6.11.12

Խաչիկ Ճոզիկեան. «Որտեղ որ լինում ես, միայն խօսքեր են, շատ գեղեցիկ ժողովներ, խորհրդաժողովներ՝ սիրիահայերի թեման մէջտեղ արած»

«ԵՐԿԻՐ»
Երեւանի Հանրապետութեան փողոց 30 հասցէում` Հ. Յ. Դաշնակցութեան Գերագոյն Մարմնի «Սիմոն Վրացեան» կենտրոնում սկսել է գործել Սիրիահայութեան Խորհրդատուական Կենտրոնը, որի աշխատանքները համակարգում է Հալէպի «Արեւելք» տպարանի տնօրէն, «Համազգային»ի Սիրիայի շրջանային վարչութեան անդամ Խաչիկ Ճոզիկեանը:
 - Որքա՞ն ժամանակ է, որ Հայաստանում էք:
 - Արդէն չորս ամիս եղաւ` ընտանիքով այստեղ եմ:

 - Ինչո՞ւ որոշեցիք, որ անպայման պէտք է բացել այս գրասենեակը` խորհրդատուական կենտրոնը, ի՞նչը ստիպեց գնալ այս քայլին:
 - Երկար սպասելուց յետոյ, երբ նկատեցի, որ այլեւս որեւէ տեղ ճար չկայ, եւ որտեղ որ լինում ես, միայն խօսքեր են, շատ գեղեցիկ ժողովներ, խորհրդաժողովներ` սիրիահայերի թեման մէջտեղ արած, մարդիկ իրենց յօդուածներն են լցնում, իսկ գործնականում որեւէ աշխատանք չկայ, մտածեցի, որ նախաձեռնենք, եւ մենք էլ մեր կարողութիւններով օգտակար լինենք մեր հայրենակիցներին: Բոլոր կազմակերպութիւններն ու կուսակցութիւններն այստեղ ուզում են ինչ-որ բան անել, բայց այդ ցանկութիւնը գործնական քայլերի վերածելն է կարեւորը: «Կիլիկեան» դպրոցը ստեղծուեց հնչակեան շրջանակների գումարով,  եւ իրենք աշխատանք տարան, որ սիրիահայ աշակերտներ այստեղ անվճար ուսուցանուեն: Պետութիւնը` միւս կողմից, դպրոցները տրամադրեց բոլոր սիրիահայ ուսանողներին` նոյնպէս անվճար` նրանց տալով տարբեր տեսակի օժանդակութիւններ: Հ.Բ.Ը.Մ.ը նիւթական օժանդակութեամբ իւրաքանչիւր ընտանիքի 60 հազար դրամ տրուեց:
Սփիւռքի նախարարութիւնը, ցաւօք, միայն խօսքերի ու ժողովների մէջ է: Ժողովուրդը` բոլոր եկողները, դիմում են այնտեղ աշխատանք, նիւթական օժանդակութիւն ստանալու յոյսով եւ այլն: Սփիւռքի նախարարութիւնը կարող է 5 կամ 10 տոկոսով օժանդակել, կամ ինչ-որ տեղ մեր ձայնը հասցնել համապատասխան տեղէր, որպէսզի օրէնքը փոխուի, անվճար կեցութեան հարցերը լուծուէն եւ այլն, բայց այդքանը բաւարար չէ: Խնդիրները շատ են, հարցերը անսպառ:
Ժողովուրդն այստեղ ամէն ինչի կարիք ունի, քանի որ երբ տուն-տեղ, ամէն ինչ թողած եկել է Հայաստան, դա նշանակում է, որ երկրորդ ցեղասպանութիւնն է, որ տեղի է ունենում թուրքական կառավարութեան կողմից, բայց այս անգամ աւելի կուլտուրական ձեւով: Նախկինում եթէ կենդանիներով, քայլելով ժողովրդին տեղափոխեցին, հիմա Սիրիայի հայութեանը շատ գեղեցիկ մեքենաներով, օդանաւերով են տեղափոխում` ի սփիւռ աշխարհի: Միայն Հայաստան չէ, այլ երկրներ էլ գնացին` Լիբանան, Յորդանան, ԱՄՆ, Աւստրալիա եւ այլն: Բայց, իմ կարծիքով, ամենամեծ թուով հայերը, որ տեղահանուեցին եւ ներկայումս տեղահանուած են, գտնւում են Հայաստանում: Թուերը յստակ չեն, բայց մօտաւորապէս 5000-ի մօտ է: Այդ թուերը կարող են, անշուշտ, ճշդուել սահմանային անցակէտերից` թէ ով եկաւ, ով գնաց:
Բայց եթէ անդրադառնանք Սփիւռքի նախարարութեան հարցին, ապա այն ձեւը, որ նրանք են որդեգրել, իրեն չի արդարացնում: Այսօր կազմել են 30 հոգանոց յանձնախումբ, որպէսզի սիրիահայերին օգնեն: Բայց ո՞վ է օգտւում, մինչեւ հիմա քանի հոգի է օգտուել, կամ ի՞նչ է այդ օգնութիւնը, որ տուել է Սփիւռքի նախարարութիւնը: Ինչ-որ պետական առումով էլ որոշումներ են ընդունուել, դա էլ պետութիւնն ինքնըստինքեան պէտք է անէր, ոչ թէ պէտք էր մէկը յիշեցնէր, որ այդ որոշումն ընդունուէր:

- Օրինակ...
- Ասենք` 21 օրուայ վիզայով եկել են, աւելի իւրաքանչիւր օրուայ կեցութեան համար պէտք է 500 դրամ վճարել: Սիրիահայերին ազատեցին այդ օրէնքից: Մեքենաներով են փախել, եկել այստեղ` մեքենաների տուրքը չեղեալ համարեցին, որովհետեւ կարողութիւն չունեն: Սրանք արդէն պարտադիր բաներ են, որ պետութիւնը պէտք է անի, ոչ թէ հիմնական աշխատանքներն են, որ պէտք է տարուեն, բայց չեն տարւում:
Կեցութեան հարցը` այսօր եթէ ընտանիքը կեցութեան համար պէտք է վճարի 500 դոլար, եւ դու կարող ես միայն 25 ընտանիքի հանրակացարաններում կացարանով ապահովել, իսկ արդէն ունես 1500 ընտանիք, որոնք այստեղ մնալու համար փող են վճարում, այդ ընտանիքները որքա՞ն կարող են դիմանալ` նուազագոյնը 500 դոլարով եթէ հաշուենք:
Սրա հետ մէկտեղ կայ նաեւ սննդի հարցը: «Օգնի'ր եղբօրդ»ի օժանդակութիւնը, որ Սիրիա պէտք է գնար, դրանից մի մասը վերապահուեց այստեղի հայերին: Դա կարող է կազմել մէկ ամսուայ սնունդ` իւրաքանչիւրին` մէկ արկղ: Բայց յաջո՞րդ ամիս, մի՞ւս ամիս... Դրա համար էլ մենք` իմ ընկերներով, որոշեցինք դիմել Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարեանին, որպէսզի մեզ տեղ տրամադրի, եւ մենք Հ.Յ.Դ.  «Սիմոն Վրացեան» կենտրոնում արդէն կը կազմակերպենք եւ կը փորձենք մեր մասով օգտակար դառնալ, ճամբայ եւ ուղղութիւն ցոյց տալ մեր եղբայրներին ու քոյրերին: Տեսնենք` մինչեւ ե՞րբ եւ ո՞ւր պէտք է վերջանայ այս հարցը:

- Ի՞նչ ակնկալիքներ ունէք: Հասկանում ենք, այս գրասենեակը գալիս է լրացնելու այն բացը, որ չեն հասցրել կամ չեն կարողացել իրականացնել պետական մարմինները, գալիս է` օգնելու նոյն պետական մարմիններին: Հիմա այս խորհրդատուական մարմինն ինչպէ՞ս է շարունակելու իր գործունենութիւնը` բազա՞ էք ստեղծելու, թէ՞ մարդկանց հետ մշտական կապի մէջ էք լինելու:
- Խորհրդատուական մակարդակով, եթէ ասելու լինենք, առաջին քայլը, որ արեցինք, ընկերներին յուշեցինք, որպէսզի Հալեպից եկած որքան ոսկերիչներ կան, համախմբուեն, եւ մեր ընկերներն առաջին հանդիպումն ունեցան, որպէսզի նրանք այստեղի իրենց ոսկերչական գրասենեակի եւ ընդհանուր հայկական ոսկերչական գրասենեակի միջոցով բարձրանան մինչեւ քաղաքական գրասենեակ եւ այնտեղից պահանջեն, որպէսզի ազատ գօտի ստեղծուի, որպէսզի այն սիրիահայերը, որ կարողութիւն ունեն այստեղ ոսկերչական գործեր անելու, նրանց համար յատուկ կարգեր յարմարեցուեն, եւ նրանք սկսեն իրենց աշխատանքները: Սա այն պարզ օրինակն էր, որ մտածեցինք` մօտ 40 ոսկերիչների հաւաքել, ոսկերչական ազատ գօտի ստեղծել, այստեղ աշխատեն, դրսում վաճառուի: Նիւթական բազա ստեղծուի:

- Նման նպատակները արդէն կային, եւ, փաստօրէն,  դուք ուզում էք արագացնե՞լ այդ գործընթացը:
- Այո: Մենք հիմա երկրորդ ձեռնարկն ենք անում: Եթէ մեզ Սփիւռքի նախարարութիւնը տրամադրի այստեղ գտնուող սիրիահայերի ցուցակը, կ'որոշենք, թէ, ըստ մասնագիտութիւնների, ինչ նման ձեռնարկներ իրականացնենք: Ուրիշ աւելի հիմնական կէտ` Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի հետ մեր առաջին հանդիպմանը պայմանաւորուեցինք որ հանդիպում ունենանք Հ.Յ.Դ. տնտեսական գրասենեակի հետ: Յառաջիկայ օրերին կը լինի նաեւ այդ հանդիպումը: Եթէ նրանք ունեն պատրաստի ծրագրեր, ապա մենք դրանք անմիջապէս գործնականի կը վերածենք: Չենք ուզում բեռ դառնալ Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան ուսերին: Պէտք է կարելիութեան չափ հաւաքուենք ու միասին ձեռնարկութիւններ հիմնենք: Ձեւերը շատ են, մենք պէտք է հրաւիրենք մեր գործարար ընկերներին, որպէսզի նրանց ծրագրերը միասնական աշխատանքով սկսենք` հովանաւորութեամբ Գերագոյն Մարմնի կամ Բիւրոյի մեր ընկերների:

- Վերջերս մի քանի սիրիահայ բժիշկների հետ հանդիպեցի, ովքեր բաւական լաւ մասնագէտներ են: Արդէն մէկ ամիս է` գործ են փնտրում, բայց բոլոր տեղերում դռները փակ են նրանց առջեւ: Կարծես, արդէն մտածում են Ռուսաստան գնալու մասին: Ունէ՞ք այդպիսի տեղեկութիւններ:
-Ես մէկ բժշկի մասին տեղեկութիւն ունեմ. մեր լաւագոյն բժիշկներից է` սրտաբան: Նա դիմել էր աշխատանքի, նրան կարծես ընդառաջել էին, բայց 60 հազար դրամ [շուրջ 150 տոլար] ամսական աշխատավարձով: Մնացածն արդէն յստակ է ու պարզ:

- Մի քանի օր առաջ բանկերից մէկում սիրիահայեր տեսայ, եւ բանկի կառավարչի հետ զրոյցում նա ասաց` նայի'ր շատ հարուստ սիրիահայեր են, որ եկել են այստեղ, փորձել են բիզնէս սկսել, բայց չեն կարողացել, եւ հիմա իրենց փողերը փոխանցում են եւ մեկնում Կանադա: Ի՞նչ կ'ասէք այդ մասին:
- Տեղեկութիւն չունենք, բայց ենթադրաբար կարող ենք ասել, որ ճիշդ է, այդպէս էլ պէտք է լինի, որովհետեւ եթէ այստեղ հնարաւոր չէ գործ անել, ապա այս ժողովուրդը պէտք է մի ուրիշ երկիր փնտռի, որ կարողանայ այնտեղ գործ անել: Բաւական շատ սիրիահայեր կան, որ մտածում են, որ հէնց այնտեղ պէտք է աշխատեն, որովհետեւ այլ կերպ հնարաւոր չէ. Մարդիկ եկել են ու իրենց ձեռքի մի քանի կոպէկը պէտք է աշխատեցնեն, որպէսզի գոյատեւեն: Եւ պետութիւնը մեծ հնարաւորութիւններ պէտք է ստեղծի` կարգեր հաստատելով, օրէնքներ փոխելով եւ այլն, որպէսզի այդ մարդիկ այստեղ մնան:

- Մեր պետութիւնը եւ մենք պատրաստ չէինք այս տագնապին` որպէս հասարակութիւն: Ի՞նչ պէտք է արուի, որ այս վիճակը շտկուի:
- Երբ չորս ամիս առաջ ես եկայ, տասնհինգ օրով էի եկել` ընտանիքս բերեցի, տեսայ, որ վիճակը վատթարանում է, արդէն չորս ամիս դարձաւ` հինգերորդն է մօտենում, եւ ես դեռ այստեղ եմ: Ինչպէս դուք պատրաստ չէիք, այնպէս էլ մենք պատրաստ չէինք, որ այսքան արագ կը ծաւալուի այս հարցը. 180 աստիճան փոխուելով`  երկիրը յանկարծ քարուքանդ վիճակում յայտնուեց: Իսկ այստեղի կառավարութիւնը պէտք է որ տեղեակ լինէր, որ այս հանգրուանին է մօտենում իրավիճակը, եւ գոնէ քայլեր պէտք է արած լինէր: Չգիտեմ, թէ ինչպէս պէտք է լինի, բայց պետութիւնը պէտք է գոնէ մասամբ տեղեակ լինէր իրադարձութիւնների ծաւալումից, եւ իմանար, թէ կարո՞ղ է արդեօք ընդունել այսքան ժողովրդի:

- Այսինքն` ձեւակերպենք այսպէս` սիրիահայ համայնքը պէտք է մնար Սիրիայում, պէտք չէ, որ գաղութը քանդուի, բայց Հայաստանը պէտք է պատրաստ լինէր վատթարագոյնի՞ն:
- Այո: Նոյնիսկ այժմ ես չեմ կարող ասել, որ Հալէպի գաղութը դատարկւում է: Այստեղ 5000 մարդը` 10 տոկոսը, որ եկել են, հարցը չէ: Մենք միշտ էլ կողմ ենք, եւ այդպէս էլ պէտք է լինի, որ Հալէպի գաղութը գոյատեւի: Չի կարելի այսպիսի հզօր գաղութը քայքայել: Ինչ կառավարութիւն կամ պետական քաղաքականութիւն էլ լինի այսօր, վաղը կամ ապագայում գաղութը պէտք է գոյատեւի, ինչպէս որ հազարաւոր տարիներ Սիրիայում գոյութիւն է ունեցել հայութիւնը։ Թուով նուազել, է, բայց այդ գաղութը գոյութիւն ունի եւ պիտի մնայ: Այստեղ նորից պէտք է ասենք, որ թէ' հալէպահայութիւնը, թէ' այստեղի կառավարութիւնը եւ ժողովուրդը կամ հասարակական բոլոր կազմակերպութիւնները անպատրաստ են մինչեւ օրս` դիմագրաւելու այս ծանր իրողութեանը: Կարող է պատահել, որ աւելի վատ վիճակում յայտնուի Սիրիան, եւ այստեղ եկողների թիւն աճի: Չգիտենք` կարող է նաեւ հակառակը լինել, ով եկաւ, յարմար գտաւ այստեղ մնալ` մնա, ով կուզի, իր տուն գնալ` կը գնայ:

- Ըստ Ձեզ` գրասենեակը ե՞րբ կ'ընկնի հունի մէջ:
- Մի քանի օրից:

- Իսկ նախատեսե՞լ էք, որ այն սիրիահայերը, որ մեծ նիւթական կապիտալով են եկել, սակայն մտադրութիւն ունեն Շուէդիա կամ Կանադա գնալ, փորձէք նրանց համոզել մնալ:
- Ի հարկէ՛, ամենակարեւորը` մենք նրանց վրայ ենք ուզում յենուել, որովհետեւ նրանք են, որ այս երկրում կարող են ինչ-որ բան զարգացնել: Սակայն նրանք այստեղ պէտք է համոզուած լինեն, որ կ'ունենան նաեւ տեղական գործընկերներ, որպէսզի նրանց հետ միասին կարողանան ռուսական շուկան, եւրոպական շուկաներ մտնել: Դա հիմնական կէտերից մէկն է: Որովհետեւ, երբ արաբական երկրում ես աշխատել, այլ շրջապատում ես գործել, բոլորովին տարբեր երկրամաս է, տարբեր սովորութիւններ կան, կամ տարբեր աշխարհընկալում կայ: Հիմա այստեղ են եկել եւ պէտք է բոլորովին այլ կերպ սկսեն աշխատել:

- ԽՍՀՄ տարիներին, երբ Մերձաւոր Արեւելքից հայութեան մեծ ներգաղթ տեղի ունեցաւ,  մի մասը թէեւ Ալթայ աքսորուեց, բայց մի մասն էլ մնաց, մշակոյթ ձեւաւորեց եւ տնտեսութիւն զարգացրեց: Հիմա, կարծես, երկրորդ փուլն է, բայց նոր մշակոյթ ներկրողները, փաստօրէն, Հայաստանում չեն կարողանում իրենց տեղը գտնել եւ ստիպուած իրենց գիտելիքներով ու կարողութիւններով տեղափոխւում են այլ երկրներ:
- Երբ երկար մնում ենք, տեսնում ենք, որ այս երկրում իսկապէս լայն հնարաւորութիւններ կան: Բայց կարեւորը` պետական օրէնքները պէտք է այնպիսին լինեն, որ հեշտացնեն մեծ ներդրումները: Այստեղ պէտք է ստեղծել ազատ գօտիներ, որ մարդիկ կարողանան ֆաբրիկաներ հիմնել, արտադրամասէր եւ այլն, առանց տուրքի դրսից հումքը բերեն, այստեղ արտադրեն եւ դուրս արտահանեն: Դա էլ արդէն մեծ բան է, որ այստեղի մարդկային ուժը աշխատի: Մեծ հիմնարկներ կարող են ստեղծել, եւ շատ հեշտութեամբ, ինչպէս այլ երկրներում է:

- Երբ ամէն ինչ սեփականաշնորհուած է, եւ այդպիսի գործունէութիւն ծաւալելու համար տեղ է պէտք, ինչպե՞ս պէտք է անէք:
- Պետութիւնը թող նրանց տեղ տրամադրի` արտադրատարածքներ կամ ուղղակի տարածքներ. նրանք թիթեղով անգարներ կը սարքեն ու ֆաբրիկաներ, այստեղի աշխատուժը կ՚աշխատի: Հիմա նոյնիսկ մէկ օրը յետոն ուշ է: Պէտք է արագ լինի ամէն ինչ, որպէսզի ժողովուրդն այստեղ մնալու մասին մտածի, արագ պէտք է լինի այդ պրոցէսը: Կայ այդպիսի պրոցէս, գիտեմ, բայց պէտք է աւելի արագացուի:

Նոյեմբեր 3, 2012

No comments:

Post a Comment