Սիրանոյշ Գալստեան. «Ամենադրամատիկ բանը, որ տեղի է ունեցել մեր կինոյում, հանդիսատեսից կտրուելու փաստն է»

ՄԵՐԻ ՄԱՄԵԱՆ

Շարժապատկերի մասնագէտ ու քննադատ Սիրանոյշ Գալստեանը հայկական շարժապատկերի մասին իր շահեկան տեսակէտները պարզած է «Հետք»ի հետ կատարուած հարցազրոյցի մը ընթացքին։

Եթէ մեր իրականութիւնը դիտարկենք որպէս մի ֆիլմ, ինչպէ՞ս այն կը բնութագրէք: 

Իրականութեան մէջ անտանելի շատ բան կայ: Կարելի է վերցնել դրա կեղտը եւ ասել, որ ես իրականութիւնն եմ նկարում: Դա էլ տարբեր կերպ կարելի է նկարել. ամէն ինչ կախուած է նրանից, թէ ինչպէս կը ներկայացուի իրականութեան այս կամ այն կտորը: Բայց մեր իրականութեան մէջ էլ մենք կողք-կողքի տեսնում ենք շատ անհամատեղելի բաներ. չքաւորութիւն եւ շքեղութիւն, ծայրայեղութիւններ, կոնտրաստներ` որքան ասէք: Մէկի համար հացի խնդիր, միւսի համար` ամենավերջին թողարկման մեքենայ: Շատ բազմաշերտ է իրականութիւնը, բայց միշտ կայ ընտրութեան խնդիր: Ամենակարեւորը, սակայն, ինչպէ՞ս դա ներկայացնել:

Այսօր ստեղծուող ֆիլմերը որքանո՞վ են ճիշտ ներկայացնում մեր իրականութիւնը:

Նոյնիսկ այնպիսի ապահով իրականութեան մէջ, որպիսին ամերիկեանն է, նոյն այդ խնդիրը կարող է լինել: Բայց ամենադրամատիկ բանը, որ տեղի է ունեցել մեր կինոյում, նրա` հանդիսատեսից կտրուելու փաստն է: Մերօրեայ հանդիսատեսը գրեթէ տեղեակ չէ, թէ ինչ է նկարւում: Եթէ մարդկանց դրսում հարցնես, թէ վերջին տասը տարում քանի՞ ֆիլմ էք տեսել, նրանք շատ քիչ բան կը յիշեն:

Կարծում եմ` հիմնականում Հրաչ Քեշիշեանի ֆիլմերը կը նշեն, որովհետեւ հիմնականում նրա ֆիլմերն են բարձրանում մեծ էկրան, այնուհետեւ ցուցադրւում նաեւ հեռուստատեսութեամբ:

Եթէ խօսենք նրա առաջին գործի մասին, որ յաջողութեամբ էկրանին ցուցադրուեց, «Սպանուած աղաւնին» էր: Որպէս հեռուստատեսային ֆիլմ եւ մինի-սերիալ այն այդչափ խոցելի չէ, բայց դրանից յետոյ արդէն ես աւելի լուրջ խնդիր տեսայ: Երբ գնում էի այդ ֆիլմը դիտելու, ես ուրախացայ, որ, փաստօրէն, գովազդն աշխատեց: Հայ մարդը կարօտել էր էկրանին տեսնել իր կողքին ապրող մարդկանց, կարօտել էր դասական գործերին: Ճիշդ էին աշխատել, եւ, փաստօրէն, եղաւ արդիւնք: Յետոյ եղաւ «Խաչագողի յիշատակարանը», բայց ես մեծ առարկութիւն ունեմ նիւթի ընտրութեան հարցում: Եթէ Րաֆֆի էիք ուզում էկրանաւորել, ինչո՞ւ «Կայծերը» չէ, ինչո՞ւ «Խենթը» չէ, կամ կարելի էր երկուսը միացեալ հետաքրքիր նիւթ դարձնել: Ես բոլորովին չէի ուզի, որ այդ գործի էկրանաւորման վրայ ծախսուած լինէին այդքան միջոցներ: Խորը, շատ հեռու մտածելու դէպքում այդպիսի բան պէտք է տեղի չունենար: Յետոյ` «Գարեգին Նժդեհ»: Ի հարկէ, դրա կարիքը շատ կար, բայց որքան էլ ֆիլմի ամբողջ ստեղծագործական խումբը հաւատում էր իր ազնիւ նկրտումներին, այնուամենայնիւ, ես տեսնում եմ, թէ ինչքան խոցելի տեղեր կան այդ ֆիլմում:

