Դարերու միջեւ երթեւեկ

«Ժամանակ-100» մա­տե­նա­շա­րէն հրա­տա­րա­կուած ա­ռա­ջին ե­րեք գիր­քե­րու հա­մա­տեղ շնորհան­դէ­սը շա­բա­թա­վեր­ջին բնո­րո­շեց հա­մայն­քա­յին շրջա­նակ­նե­րուն օ­րա­կար­գը։ Իս­կա­պէս փայ­լուն ձեռ­նարկ մըն էր այս մէ­կը, որ իր ո­րա­կով ու մա­կար­դա­կով ա­ռանձ­նա­ցաւ՝ ներ­կան եւ ան­ցեա­լը ըն­դե­լու­զե­լով։ Այս շնոր­հան­դէ­սին ըն­թաց­քին ներ­կա­յա­ցուե­ցան «Ժամանակ»-ի խմբա­գիր ու բա­նա­սէր Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեա­նի աշ­խա­տա­սի­րու­թեամբ լոյս տե­սած ե­րեք գիրքեր, ո­րոնք վեր­ջին շրջան­նե­րուն ար­ժա­նա­ցած են մօ­տիկ հե­տաքրք­րու­թեան։ Այդ գիր­քերն են՝ «Ժամանակ» օ­րա­թեր­թի հիմ­նա­դիր Մի­սաք Գօ­չու­նեա­նի (Քա­սիմ) «Օ­րուան մտա­ծում­ներ (1908-1913)»ը, Ե­րուանդ Սրմա­քէշ­խան­լեա­նի (Ե­րու­խան) «Փոքր Ա­սիոյ մէ­ջէն»ը եւ Ռու­բէն Զար­դա­րեա­նի «Յօ­դուած­ներ»ը։ Շուրջ դար մը ա­ռաջ «Ժամանակ» օ­րա­թեր­թին մէջ լոյս տեսած յօ­դուած­նե­րու այս ժո­ղո­վա­ծո­նե­րը թէ՛ լոյս կը սփռեն ի­րենց գրի առ­նուած ժամանակաշր­ջա­նին վրայ եւ թէ շատ յատ­կան­շա­կան զու­գա­հե­ռա­կան­ներ ու­նին մեր ար­դի ժա­մա­նա­կի օ­րա­կար­գին հետ։ Այս հան­գա­ման­քը ուղ­ղա­կիօ­րէն կը պայ­մա­նա­ւո­րէ այս գիրքերուն ար­ժէ­քը, իսկ Շա­բաթ, 13 Փետրուարի օձեռ­նար­կը դա­րե­րու մի­ջեւ եր­թե­ւե­կե­լու հնարաւորութիւն ըն­ձե­ռեց գի­նե­ձօ­նի հա­ւա­քոյ­թի մաս­նա­կից­նե­րուն։ Ար­դա­րեւ, յի­շեալ գիր­քե­րը ար­ժե­ւո­րե­լու, ա­նոնց վե­րա­բե­րեալ գրա­սէր­նե­րուն մեկ­նա­բա­նու­թիւն­ներ փո­խան­ցե­լու հա­մար հա­մախմ­բուած էին հե­ղի­նա­կա­ւոր մտա­ւո­րա­կան­ներ, ո­րոնք իս­կա­պէս ար­դա­րա­ցու­ցին ի­րենց վրայ դրուած յոյ­սը ու շատ ամ­բող­ջա­կան պատ­կե­րա­ցում մը ստեղ­ծել յա­ջո­ղե­ցան թէ՛ այդ երեք գիր­քե­րուն եւ թէ ա­նոնց բո­վան­դա­կու­թեան մէջ ար­ծար­ծուած զա­նա­զան նիւ­թե­րուն շուրջ։

