. - Պիտի ասեմ, որ վերջին շրջանում ես Հայաստանում տեսնում եմ որոշակի աշխուժութիւն թէ՛ գրահրատարակչական, թէ ընթերցողական ոլորտներում։ Այսինքն՝ յամենայն դէպս ոգեւորութիւնը առկայ է։ Իսկ թէ որքա՛նով խորն են այդ ընթերցումները չեմ կարող ասել։ Մեր հրատարակած գրքերից ամէնից շատ պահանջուածը եղել է Կարօ Փօլատեանի «Կը հրաժարիմ հայութենէ» գործը։ Ենթադրում եմ որ այս հատորի վերնագիրը ազդեցիկ է եղել... Հատորը արդէն իսկ որոշակի մարտահրաւէր է եւ այսօր խօսոյթի է վերածուել, թէ՝ մեր հայկականութիւնը ազգայնակա՞ն հողի վրայ պիտի մնայ, թէ՞ պիտի սփռուի եւ միջազգային տարբեր հարթակներում հաղորդակցութեան մէջ լինի... եւ այլն։ Կարօ Փօլատեանի գրականութիւնը, ի հարկէ վերջին հաշուով Շահնուրից եկած հարցադրումների շարունակութիւնն է։ Հետաքրքրութիւն են ստեղծել նաեւ Որբունիի գրքերը, նրա առաջադրած հարցերը։

Իսկ թէ ո՞ր շրջանակներն են առաւել հետաքրքրուած, դժուար է ասել, որովհետեւ տարբեր մարդիկ են կարդում, նրանք կարող են լինել ուսանողներ, կամ պարզապէս գրականութեամբ հետաքրքրուողներ, տեսաբաններ եւ այլն։ Բայց նկատելի է որ արեւմտահայ գրականութեան մէջ արձակ ստեղծագործութիւնները շատ աւելի են հետաքրքրութիւն առաջացնում, քան՝ բանաստեղծական հատորները։ Օրինակ ես ակնկալում էի որ Նիկողոս Սարաֆեանի գրքերը աւելի շատ ընթերցող կ՚ունենան, բայց այդպէս չեղաւ։ Թերեւս պատճառը լեզուի բարդութիւնն է, քանի որ յամենայն դէպս, այսօր Հայաստանում արեւմտահայերէնով կարդալու համար լեզուական բարդութեան հարցը գոյութիւն ունի եւ այն կրկնապատկւում է երբ յայտնւում ենք բանաստեղծական ոլորտում։ Միւս կողմից, Զարեհ Որբունիի պատմուածքները շատ դիւրին են ընթերցւում, որտեղ նաեւ հետաքրքրական հարցադրումներ կան։ Կարելի է խօսել նաեւ Նշան Պէշիկթաշլեանի գրուածքների մասին, որոնք անձնապէս ինձ շատ են հետաքրքրում, նկատի ունենալով որ մեր գրականութեան կատակերգական կողմը թոյլ է, բայց զարմանալիօրէն այդ գրականութեան պահանջարկ չկայ, պատճառն էլ ենթադրաբար այն է որ Հայաստանում հեղինակին շատ ծանօթ չեն։

Կարելի է ասել, որ ընդհանրապէս Հայաստանում հետզհետէ աւելանում է արեւմտահայ գրականութեան նկատմամբ հետաքրքրութիւնը, որ թարմութիւն է բերում արեւելահայ ընթերցողի մտածողութեան մէջ։

«Նոր Յառաջ», 15 Ապրիլ 2021