ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ
«Պէյրութը ինծի համար Սփիւռքի ծննդավայրն է ու այդ ծննդավայրին հետքերով
գացի հոն: Երկու ծրագիրներ կային որոնց վրայ պիտի աշխատէի: Առաջին ծրագիրը սուրիահայերուն յատկացուած ծրագիր մըն է, որուն միտքը յղացաւ ամերիկահայ
Րաֆֆի Արտալճեանը, որ նպատակ ունի Ամերիկայի մէջ սուրիահայերուն յատկացուած project մը իրականացնել, իսկ երկրորդ ծրագիրը զուտ իմս էր: Գիտե՞ս, հին երազ
մըն էր լիբանանահայութեան նուիրուած գիրք մը պատրաստել: Պէյրութը Սփիւռքի
ամենահին քաղաքն է այսօր: Հալէպն ալ կայ, բայց գիտես Հալէպի վիճակը»:
«Շատ ընտանիքներու այցելեցի: Բայց հիմնական վեց ընտանիքներու հետ interview ըրի: Ըսեմ որ սուրիահայերը շատ դժուար պայմաններու մէջ կ'ապրին:
Պզտիկ տուներու մէջ: 300-400 տոլար վարձք կուտան: Բաւական դժուար
հոգեբանական վիճակներու մէջ են: Շուարած են: Նախ չեն կրնար ետ Սուրիա երթալ եւ չեն ուզեր Լիբանան մնալ:
Ինչո՞ւ:
Որովհետեւ Լիբանանի վիճակն ալ լաւ չէ: Հազիւ հազ կը փորձեն աշխատիլ:
Գործ գտնելն ալ շատ դժուար է Պէյրութի մէջ: Այսպէս ասած՝ անոնք մէջտեղը
մնացած են: Խանգարուած են: Զգացական, հոգեբանական դժուարութիւններու մէջ
են: Չեն ալ ուզեր հաշտուիլ այս վիճակին: Այսօր սուրիահայերը կ'ապրին օրուան հացը ճարելու համար:
Իսկ Լիբանանահայերու մասին:
Պուրճ Համուտի մէջ, ուր ժամանակիս մեծ մասը անցուցի, հայերը նոյնպէս շատ
փոքր տուներու մէջ կ'ապրէին: Պատկերացուր այդքան փոքր տուներու մէջ
հինգ- վեց հոգիով կ'ապրին: Նկատեցի նաեւ որ Լիբանահայութիւնն ալ առաջուան
փայլը չունի:
Կատարուած օժանդակութիւններուն մասին կրնա՞ս բան մը ըսել:
Ճիշդ է որ օգնութիւններ կը տրուին, բայց սուրիահայերուն հիմնական
խնդիրները այդ օգնութիւններով չի լուծուիր: Անոնք աշխատանք գտնելու եւ
բնակարան ճարելու հարց ունին: Կատարած ուսումնասիրութիւններուս բերումով
կապուեցայ Գարակէօզեան հիմնարկին հետ, որ բաւական կարեւոր օժանդակութիւններ
կը տրամադրէ Սուրիահայերուն բայց այդ օժանդակութիւնները չեն կրնար
լուծել անոնց խնդիրները:
Նկարած նկարներդ ինչ ձեւով պիտի օգտագործուին:
Ըսեմ նաեւ որ լուսնկարներէն զատ տեսերիզի տեսքով նիւթեր նկարեցի:
Որպէսզի մանրամասն ներկայացնեմ անոնց առօրեայ կեանքը, օրուան ընթացքին
յաճախած վայրերը, աշխատանքի վայրերը եթէ աշխատանք ունին: Տեսերիզը նպատակ
ունի աւելի յստակ պատկերացում մը տալ Սուրիահայերուն մասին որպէսզի
Ամերիկա ապրող հայը մօտէն ծանօթանայ անոնց խնդիրներուն:
Իսկ ի՞նչ կրնաս ըսել քու երկրորդ ծրագրիդ մասին:
Երկրորդ ծրագիրը, որ իմ նախաձեռնութիւնս է, բաւական հետաքրքրական պիտի
ըլլայ: Պէյրութը Սփիւռքի սկիզբն է: Գիրքս այդ մասին է ու այն երեք- չորս
սերունդներուն մասին որ հոն ապրեցան ու մինչեւ հիմա կ'ապրին: Պէյրութը
որպէս ծննդավայր իւրայատուկ է իմ համար:
Ըսենք՝ եթէ ես Ղարաբաղը նկարեցի անդրադառնալու եւ ներկայացնելու պատմական
այն հողը ուր հայեր ապրած են ու դեռ կ'ապրին, ապա այս պարագային գործս
ամբողջութեամբ նուիրուած պիտի ըլլայ 1915 -ի ջարդերուն եւ աքսորին
հետեւանքով ստեղծուած Սփիւռքի գաղթօճախներէն ամենէն հին ու վաւերական
Պէյրութին: Ըսեմ նաեւ, որ Պուրճ Համուտէն բացի շատ հետաքրքրական էր Այնճարը
եւ այս երկու շրջանները կը հանդիսանան իմ որոնումներուս հիմնական
կիզակէտը: Գիրքին մէջ նաեւ պիտի արտացոլայ իմ կապուածութիւնս Պուրճ
Համուտին: Տուներ, մարդիկ, առօրեայ կեանք, թաղեր, դէմքեր եւ ապրումներ այս
ամէնը տեղ պիտի գտնեն գիրքին մէջ:
Ինչպէ՞ս կ՚իրականացնես նկարելու ծրագիրդ: Այսինքն՝ նախօրօք որոշ նախագիծ մը կը պատրաստե՞ս։
Չէ, ես նպատակ մը դնելով չեմ լուսանկարեր: Կը փորձեմ տեղ մը երթալ եւ
եթէ պատահի որ հետաքրքրական բան մը գտնեմ՝ մինչեւ վերջ կը հետեւիմ այդ
ուղղութեան: Օրինակ՝ Սիս թաղամաս գացած էի եւ առանձնապէս ոչ մէկ ծրագիր կար:
Ծանօթ մը յայտնուեցաւ ու հետաքրքրական տեղեր տարաւ. զգացի որ պէտք է նկարեմ
եւ այդպէս ալ ըրի:
Մեր զրոյցին ընթացքին շեշտեցիր Պուրճ Համուտի հետաքրքրական ըլլալուն մասին: Ինչպէ՞ս կրնանք ատիկա ընթերցողին փոխանցել:
Պուրճ Համուտը օրկանզիմի պէս բան մըն է: Ասիկա բեմադրիչ Նիկոլ Պէզճեանին
խօսքն է: Հոն պատկերները այդքան խճճուած են որ չեմ կրնար այդ զգացումը
բացատրել: Դէմքերը, մարդիկը խանութները, թելերը եւ թաղերուն միջեւ ստեղծուած կապը անչափ հետաքրքրական է: Կապուածութիւն մը կայ ամէն ինչին
մէջ: Մզկիթներուն ձայնը, եկեղեցիներէն բարձրացող արարողութիւններուն
ձայնը, այս ամէն ինչը շատ հետաքրքրական էր իմ համար:
Կարծես հայրդ՝ Վահէ Օշական է որ կը խօսի հիմա:
Հա, թերեւս: Ու զարմանալի չէ որ հօրս ժամանակէն յիսուն տարի ետք շատ բան
չէ փոխուած: Զարմանալի է նաեւ, որ Պուրճ Համուտի մասին արուեստի
վաւերական գործ մը, ըսենք վէպ մը կամ գեղարուեստական ֆիլմ մը չէ
ստեղծուած: Ցաւօք ոչ ոք այդ մասին մտածած է ու ատիկա տխուր է:
Իսկ քեզի տրուած ժամանակը բաւարար է՞ր:
Ո՛չ, ցաւօք, չկրցայ պէտք եղածին չափ նկարել: Կեցութեանս ժամանակը շատ կարճ էր:
Այլ շրջաններ այցելեցի՞ր:
Շատ կ'ուզէի Անթիլիաս այցելել, կը հաւատամ որ կարեւոր կեդրոն մըն է: Ժամանակի սղութեան պատճառով անկարելի էր ամէն ինչ նկարել:
Այնճարի մասին ի՞նչ կ՚ուզես ըսել:
Այնճարը նմանցուցի հայկական հին իշխանական տուներու հովանաւորութեան տակ
եղող աւանի մը: Իրապէս հայկական գիւղ մըն է ամէն իմաստով: Ըսեմ նաեւ որ
գիւղը կ'ապրի իր օրէնքներով: Օրինակ՝ ոչ մէկ հայ կրնայ իր ունեցած հողը
օտարի մը վաճառել: Հայութիւնը հոն ամբողջական անկախութեամբ կ'ապրի: Այս
երեւոյթը շատ հետաքրքրական էր ինծի համար:
(Այս միջոցին Արային «Չէթ»ի պատուհանէն կը ղրկեմ իր լուսանկար մը ուր ան նկարուած է «Քլաշին Պօղոս»ին հետ: Արա կը խնդայ եւ կը հարցնէ թէ ո՞ւրկէ «գտած » եմ նկարը:)
Ո՞վ է այս հերոսդ, Արա:
Այսպիսի հերոսներ շատ են: Բայց «Քլաշին Պօղոս»ը բաւական հետաքրքական
տիպար մըն է: Պատկերացուր նոյնիսկ իր տունը տարաւ մեզ: Ես լսած էի իր
մասին ու կը կարծէի որ կռուող մը եղած է: Բայց երբ պրպտեցի յայտնի դարձաւ
որ Պօղոսը նաեւ դերասան է ու թատրոնի խենթ մը, բառին իսկական իմաստով:
Մարաշ թաղին անկիւնը «Գաֆէ Կարօ» անունով խանութին դիմաց մնայուն աթոռ մը
ունի: Բոլորը կը ճանչնան զինք: Youtube-ի վրայ կրնաս գտնել նաեւ իր
«Պատգամներ»ը: Իր տունն ալ բարձրացանք ու խնդրեց որ յաջորդ Պէյրութ այցիս
Black շիշ մը տանիմ իրեն: Վստահ մը որ այսպիսի ուրիշ կերպարներ եւս կան
Պուրճ Համուտի մէջ: Պատկերացուր որ այս կերպարները նաեւ հօրս ստեղծած
գրականութեան հերոսներն են: Վստահ եմ:
Պէյրութ այցելութեանս ամբողջ ընթացքին զգացի հօրս ներկայութիւնը: Ասիկա անսպասելի էր ինծի համար: Վահէ Օշականի ներկայութիւնը զգալի էր ամէն
քայլափոխի: Ինծի անծանօթ մարդոց հետ իմ ունեցած զրոյցներուս ընթացքին այդ
մէկը երեւելի դարձաւ:
Ինչպէ՞ս
Բոլորը կը ճանչնան զինք: Երբ կ'ըսէի որ Վահէն հայրս է, տարբեր
մտերմութիւն մը կ'աճէր: Ու մեր խօսակցութեան մէջ անգամ Յակոբ Օշականին
մասին յղում կ'ըլլար:
Բայց հայրդ Պէյրութէն դժգոհելով հեռացած է: Այդպէս չէ՞:
Գիտեմ այդ մէկը: Գիտեմ նաեւ որ իր գիրքերը չէին գներ: Նոյնիսկ հալածած
են զինք: Բայց այդ վիճակը չկայ հիմա: Հիմա զինք գիտեն որպէս դասախօս,
որպէս յօդուածագիր, բայց որպէս բանաստեղծ չեն ճանչցած: Վահէ Օշական
բանաստեղծը անծանօթ է է իրենց համար: Ցաւօք այդպէս է:
Պիտի ուզէի՞ր Պէյրութ ապրիլ:
Դժուար հարցում է ասիկա: Ընտանեօք հոն ապրիլը գրեթէ անկարելի է: Բայց
եթէ մինակս ըլլայի ինչու ոչ: Օրինակ վերջին անգամ երբ հոն էի երկու ռումբ
պայթեցաւ Պէյրութի հարաւային արուարձանին մէջ: Կրնա՞ս պատկերացնել: Նորէն
կ'ըսեմ Պէյրութը ինծի համար յատուկ նշանակութիւն եւ դեր ունի եւ կը հաւատամ
որ անպայման նորէն պիտի երթամ հոն:
«Հետք», Փետրուար 3, 2014
No comments:
Post a Comment