Ֆէ­րի­գիւ­ղի «Նա­զար Շի­րի­նօղ­լու» սրա­հի եր­դի­քին տակ տե­ղի ու­նե­ցաւ ձեռ­նար­կը, որ կազմակեր­պուած էր Anadolu Kültür-ի ա­ջակ­ցու­թեամբ։ Ե­րե­կոյ­թին նա­խա­գա­հեց Կրօ­նա­կան Ժո­ղո­վի Ա­տե­նա­պետ Տ. Սա­հակ Եպսկ. Մա­շա­լեան։ Ներ­կայ էին Տ. Թա­թուլ Ծ. Վրդ. Անուշեան, Մխի­թա­րեան միա­բա­նու­թեան Իս­թան­պու­լի վա­նա­տու­նէն Հայր Սար­գիս Ծ. Վրդ. Էր­մէն եւ Հայր Յա­կով­բոս Ծ. Վրդ. Չօ­փու­րեան, Սեւ ծո­վեան տնտե­սա­կան հա­մա­գործակցութեան կազ­մա­կեր­պու­թեան  մօտ Հա­յաս­տա­նի մշտա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Ար­սէն Աւա­գեան, ներ­կա­յա­ցուց­չա­կան խորհր­դա­կան Ի­կոր Մար­տի­րո­սեան, Շիշ­լիի քաղաքապետարա­նէն Վազ­գէն Պա­րըն, Պէ­շիկ­թա­շի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նէն Նուր­հան Փալաքօղ­լու, Ֆէ­րի­գիւ­ղի Ս. Վար­դա­նանց ե­կե­ղեց­ւոյ թա­ղա­յին խոր­հուր­դէն ներկայացուցիչներ, բազ­մա­թիւ ծա­նօթ ազ­գա­յին­ներ, հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ­ներ, իս­թան­պու­լա­հայ վար­ժա­րան­նե­րու տնօ­րէն­ներ, կրթա­կան մշակ­ներ, սա­նուց միու­թիւն­նե­րու ներկայացու­ցիչ­ներ եւ գրա­սէր հիւ­րեր։ Թէեւ խոր ծալ­քե­րով նիւ­թեր կ՚ար­ծար­ծուէին այս ձեռնար­կին շրջագ­ծով, սա­կայն հա­ւա­քոյ­թի ամ­բողջ տե­ւո­ղու­թեան դահ­լի­ճէն ներս տի­րեց ջերմ եւ ան­մի­ջա­կան մթնո­լորտ։

Ձեռ­նար­կին յայ­տա­գի­րը գոր­ծադ­րուե­ցաւ հան­դի­սա­վա­րու­թեամբ Դա­լար Քէօ­սէօղ­լուի, ո­րու ող­ջոյ­նի խօս­քով բա­ցուե­ցաւ ե­րե­կոյ­թը։ «Ան­ցեա­լի եւ ա­պա­գա­յի խաչ­մե­րու­կին» խո­րագ­րեալ հան­դէ­սին ըն­թաց­քին ու­րոյն կար­ծիք­նե­րու, ե­զա­կի դի­տար­կում­նե­րու տա­րափ մը ապ­րուե­ցաւ, ինչ որ իս­կա­պէս հե­տաքրք­րա­կան էր ու շա­հե­կան՝ հան­դի­սա­տես­նե­րուն տե­սան­կիւ­նէն։ Հայութեան ար­դի օ­րա­կար­գի նիւ­թե­րուն շուրջ ո­րո­նում­նե­րու եւ ա­նոնց վե­րա­բե­րեալ պատուհան­նե­րու ա­ռիթ ըն­ձե­ռեց Ֆէ­րի­գիւ­ղի մէջ կազ­մա­կեր­պուած այս յատ­կան­շա­կան ժամադ­րու­թիւ­նը, ո­րու մաս­նա­կից­նե­րը իս­կա­պէս յա­գե­ցան գա­ղա­փար­նե­րով ու մաս­նակ­ցած ըլ­լա­լով մտա­յին լուրջ վար­ժան­քի մը։