Ֆիլմի յատկապէս ի՞նչն է խոցելի:

Պրոֆեսիոնալ տեսանկիւնից ամբողջ նիւթի նկատմամբ սկզբունքային մօտեցումը խոցելի տեղեր ունի: Գարեգին Նժդեհի երկու դերակատարներին էլ առանձին գնահատեցի, բայց ինձ պատճառաբանուած չթուաց երկու դերակատարների ընտրութիւնը մէկ դերի համար: Ընդունուած է, եղել են ֆիլմեր, երբ դերասանները փոխուել են: Բայց ֆիլմի ռեժիսուրան դա պէտք է արդարացնէր, որպէսզի հանդիսատեսի մօտ շփոթ ու տարակուսանք չսկսուի: Սցենարի առումով եւս շատ լուրջ առարկութիւններ կան:

Ի՞նչն է պատճառը, որ մի կողմից էկրանին տեսնում ենք մի քանի ռեժիսորների ֆիլմեր, միւս կողմից` մի շարք ֆիլմեր հանդիսատեսին չեն հասնում:

Այդ խնդիրը կայ, երբ պրեմիերայի ցուցադրութիւնից յետոյ ֆիլմը չկայ: Ճկուն քաղաքականութիւն պէտք է վարուի: Կարծում եմ` պէտք է հեռուստատեսութիւնն օգտագործել կինոյի եւ հանդիսատեսի կապը վերականգնելու համար: Կարելի էր փոքրիկ, բայց սուր նետի պէս կրակող մի հաղորդում ցուցադրել շաբաթը մէկ անգամ` «Մեր կինոհրապարակում»: Դա նաեւ կը լինէր ֆիլմի սպասման առիթ: Առաջին հերթին պէտք է աշխատել հանդիսատեսի եւ ֆիլմի միջեւ եղած կապի վերականգնման վրայ: Բայց հեռուստատեսութեան միջոցով կարողացել են հանդիսատեսին ներշնչել, որ եթէ նոյնիսկ հատուկենտ ֆիլմեր նկարւում են, դրանք առանձնապէս նայելու բան չեն: Դա այնպիսի հետեւողական ձեւով է ներշնչուել, որ շատ լաւ աշխատում է: Սակայն, այդ քաղաքականութիւնը շատ վտանգաւոր է: Ես վստահ եմ, որ մարդկանց մեծ մասը առանց տեսնելու մտածում է, որ այդ ֆիլմերը նայելու բան չեն, դրա համար էլ իրենց չեն հասնում: Շատ յարմար, բայց եւ վտանգաւոր դիրքորոշում է, որն աշխատում է:

Վերջին 10-15 տարուայ ընթացքում նկարահանուած ֆիլմերից որո՞նք կ'առանձնացնէք, որ հարկ է, որ հասնի լայն հանդիսատեսին:

Սուրէն Բաբայեանի «Ժանօ», «Մի նայիր հայելուն» ֆիլմերը, Վիգէն Չալդրանեանի «Լռութեան սիմֆոնիան» եւ «Ձայն լռութեան» ֆիլմերը, Յովհաննէս Գալստեանի «Խճճուած զուգահեռներ» ֆիլմը, ինչպէս նաեւ Միքայէլ Պօղոսեանի եւ Նատալեա Բելեաուսկենէի «Եթէ բոլորը» ֆիլմը, որը ցուցադրուել է մեծ էկրանին, բայց պէտք է հանդիսատեսով հեղեղէր կինոթատրոնը: Ես կ'ուզէի, որ դրանք ցուցադրուէին, եւ կինոդահլիճում մեր հանդիսատեսն իր համար շատ անսպասելի վիճակում կը յայտնուէր: Կը մտածէր` ինչու մենք նոյնիսկ չգիտէինք, որ նման ֆիլմեր են նկարւում: Բայց նա մեղաւոր չէ, նա չգիտի` ինչ նայել եւ նոյնիսկ չգիտի, որ նայելու բան կայ. այդ ուղղութեամբ ամէն ինչ արուել է, այդ մասին «հոգացել են»:

Եթէ անդրադառնանք ֆիլմ դիտելու տեխնիկական հնարաւորութիւններին, ապա մեր կինոթատրոնները շատ քիչ են, միւս կողմից` շատերը հակուած են համակարգչով ֆիլմեր դիտել: Ըստ ձեզ`  ինչ քաղաքականութիւն պէտք է տարուի:

Ամենազարգացած տեխնոլոգիաների երկրում` ԱՄՆ-ում, մարդիկ հերթ են կանգնում, որ գնան կինոթատրոն: Մեզ մօտ կինոթատրոնների պակասը տխուր երեւոյթ է: Քանի դեռ դրանց թիւը չի աւելացել, պէտք էր մտածել, թէ ինչպէս եղածը ճիշտ ծառայեցնել: Կինոթատրոնն ունի իր կոմերցիոն խնդիրները, բայց ճիշդ աշխատելու դէպքում իմ նշած ֆիլմերի համար եւս հանդիսատեսը կը գար: Կամ շատ մտածուած կամ շատ միամիտ կարծիք է, երբ ասում են` ցոյց են տալիս այն, ինչ հանդիսատեսն է ուզում: Այսինքն` հանդիսատեսին համարում են աղբի պատուիրատու, ուղղակի վիրաւորում են այդ հանդիսատեսին: Իրականում, առաջարկն է ձեւաւորում պահանջարկ:

Այդ դէպքում ինչի՞ պահանջարկ ունի հանդիսատեսը, ի՞նչ կը ցանկանար նա տեսնել էկրանին:

Ես չեմ կարծում, որ կարող ենք ժանրային մեծ բազմազանութիւն ապահովել, թէկուզ միջոցների սղութեան պատճառով: Բայց մենք այսօր բարձր մակարդակի կատակերգութեան կարիք ունենք: Այն նոյն իրականութիւնը, որը մեզ այսքան հիասթափեցնում է եւ տխրեցնում, կարիք կայ ներկայացնել կատակերգութեան ծաղրող հայեացքով: Բայց դա պէտք է արուի բարձր ճաշակով եւ պրոֆեսիոնալիզմով, որովհետեւ կատակերգութիւնը շատ դժուար ժանր է: Տարբեր հաղորդաշարերից եւ շոուներից եկող հումորները վկայում են, որ այս դառը իրականութեան մէջ ուրախութեան ու ծիծաղի չափաբաժնի լուրջ պակաս կայ: Մարդիկ պատրաստ են երկար հանդուրժել, ներեցէք, տափակ հումորների շարան, որպէսզի այդ շարանի մէջ յանկարծ մի յաջողուած հումոր իրենց հասնի: Այդ կատակների մէջ հանդիպող հատուկենտ լաւ կատակներին են մարդիկ սպասում, եւ յանուն դրանց է հանդուրժում մնացած անյաջող կատակաշարը:

Յաճախ է խօսւում կինոյի դաստիարակչական գործառոյթի մասին: Ըստ ձեզ, որքանո՞վ է այժմեան կինօն իրականացնում այդ գործառոյթը կամ առհասարակ ի՞նչ  գործառոյթ է իրականացնում:

Երբ ասում ենք այժմեան կինօ, մի կողմից տեսնում ենք այդ մասին հոգացող հատուկենտ հեղինակներ, որոնց ֆիլմերը, փաստօրէն, յայտնի չեն հանդիսատեսին: Կինոյի այդ գործառոյթը` կապը իր եւ հանդիսատեսի միջեւ, չի կատարւում, որովհետեւ կայ խզում: Միւս կողմից` ստացւում է, որ այդ գործառոյթն իր վրայ վերցրել է հեռուստատեսութիւնը: Այնինչ, հանդիսատեսը թմրադեղի պէս կախուածութեան մէջ է յայտնուել: Դա արդէն ազգային անվտանգութեան հարց է, թէ այդ կախուածութեան պարագայում իր թմրադեղի չափաբաժինը պահանջող հանդիսատեսին ինչ է հրամցւում:

Անկախութիւնը ձեռք բերեցինք շատ թանկ գնով: Արցախեան ազատամարտի մասին մենք բոլորս շատ լաւ գիտենք, որ էկրանն այսօր կարօտ է համոզիչ մի ֆիլմի, որտեղ ազատամարտիկի կերպարը կը ներկայանայ ըստ արժանւոյն, որպէս մեր օրերի հերոս, որովհետեւ հերոսի խնդիրը կինոյում միշտ կայ: 20 տարուց աւել մեր էկրանը դրան է սպասում:

«Հետք», Փետրուար 7, 2014
http://hetq.am/arm/interviews/32433/film-critique-theres-a-disconnect-between-cinema-and-viewer-in-armenia.html