Եթէ Լեւոնը փոխակերպուէր

ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ

Հայրենի երիտասարդ գրականագէտ Սիրանոյշ Դվոյեանը կը մեկնաբանէ հայաստանեան այսօրուան քաղաքականութիւնը՝ ինքնուրոյն ու թարմ տեսակէտներով։ -- Սիրանոյշ, ըստ Ձեզ, այսօր մեզանում իրականացուող քաղաքականութիւնն արդեօք բովանդակութիւն ունի՞: Մեր զրուցակիցներից շատերը փաստում են, որ մեծ հաշուով չունի: = Կ՚՚ուզենայի սկսել նրանից, որ չեմ կարող միանշանակօրէն ասել, թէ այսօրուայ իշխանութիւնը բովանդակութիւն չունի: Տիրող հասարակական բարքերն իրենք են հնարաւորութիւն ստեղծում նման իշխանութեան գոյութեան համար եւ իրենք էլ աջակցում են, որ այն վերարտադրուի` այս կերպ ապահովելով իրենց իսկ վերարտադրութիւնը: Նման պայմաններում չենք կարող խօսել նրա մասին, որ այն չունի բովանդակութիւն: Այլ հարց, թէ որքանով եմ ես` իբրեւ այս հասարակության անդամ կիսում կամ մասնակցում այդ բովանդակութեան ստեղծմանը: Եւ այլ հարց, թէ այդ բովանդակութիւնը որքանով է նպաստում իմ ստեղծագործական ունակութիւնների իրացմանը: Իմ կարծիքով իմ ու տիրող բարքերի կոնֆլիկտը առաջանում է ոչ թէ բովանդակութեան բացակայութիւնից, այլ բովանդակութեան մասին մեր ունեցած տարբեր պատկերացումների անհամատեղելիութիւնից: Այսինքն, իմ պատկերացումներում հասարակութիւն չի կարող կառուցուել այն փիլիսոփայութեամբ ըստ որի ուժեղը, վայրենին պէտք է տիրապետի ու ընդարձակի իր տիրապետութիւնը որքան կարող է: Այս մօտեցումը կլանող ու ոչնչացնող մօտեցում է: Իմ պատկերացումներում հեռանկարային է այն հասարակութիւնը, ով այսօրուայ մէջ կարողանում է նախագծել ապագայի հնարաւորութիւններ, ինչը նշանակում է, որ հասարակութեան կառուցման փիլիսոփայութեան հիմքում դրւում է հնարաւորութիւնների ստեղծումը` յանուն ուրիշների, և ոչ եղած հնարաւորութիւնների տիրապետումը եւ սեփականացումը: -- Սիրանոյշ, թէեւ այս օրերին առաւել ակտիւօրէն քննարկվում են ՀԱԿ [Հայ Ազգային Կոնգրէս]-ԲՀԿ [Բարգաւաճ Հայաստան Կուսակցութիւն] հնարաւոր համագործակցութեան տարբերակները, շատերն էլ շարունակում են սրանք ոչ թէ քաղաքական պրոցեսներ, այլ պրոցեսների իմիտացիա համարել: = Կարծում եմ` աւելի շատ քաղաքական պրոցեսների իմիտացիա է, քանի որ բովանդակային առումով այս յարաբերութիւնները չեն կարող քաղաքական լինել: Իմ կարծիքով, քաղաքական են այն յարաբերութիւնները, որոնք իրենց հիմքում հասարակական շահն ունեն իբրեւ գերակայ նպատակ: Այս դէպքում չեմ կարծում, որ այդպէս է, քանի որ թէ ՀԱԿի, թե ԲՀԿի գործողութիւններում ակնյայտ չէ, որ իրենց հետաքրքրում է հասարակական շահը: Առաջինը ամէն կերպ իշխանութիւն ստանալու խնդիր ունի, երկրորդը` ամէն կերպ իշխանութիւնը պահելու: Այս դէպքում թերեւս համընկնում են իրենց շահերը: Ու այս ամբողջ թատրոնը փոխարինում է քաղաքական պրոցեսներին եւ այդ իմաստով փորձում կեղծել դրանք: Ինձ թւում է, որ նման