Ձեռ­նար­կի ըն­թաց­քին ե­լոյթ ու­նե­ցաւ Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեան, որ ը­սաւ, թէ «Ժամանակ-100»  մա­տե­նա­շա­րը ա­ռիթ մըն է «Ժամանակ»-ի ան­տակ խոր­քե­րէն դուրս բե­րե­լու, մամ­լոյ գերեզման­նոց­նե­րէն լոյ­սին բե­րե­լու, յա­րու­թեան շունչ տա­լու, մո­ռա­ցու­թե­նէ ա­զա­տե­լու մեր դա­սա­կան հե­ղի­նակ­նե­րուն ցի­րու­ցան գոր­ծե­րը։ Իր խօս­քե­րով, ա­ւե­լի քան հա­րիւր տա­րուան հնու­թեամբ գրու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք ամ­փո­փուած են այս ե­րեք գիր­քե­րուն մէջ, չեն կար­դա­ցուիր պատ­մա­կան երկ մը ըն­թեր­ցե­լու կամ ան­ցեա­լը քրքրե­լու, զայն պե­ղե­լու նպա­տա­կով, այլ կարդա­լու ժա­մա­նակ իսկ ըն­թեր­ցո­ղը կ՚անդ­րա­դառ­նայ, թէ ինչ­պէս ժա­մա­նա­կա­կից կեան­քէն է­ջեր կը փռուին իր առ­ջեւ։ Ան­ցեա­լի եւ ներ­կա­յի զու­գա­հե­ռա­կան­նե­րուն, նմա­նու­թիւն­նե­րուն շուրջ Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեան հե­տաքրք­րա­կան մէջ­բե­րում­ներ ը­րաւ յի­շեալ գիր­քե­րէն եւ աւելցուց, թէ այդ գիր­քե­րը պի­տի չըն­թեր­ցուին մի միայն որ­պէս ըն­թեր­ցա­նու­թեան նիւթ եւ անոնց է­ջե­րու թղթա­տու­մով կը պատ­կե­րա­նայ նաեւ մեր կեան­քի դառն ա­ռօ­րեան։ Ան կանգ ա­ռաւ թրքա­հա­յոց քա­ղա­քա­ցի ըլ­լա­լու վե­րա­բե­րեալ հան­գա­մանք­նե­րուն վրայ, ժողովրդավարու­թեամբ նա­խա­տե­սուած բո­լոր ի­րա­ւունք­նե­րով եւ զգայ­նու­թիւն­նե­րով։ «Կարդա­ցէք, սիրելիներ, այս գիր­քե­րը։ Ան­ցեա­լին Պո­լի­սը հա­յոց քա­ղա­քա­կան պատ­մու­թեան վե­րա­բե­րեալ նման հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ չէր կա­տա­րեր։ Կը յի­շեմ, նա­մակ­ներ կը գրէինք Պէյ­րութ եւ Զարդարեա­նի հա­տո­րը կը խնդրէինք։ Բայց հի­մա Պո­լի­սը Զար­դա­րեան եւ նման այլ հեղինակներ կը տպէ եւ ու­րիշ­ներ են, որ նա­մակ­նե­րով մեզ­մէ կ՚ու­զեն այս հա­տոր­նե­րը։ Գոհունա­կու­թեան ա­ռիթ մըն է, որ ան­ցեա­լի թմրա­ծու­թիւ­նը կը թօ­թա­փէ այս քա­ղա­քը եւ հետզ­հե­տէ իր ան­ցեա­լէն քա­ղած հա­մար­ձա­կու­թեամբ կը տե­ղա­ւո­րուի Սփիւռ­քի ընդ­հա­նուր տա­րած­քին վրայ նաեւ այս ի­մաս­տով», ը­սաւ ան։

ԱՍՈՒԼԻՍ

Ա­ւե­լի վերջ սկսաւ այն ա­սու­լի­սը, որ կը կազ­մէր օ­րուան ծրագ­րին ող­նա­յա­րը։ Այս ա­սու­լի­սի ատե­նա­խօս­ներն էին Համ­պուր­կի հա­մալ­սա­րա­նէն Իշ­խան Չիֆթ­ճեան, բա­նա­սէր Վար­դան Մատ­թէո­սեան եւ պատ­մա­բան Վա­հէ Թաշ­ճեան, ո­րոնք գրի ա­ռած էին Քա­սի­մի, Ե­րու­խա­նի եւ Զար­դա­րեա­նի գիր­քե­րուն յա­ռա­ջա­բան­նե­րը՝ նոյն հեր­թա­կա­նու­թեամբ։ Ա­նոնց միա­ցած էր նաեւ «Ժամանակ»-ի խմբագ­րա­կազ­մէն պատ­մա­բան Այ­լին Գօ­չու­նեան։ Ա­սու­լի­սը վա­րեց բանաս­տեղծ եւ հրա­պա­րա­կա­գիր Սա­գօ Ա­րեան, որ սկիզ­բին հան­դէս ե­կաւ ամ­փոփ ներածականով մը։ Ա­սու­լի­սի ըն­թաց­քին ա­ռա­ջին խօս­քը տրուե­ցաւ Այ­լին Գօ­չու­նեա­նին, որ այս ե­րեք գիրքե­րուն վե­րա­բե­րեալ ընդ­հա­նուր գնա­հա­տա­կա­նով մը հան­դէս ե­կաւ՝ տուեալ ժամանակաշր­ջան­նե­րուն շուրջ դի­տար­կում­նե­րով։

