Պետրոս Հաճեանի երազների ճանապարհը

ՍՈՒՐԷՆ ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ

 

Սփիւռքահայ գրականութեան սիւներից մէկը բռնեց յաւերժութեան ճանապարհը: Նրա երազները միշտ թեւում էին դէպի անցեալ: Նա ծնուել էր պատմական Կարկեմիշում (նոր անունով Ճարապլուսում), որը անցեալի մէջ քաղաքակրթութիւն էր, պատմական յիշողութիւն:

Մինչդեռ Պետրոս Հաճեանի գրչի տակ իր մանկական յիշատակները պատմութիւնից վերաճեցին գրականութեան: Նա դարձաւ 20-րդ դարի Կարկեմիշի՝ Ճարապլուսի գեղարուեստական վերջին տարեգիր մոհիկանը: Շատ բան թողեց նա գեղարուեստական տարեգրութեան ծիրանին ուսերին: Մանրամասների վարպետն էր, խտացնում էր առօրեան, հոգեբանութիւնը: Իրական մարդիկ էին իր հերոսները: Այսօր չկայ Ճարապլուսի կենդանագիրը Պետրոս Հաճեանը: Նա իրական մարդկանց փոխադրեց գրականութիւն, կատարեց այն, ինչ Համաստեղը. փերչենճցին այլեւս Համաստեղի շնորհիւ է ապրում ու ապրեցնում կորցրած աշխարհը: Նոյնը վերաբերում է Վազգէն Շուշանեանի Ռոդոսթոյի բնակչին, Յակոբ Մնձուրու արմտանցուն, Արամ Հայկազի, Շաւարշ Նարդունու, Յակոբ Ասատուրեանի ստեղծագործական աշխարհի կոչնակներին:

Պետրոս Հաճեանը ծնուել է 1933-ին: Նախնական կրթութիւնը ստացել է ծննդավայրի Մեսրոպեան վարժարանում: 1954-ից արդէն նա նուիրուեց ուսուցչութեանը ե՛ւ Տէր-Զօրի, ե՛ւ Հալէպի վարժարաններում: 1967-1970 թթ. Հալէպի նշանաւոր Քարէն Եփփէ ճեմարանի տնօրէնն էր:

1970-ից հաստատուել է Պուէնոս Այրէսում, ուր երկար տարիներ վարել է Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ կրթական հաստատութիւնը: Գրական եւ ուսուցչական ասպարէզին զուգահեռ, ինչպէս բնորոշ է Սփիւռքի հայ մտաւորականին, զբաղուել է հանրային, հրապարակագրական գործունէութեամբ: Հալէպում «Արեւելք» պաշտօնաթերթի փոխխմբագիրն էր, իսկ Պուէնոս Այրէսում 1971-1986 թթ. «Արմենիա» օրաթերթի պատասխանատու խմբագիրը: 1984-ին Ամենայն Հայոց երջանկայիշատակ Վազգէն Ա. Կաթողիկոսը պարգեւատրել է Ս. Սահակ-Ս. Մեսրոպ շքանշանով:

Իբրեւ ուսուցիչ Պ. Հաճեանի կազմած «Պարզ քերականութիւն» 3 դասագրքերը, լոյս տեսած 1988-ին, այսօր էլ գործածական են եւ աշակերտութեան համար ուսանելի: Կազմել է մայրենիի 6 դասագիրք «Սոնիա, հայերէն գիտե՞ս» ընդհանուր խորագրով, ինչպէս նաեւ «Պզտիկ լեզու, զուարթ լեզու» դասագիրք, ուր ընդգրկել է մանկապատանեկան բանաստեղծութիւնների ուսանելի նմուշներ: Իսպաներէն եւ հայերէն առանձին գրքերով հրատարակել է «Հայ մշակոյթի խոշոր գործիչներ» երկհատոր աշխատութիւնը, ուր ներկայացրել է մեր մշակոյթը 5-14-րդ դդ.: Նա կազմել է նաեւ հայերէն եւ իսպաներէն պատմամշակութային երկու նշանաւոր գրքեր «Հարիւր տարի, հարիւր պատմութիւն» (2001) եւ «Հայ մտքի մշակներ. Ե.-Ժ. դարեր», առաջին հատոր, «Հայ մտքի մշակներ. ԺԱ.-ԺԴ. դարեր», երկրորդ հատոր (1):

Ի հա՛րկէ, Պետրոս Հաճեանի մնայուն ժառանգութիւնը նրա գեղարուեստական գրքերն են «Հրամմեցէք, պարոննե՛ր» (Պուէնոս Այրէս, 1995), «Կար ու չկար» (Պուէնոս Այրէս, 2003), «Կարկեմիշ» (Հալէպ, 2005): Միայն չորս տարի առաջ Պ. Հաճեանը ներկայացաւ հայրենի ընթերցողին «Սփիւռք» գիտաուսումնական կենտրոնի շնորհիւ, որը լոյս ընծայեց «Ճանապարհ դէպի Կարկեմիշ» գեղարուեստական տարեգրութիւնը (պատմուածքներ եւ վէպ): Նոյն թուականին Հալէպում լոյս տեսաւ Պ. Հաճեանի «Հարաւը Սփիւռքի մէջ» յօդուածների ժողովածուն:

Պատմուածքները եւ «Կարկեմիշ» վէպը գրողին միշտ շրջել են դէպի Արեւելք, դէպի կիլիկեան իրենց բազմանդամ ընտանիքը: Մի առիթով գրողը խոստովանել է, որ իր համակ սէրը Արեւելքն է, որը «...կորսնցուցած եմ տարիներէ ի վեր ու չեմ գտած ո՛չ Պուէնոս Այրէսի մէջ եւ ո՛չ ալ մեծ քաղաքի պողոտաներուն վրայ»:

Ճի՛շդ ես, սիրելի՛ Պետրոս, քո նուիրումի մեծ աշխարհը Արեւելքն է, որն այլեւս յայտնաբերել ես Երեւանի «պողոտաներու վրայ», դու այստեղ ես իբրեւ Սփիւռքի գրականութեան մասունք, իբրեւ Արեւելքի տարեգիր: Այժմ հայկական արեւը քեզ միշտ պիտի տաքացնի Պուէնոս Այրէսի սառը գերեզմաննոցում: Այսօր այդ արեւը արտասւում է քեզ համար:

«Ազգ», Սեպտեմբեր 11, 2012

 

(1) Հոս պէտք է ճշդում մը կատարել. Պ. Հաճեանի երկհատոր հայերէն հատորը կը կոչուի «Հայ մտքի մշակներ», որոնցմէ առաջին հատորը կը ներառնէ Ե.-Ժ. դարերը (Պուէնոս Այրէս, 1987), իսկ երկրորդը՝ ԺԱ.-ԺԴ. դարերը (Պուէնոս Այրէս, 1990)։ Երկու հատորներուն զուգահեռ հրատարակուած սպաներէն թարգմանութիւնը կոչուած է "Grandes figuras de la cultura armenia", իւրաքանչիւրը իր ընդգրկած ժամանակաշրջանի յիշատակումով։ Սակայն, «Հայ մշակոյթի խոշոր գործիչներ» անունով հատոր («խոշոր» բառի այդ գործածութիւնը անյարիր էր հանգուցեալի լեզուական մտածողութեան) գոյութիւն չունի. այդ վերնագիրը սպաներէն թարգմանութեան վերնագրին արեւելահայերէն թարգմանութիւնն է։ (Խմբ.)։