արարքները որոշակի առումով սկսում են փոխարինել, ծածկել այն բաց տեղերը, որոնք նոր կամ լուրջ քաղաքական պրոցեսների համար հնարաւորութիւններ կարող են դառնալ: Սա էլ սեփականացում չէ՞, հնարաւորութիւնների սեփականացում: Այսպիսի յարաբերութիւնները կլանային յարաբերութիւններ են ըստ էութեան եւ ոչ արտադրող: Եւ չեմ կարծում, որ նման պայմաններում կարող է քաղաքական ակտ տեղի ունենալ: -- Ինչո՞ւ քաղաքական ակտ, այնուամենայնիւ, տեղի չի ունենում, չկա՞յ դրա պոտենցիալը: = Ոչ թե պոտենցիալը չկայ, այլ այդ պոտենցիալը իրականացնելու հնարաւորութիւնները: Մինչեւ վերջերս մտածում էի, որ գուցէ տարբեր` ասենք քաղաքական, տնտեսական, մշակութային ոլորտների կառավարման դժուարութիւններով է պայմանաւորուած այս իրավիճակը: Հիմա մտածում եմ, որ սա մշակութային խնդիր է միայն: Բացատրեմ` ինչ նկատի ունեմ: Մենք սիրում ենք տարբեր ոլորտների խնդիրները կամ տարբեր երեւոյթները նոյն գործիքներով լուծել կամ մեկնաբանել, աւելին ասեմ, հիմնականում ներկրուած գործիքներով` առանց հաշուի առնելու դրանց իւրայատկութիւնները: Արդիւնքում լուծում ենք ոչ թէ խնդիրը, այլ ունենում ենք շատ արագ անպէտքացած «ունիվերսալ» գործիքներ, քանի որ դրանք նախատեսուած չէին այդ պայմանների համար, եւ ավելի ու ավելի թնջուկուող խնդիրներ: Մի օրինակ բերեմ միայն. երբ ասենք կրթութեան կազմակերպման համար ներդրուեց վճարովի համակարգը, սա բնաւ էլ չէր նշանակում, որ բիզնեսի օրէնքներով պէտք է կարգավորուէր կրթութեան ոլորտը, այլ ընդամէնը, որ դա որոշակիօրէն անհրաժեշտ էր կրթութեան կազմակերպման համար, բայց ոչ կրթական խնդիրները լուծելու: Արդիւնքում ունեցանք այն, որ թէ՛ կրթութեան, թէ՛ բիզնեսի ոլորտները «փչացան», որովհետեւ փողի շրջանառութեան կազմակերպումը կրթութեան ոլորտի խնդիրը չէր: Եթէ ուշադիր լինենք, կը տեսնենք, որ այստեղ գործ ենք ունեցել գործիքի կիրառման մեթոդաբանական շփոթի հետ, որի արդիւնքում կրթութեան ոլորտի խնդիրներն աւելի ու աւելի են խճճուել: Իսկ մեկնաբանելիս ասում ենք, որ կրթութեան ոլորտում ներդրուող նոր տեխնոլոգիաներով, վերեւում ասածս էլ մտնում է նոր տեխնոլոգիայի մէջ ինչ-որ իմաստով, հնարաւոր է թուլացնել կամ թուլանում են կոռումպցիոն ռիսկերը: Իրականությունը գիտենք բոլորս, որ կրթութեան ոլորտը շարունակում է մնալ ամենակոռումպացուած եւ կլանային ոլորտներից մէկը: Այսինքն, այս դէպքում էլ մեկնաբանութիւնը կիրառւում է իրականութիւնը նենգափոխելու համար: Ասածս այն է, որ փոխանակ մտածելու նոր եւ տուեալ պահին անհրաժեշտ գործիքներ ստեղծելու եւ ոլորտները կազմակերպելու մասին, մենք անընդհատ դրանք փոխարինում ենք ուրիշներով կամ փորձում ենք յարմարեցնել ըստ քմայքի: -- Դէ ասում են` գործիքները օգտագործում են սահմանադրական կարգը վերականգնելու համար: = Բայց ինձ համար հարցական է մնում` որ սահմանադրական կարգը: Այս ժողովուրդը սահմանադրութիւն եւ սահմանադրական