ԻՇ­ԽԱՆ ՉԻՖԹ­ՃԵԱ­ՆԻ ԽՕՍ­ՔԸ

Ա­պա հան­դէս ե­կաւ Իշ­խան Չիֆթ­ճեան, որ վեր­ջին շրջան­նե­րուն Իս­թան­պուլ կա­տա­րած այցե­լու­թիւն­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ մարդ­կա­յին տա­քուկ դի­տար­կում­ներ եւ տպա­ւո­րու­թիւն­ներ փո­խան­ցե­լով խօ­սե­ցաւ՝ ան­մի­ջա­կա­նու­թեան կա­մուրջ մը հաս­տա­տե­լով ունկն­դիր­նե­րուն հետ։ Իշ­խան Չիֆթ­ճեա­նի խօս­քե­րով՝ թրքա­հա­յու­թիւ­նը հայ­կա­կան կեան­քին պա­տիւ բե­րող մայր գա­ղութ մը կը հա­մա­րուի։ «Պո­լի­սը մեր բախ­տին ու դժբախ­տու­թեան մայ­րա­քա­ղաքն է նոյնաժա­մա­նակ», ը­սաւ ան եւ ընդգ­ծեց, թէ Պո­լի­սը, հայ­կա­կան Պո­լի­սը կը պատ­կա­նի բո­լո­րին։ Մի­սաք Գօ­չու­նեա­նի գիր­քին մա­սին ան խօ­սե­ցաւ բարձր գնա­հա­տան­քով ու նշեց, թէ հրապարա­կա­գի­րը այն անձն է, որ հա­սա­րա­կու­թեան, իր լսա­րա­նին ուղ­ղու­թիւն ցոյց կու տայ։ Ան այս ա­ռու­մով լա­ւա­գոյն օ­րի­նակ մը հա­մա­րեց Մի­սաք Գօ­չու­նեա­նը եւ ը­սաւ. «Քա­սի­մը այն հրա­պա­րա­կա­գիրն է, որ ձեռ­քէդ կը բռնէ ու կը տա­նի այն տեղ, ուր որ պէտք է»։ Իշ­խան Չիֆթճեան շեշ­տեց, որ Քա­սի­մի յօ­դուած­նե­րու ժո­ղո­վա­ծո­յին մէջ ներ­կան եւ ան­ցեա­լը ի­րա­րու մէջ են, ըն­դե­լու­զուած։ Հե­տե­ւա­բար, ան խոր­հուրդ տուաւ ան­պայ­ման կար­դալ Մի­սաք Գօչունեա­նի այս գիր­քը ու որ­պէս հիմ­նա­ւո­րում ի­րե­րա­յա­ջորդ ձե­ւով ըն­թեր­ցեց ժո­ղո­վա­ծո­յին մէջ ընդգր­կուած յօ­դուած­նե­րուն վեր­նագ­րե­րը, ո­րոնք ինք­նին ա­պա­ցոյց կը հան­դի­սա­նա­յին այս ուղ­ղու­թեամբ։

ՎԱՐ­ԴԱՆ ՄԱՏ­ԹԷՈ­ՍԵԱ­ՆԻ ԽՕՍ­ՔԸ

Ա­ւե­լի վերջ հան­դէս ե­կաւ Վար­դան Մատ­թէո­սեան, որ փու­թա­ցած էր Նիւ Եոր­քէն։ Ան ա­ռա­ջին ան­գամ կ՚այ­ցե­լէր Պո­լիս, իբր այդ նշեց, թէ Պո­լի­սը ճանչ­ցած էր հե­ռու­նե­րէն, գիր­քե­րու միջոցաւ, իսկ իր այս ա­ռա­ջին այ­ցե­լու­թիւ­նը ա­ռիթ հան­դի­սա­ցած է, որ ուխ­տը վե­րա­նո­րո­գէ ան­ցեա­լի դէմ­քե­րուն նկատ­մամբ։ Ե­րու­խա­նի «Փոքր Ա­սիոյ մէ­ջէն» գիր­քին մա­սին խօ­սե­լով՝ Վար­դան Մատ­թէո­սեան շեշ­տեց, թէ ան ժամանակի մէջ ու ժա­մա­նա­կէն ան­դին գործ մըն է։ Շուրջ դար մը ա­ռաջ գրուած այդ յօ­դուած­նե­րով Ե­րու­խա­նի ոտ­քը ա­մուր կանգ­նած է նաեւ ներ­կա­յին մէջ։ Վար­դան Մատ­թէո­սեան ընդգ­ծեց, թէ շնոր­հան­դէ­սի ըն­թաց­քին ներ­կա­յա­ցուած այս ե­րեք գիր­քե­րը ան­կա­րե­լի է ըն­թեր­ցել լոկ պատ­մու­թեան հա­մար։ «Այդ գիր­քե­րուն մէջ տեղ գտած յօ­դուած­նե­րը գրի առ­նուած են օ­րուան մը կեանք ու­նե­նա­լու հա­մար, բայց երբ որ կը մէկ­տե­ղուին՝ այ­լեւս մէկ օ­րուան թի­թեռ­նիկ­ներ չեն, մե­զի կը խօ­սին հա­րիւր տա­րուան խորքով», ը­սաւ Վար­դան Մատ­թէո­սեան, որ շեշ­տեց նաեւ, թէ լուրջ ըն­թեր­ցու­մի ար­ժա­նի գործեր են ա­նոնք։ Լե­զուա­կան հար­ցե­րուն ալ ակ­նար­կեց Մատ­թէո­սեան եւ ու­շադ­րու­թիւն հրա­ւի­րեց այն հան­գա­ման­քին վրայ, թէ հա­րիւր տա­րի ա­ռաջ կա­րե­լի էր հայ ի­րա­կա­նու­թեան մօտ ժո­ղո­վուր­դին հաս­նիլ պարզ խօս­քով։ «Ժամանակ»-ը քա­ղա­քա­կան եւ ժո­ղովր­դա­կան օրաթերթ մըն է։ Այդ «ժո­ղովր­դա­կան» ա­ծա­կա­նը կ՚են­թադ­րէ մատ­չե­լիու­թիւն։ Ըստ ի­րեն, այսօրուան մեր խմբա­գիր­ներն ալ պէտք է նոյն­քան ճիշդ ձե­ւով փո­խան­ցեն ի­րենց խօս­քը ժողովուր­դին։ «Այս հե­ղի­նակ­նե­րուն ըն­թեր­ցու­մը զիս ան­գամ մը եւս կը հա­մո­զէ բարդ հա­յե­րէ­նի եւ ճիշդ հա­յե­րէ­նի տար­բե­րու­թեան մա­սին», ը­սաւ Վար­դան Մատ­թէո­սեան։

ՎԱ­ՀԷ ԹԱՇ­ՃԵԱ­ՆԻ ԽՕՍ­ՔԸ

Ա­ւե­լի վերջ խօ­սե­ցաւ Վա­հէ Թաշ­ճեան, որ նշեց, թէ Ռու­բէն Զար­դա­րեան ծա­նօթ է ա­ռա­ւել չա­փով իր գրա­կան ար­տադ­րու­թեամբ, իսկ «Ժամանակ» օ­րա­թեր­թին մէջ հրա­տա­րա­կուած իր յօ­դուած­նե­րը փաս­տօ­րէն կը հա­մընկ­նէին հար­ցա­կէ­տա­յին ժա­մա­նա­կա­հա­տուա­ծի մը, երբ կը վե­րահռ­չա­կուէր Օս­մա­նեան սահ­մա­նադ­րու­թիւ­նը։ Այդ քայ­լը նոր սկիզբ մը կու տար կայսրութեան ըն­կե­րա­քա­ղա­քա­կան ու­ղիին։ «Յօ­դուած­ներ» գիր­քը ըն­թեր­ցո­ղին կը ներ­կա­յաց­նէ հրա­պա­րա­կա­գիր-լրագ­րող Ռու­բէն Զար­դա­րեա­նը, ո­րու գոր­ծե­րով մեր աչ­քի առ­ջեւ կը վերականգ­նուի պատ­մա­կան ժա­մա­նա­կաշր­ջան մը։ Վա­հէ Թաշ­ճեա­նի խօս­քով իր յօդուածներուն մէջ ար­տա­յայ­տուած գլխա­ւոր միտքն է՝ զննող միտ­քը։ Ան դի­տել տուաւ, թէ Զար­դա­րեան ըստ էու­թեան օս­մա­նեա­նա­կան մըն էր, հա­ւատք կը տա­ծէր սահ­մա­նադ­րա­կան կար­գե­րուն եւ պե­տու­թեան նկատ­մամբ հա­ւա­տա­րիմ տրա­մադ­րու­թիւն­ներ ու­նէր։ Զարդարեան իր զննող եւ սրա­հա­յեաց միտ­քով լաւ կը նկա­տէր այդ շրջա­նի նոր կար­գե­րուն առ­ջեւ ծա­ռա­ցած մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը, ա­հա­գին խո­չըն­դոտ­նե­րը, ո­րոնք ի վեր­ջոյ անյաղթահարե­լի խո­չըն­դոտ­ներ պի­տի ստեղ­ծէին նոր ու­ղիին առ­ջեւ, պի­տի խոր­տա­կէին ազա­տու­թեան եւ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան նո­րա­ծիլ բոյ­սե­րը եւ ճամ­բայ պի­տի հար­թէին նոր չարիք­նե­րու հա­մար։ Վա­հէ Թաշ­ճեան դի­տել տուաւ, թէ այդ կէ­տէն սկսեալ Ռու­բէն Զարդարեան սկսած էր հան­դէս գալ ա­ռա­ւել չա­փով որ­պէս հայ հրա­պա­րա­կա­գիր, որ­պէս հայ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ։ Ար­դա­րեւ, ան խո­րա­պէս կը գի­տակ­ցէր, թէ նախ­կին վար­չա­կար­գի շրջանին ա­ռա­ւել չա­փով տու­ժա­ծը ե­ղած էր իր խում­բը՝ այ­սինքն ա­ռա­ւել չա­փով տու­ժած էին հա­յե­րը։ Հե­տե­ւա­բար նոր գոր­ծըն­թա­ցի ա­պա­գայ խա­փա­նու­մը ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն նոր սպառնա­լիք­նե­րու եւ վտանգ­նե­րու դու­ռը լայն կրնար բա­նալ բո­լո­րէն ա­ւե­լի հա­յե­րուն առ­ջեւ։ Վա­հէ Թաշ­ճեան յայտ­նեց, թէ Զար­դա­րեա­նի յօ­դուած­նե­րը խարս­խուած են այս գաղափարական են­թա­հո­ղին վրայ։ Իր խօս­քե­րով՝ Զար­դա­րեա­նի պա­հանջ­նե­րը հարազատօրէն ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներն են այդ տա­րի­նե­րու հայ քա­ղա­քա­կան մտքին. հաւասա­րու­թիւն օ­րէն­քի առ­ջեւ, տնտե­սա­կան ա­զա­տու­թիւն, հարս­տա­հա­րու­թիւն­նե­րու դէմ պե­տա­կան ա­պա­հո­վու­թեան ե­րաշ­խիք, հայ­կա­կան մշա­կու­թա­յին զար­գա­ցու­մի եւ քաղաքական կեան­քի մաս­նակ­ցու­թեան ի­րա­ւունք։

Ա­ՐԱ ԳՕ­ՉՈՒ­ՆԵԱ­ՆԻ ԽՕՍ­ՔԸ

Այս իս­կա­պէս ճոխ ա­սու­լի­սի ա­ւար­տին ե­լոյ­թով մը հան­դէս ե­կաւ «Ժամանակ» օր­թա­թեր­թի գլխա­ւոր խմբա­գիր Ա­րա Գօ­չու­նեան, որ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց ար­տա­սահ­մա­նէն փութա­ցած մաս­նա­կից­նե­րուն՝ բարձր գնա­հա­տե­լով ա­նոնց կող­մէ ձեռ­նար­կին բե­րուած անփոխարի­նե­լի ներդ­րու­մը։ Ա­րա Գօ­չու­նեան նշեց, թէ թրքա­հա­յու­թիւ­նը ներ­կա­յիս ու­նի ծանրա­բեռ­նուած օ­րա­կարգ մը, ո­րու ընդգր­կած նիւ­թե­րուն հե­տա­մուտ է սահ­մա­նա­փակ ներու­ժով։ Աշ­խար­հի հա­յու­թեան կող­մէ ա­ճած է հե­տաքրք­րու­թիւ­նը մեր հա­մայն­քին նկատմամբ, իսկ հա­մայն­քը ու­նի պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը թէ՛ իր ըն­թա­ցիկ կամ ներ­քին կեան­քի խնդիր­նե­րու լուծ­ման վրայ կեդ­րո­նա­նա­լու եւ թէ այդ հե­տաքրք­րու­թիւ­նը յա­գեց­նե­լու։ Այս բո­լո­րին հա­մար անհ­րա­ժեշտ է ա­ւե­լի միաս­նա­կան մթնո­լոր­տի մը ստեղ­ծուի­լը եւ համայնքը քա­ղա­քա­ցիա­կան ի­րա­ւունք­նե­րէն պէտք է օգ­տուի ա­ռա­ջին հեր­թին իր շա­հե­րուն գի­տակ­ցու­թեամբ։ Հա­յաշ­խար­հի ընդ­հա­նուր հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րուն մէջ ան առանցքային տեղ մը վե­րագ­րեց Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան, ինչ որ շնոր­հան­դէ­սին շրջագ­ծով ծա­նօ­թա­ցուած ե­րեք գիր­քե­րու բո­վան­դա­կու­թեան տե­սան­կիւ­նէն ալ յատ­կան­շա­կան է։ Ար­դա­րեւ, այդ գիր­քե­րուն բո­վան­դա­կու­թիւ­նը այժ­մէա­կան է այ­սօր՝ հա­յու­թեան դիմագրաւած հար­ցե­րուն տե­սա­կէ­տէ, սա­կայն հիմ­նա­կան տար­բե­րու­թիւ­նը այն է, որ ներ­կա­յիս գո­յու­թիւն ու­նի ան­կախ Հա­յաս­տան մը, ինչ որ կը պայ­մա­նա­ւո­րէ հա­յու­թեան ընդ­հա­նուր եր­թը։

Ա­րա Գօ­չու­նեա­նի խօս­քի ա­ւար­տին յու­շա­նուէր­ներ յանձ­նուե­ցան այս ձեռ­նար­կին մաս­նակ­ցե­լու հա­մար ար­տա­սահ­մա­նէն քա­ղաքս փու­թա­ցած հիւր մտա­ւո­րա­կան­նե­րուն։ Ա­նոնց յանձնուե­ցան թեր­թիս կրծքան­շան­նե­րը։ Իշ­խան Չիֆթ­ճեա­նի յու­շա­նուէ­րը յանձ­նեց յայտ­նի հա­մայն­քա­յին բա­րե­րար Ա­րէտ Եր­կա­նեան։ Վար­դան Մատ­թէո­սեա­նի յու­շա­նուէ­րը յանձ­նեց Թրքա­հայ Ու­սուց­չաց Հիմ­նար­կի վար­չու­թեան ա­տե­նադ­պիր Ա­րամ Գամ­պու­րեան, Վա­հէ Թաշ­ճեա­նի յու­շա­նուէ­րը յանձ­նեց ծա­նօթ հա­մայն­քա­յին գոր­ծիչ Գրի­գոր Տէօ­շէ­մէ­ճեան։ Սա­գօ Ա­րեան յու­շա­նուէ­րը ստա­ցաւ ձե­ռամբ Ար­սէն Ա­ւա­գեա­նի։ Յու­շա­նուէր մըն ալ յանձ­նուե­ցաւ Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեա­նին, քա­նի որ ձեռ­նար­կը կը զու­գա­դի­պէր իր ծննդեան 40-ա­մեա­կին։ Իր յու­շա­նուէրն ալ փո­խան­ցեց «Ժամանակ»-ի հրա­տա­րա­կու­թեան տնօ­րէ­նու­հի Նա­տիա Գօ­չու­նեան։

Տ. ՍԱ­ՀԱԿ ԵՊՍԿ. ՄԱ­ՇԱ­ԼԵԱ­ՆԻ ՓԱԿ­ՄԱՆ ԽՕՍ­ՔԸ

Ե­րե­կոյ­թին յայ­տա­գի­րը եզ­րա­փա­կուե­ցաւ Տ. Սա­հակ Եպսկ. Մա­շա­լեա­նի հուսկ բան­քով։ Ան դի­տել տուաւ, թէ ի տար­բե­րու­թիւն հա­րիւր տա­րի ա­ռա­ջուան կա­ցու­թե­նէն, ներ­կա­յիս թրքահա­յու­թեան օ­րա­կար­գին վրայ հա­մա­պա­տաս­խան ձե­ւով ա­ռաջ­նա­հերթ չեն քա­ղա­քա­կան խնդիր­նե­րը։ Հա­մայն­քը այ­սօր ա­ռա­ջին հեր­թին կը զբա­ղի իր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու խնդիրներով, կրթա­կան եւ ինք­նու­թեան պահ­պան­ման հար­ցե­րով։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը բարձր գնա­հա­տան­քով ար­տա­յայ­տուե­ցաւ գիր­քե­րու հրա­տա­րա­կու­թեան եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս «Ժամանակ» օ­րա­թեր­թի ա­ռա­քե­լու­թեան ու գոր­ծու­նէու­թեան շուրջ։ Ըստ ի­րեն, որ­քան որ ալ մեր ե­կե­ղե­ցի­նե­րը փու­թա­ցող հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րուն թի­ւը դառ­նայ սա­կաւ, մեր վար­ժա­րան­նե­րը յա­ճա­խող ա­շա­կեր­տու­թեան թի­ւը սա­կա­ւա­նայ կամ մեր մա­մու­լի ըն­թեր­ցող­նե­րուն թի­ւը նուազի՝ յա­մե­նայն­դէպս այդ բո­լո­րին ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը պէտք է շա­րու­նա­կուի։ Ար­դա­րեւ, ե­թէ այդ բո­լո­րը կոր­սուին, ա­պա պի­տի կոր­սուի միան­գա­մընդ­միշտ, կա­րե­լի պի­տի չըլ­լայ վերականգ­նել, հե­տե­ւա­բար ա­պա­գայ հա­ւա­նա­կան վե­րաշ­խու­ժաց­ման, վե­րա­կեն­դա­նաց­ման յոյսն ալ պի­տի սպա­ռի վերջ­նա­կա­նօ­րէն։ Տ. Սա­հակ Եպսկ. Մա­շա­լեան շատ հա­ղոր­դա­կան ոճով ը­սաւ հե­տե­ւեա­լը. «Մար­դուն մէ­կը կը քա­րո­զէ ե­ղեր ճե­մա­պար­տէ­զի մը մէջ։ Սկիզ­բին ու­նե­ցեր է ո­րոշ չա­փով ունկն­դիր­ներ, ո­րոնց թի­ւը պակ­սեր են աս­տի­ճա­նա­բար։ Վերջաւորութեան բնաւ ունկն­դիր չէ մնա­ցեր, բայց մար­դը շա­րու­նա­կեր է քա­րո­զել։ Ի­րեն հարց տուեր են, թէ ին­չո՞ւ կը շա­րու­նա­կէ քա­րո­զը, երբ ոե­ւէ ունկն­դիր չէ մնա­ցած։ Ի պա­տաս­խան այդ ան­ձը կ՚ը­սէ, թէ կը քա­րո­զէ, որ­պէս­զի ինքն ալ չեր­թայ»։

­Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը խօս­քը եզ­րա­փա­կե­լով ող­ջու­նեց նաեւ ար­տա­սահ­մա­նէն հրա­ւի­րուած սփիւռ­քա­հայ մտա­ւո­րա­կան­նե­րը  եւ բա­րե­մաղ­թու­թիւն­ներ յղեց, որ­պէս­զի «Ժամանակ-100» մա­տե­նա­շա­րը շա­րու­նա­կուի ար­դիւ­նա­ւէ­տու­թեամբ։

Ար­ձա­կուե­լէ ա­ռաջ շնոր­հան­դէ­սի մաս­նա­կից­նե­րը ա­պա­հո­վե­ցին ծա­նօ­թա­ցուած գիր­քե­րը, ո­րոնք ի­րենց տրա­մադ­րու­թեան տակ դրուած էին մաս­նա­ւոր տա­ղա­ւա­րով մը։

«Ժամանակ», 15 Փետրուար 2016