կարգ առհասարակ ստեղծե՞լ է, որ սահմանադրական կարգը վերականգնելու կամ սահմանադրութիւն պաշտպանելու մասին խօսենք: Մտաւորական էլիտան ո՞ր բանավէճերով է, որ ստեղծեց այդ սահմանադրութիւնը կամ փորձում է հաւատարիմ մնալ դրան: Ինձ համար առ այժմ մեր հասարակական դաշտում առկայ եռուզեռը յանուն ինչ-որ բանի չէ: Ընդամէնը շարժումի իմիտացիա է, բոլորը եռանդով ինչ-որ բաներ են անում: -- Եռանդով ինչ-որ բան անելը նախընտրական պրոցեսներո՞վ էք պայմանաւորում: = Արի ասելիքս պահեմ նոյն հարթութեան մէջ: Ամէն ինչ կարելի է փոխարինել եւ ամէն ինչ կարելի է կեղծել, երբ չգիտես, թէ յանուն ինչի ես թոյլ տալիս քեզ տուեալ արարքը` ճիշդ կամ սխալ: Այսքան ժամանակ մտաւորականութեան, քաղաքական գործիչների, էլիտայի մօտ հարց չի առաջացել` եկէք նայենք` ինչ ունենք որպէս սահմանադրութիւն, եւ դա արդեօք այս հանրութեանն անհրաժեշտ սահմանադրութիւն է: -- Սիրանոյշ, բայց շատերն ընդհանուր առմամբ 95-ի սահմանադրութիւնն են նշում, որտեղ թէեւ որոշակի կէտեր կան վիճայարոյց, այնուամենայնիւ, այն նորմալ է գրուած: = Այո, նորմալ է գրուած, բայց որքանով է ստեղծուել ներսի պահանջից: 95ին ընդունուած սահմանադրութիւնը գրել են մարդիկ, ովքեր 90ականներին իշխանութեան էին գալիս եւ ասում էին` մենք ծրագիր չունենք, չգիտենք` ուր ենք գնում: Իսկ եթէ քաղաքական ծրագիրը բացակայում է, ըստ ինչի՞ է ստեղծուել սահմանադրութիւնը: Մենք քաղաքական տեքստի եւ առհասարակ տեքստի բացակայութեան խնդիր ունենք: Ես չեմ հաւատում այն պնդումներին, որ տեքստերը կան: Տեքստերը չեն կարող լինել, եթէ չկայ ռէալ խօսակցութիւն: Տեքստը ծնւում է խօսակցութեան մեջ եւ այն իրացւում է կոմունիկացիայի պայմաններում: Բոլորիս մօտ կոմունիկացիայի խնդիր կայ: Երբ ոչ մի խօսակցութիւն, ինֆորմացիայի շրջանառութիւն տեղի չի ունենում, ինչպէ՞ս կարող ենք մտածել, որ տեքստեր են ստեղծւում եւ իրացւում: -- Իսկ ինչո՞ւ տեղի չի ունենում ինֆորմացիայի շրջանառութիւն: Եւ ի՞նչ յոյս կայ, որ տեքստը գրելուց յետոյ այն կը ռէալիզացուի: = Իրականութեան եւ տեքստի արանքում պէտք է մեկնաբանական ամբողջ հարթութիւն գոյութիւն ունենայ: Տեքստը մնում է ինքնամփոփ: Հայաստանում ինչ ստեղծւում է, ստեղծւում է որպէս թանգարանային նմոյշ: Վստահ չեմ, որ վերջին շրջանում ակտիւացել են խօսակցութիւնները եւ ինչ-որ իմաստով որոշակի փոփոխութիւններ կան: Ցաւօք սրտի շատ չեմ զգում դա, չեմ զգում բոլոր այն տեղերում, որտեղ մի քանի տարի է կամ` համալսարան, դպրոց, ԶԼՄ [զանգուածային լրատուութեան միջոցներ] եւ այլն: Անհատները իրար հետ ունեն խօսակցութիւններ, բայց դրանք բաւարար խտութեան չեն հասնում, որպէսզի ձևակերպուեն որպէս սահմանադրութիւն կամ հասարակական կեանքը կազմակերպող նորմեր: Խօսքս փոքրիկ, որոշակի հետաքրքրութիւններով ու արժէքներով համախմբուող հանրութիւնների մասին է: Ես դեռեւս դէպք չեմ յիշում, որ այդ փոքրիկ խմբերը կոնցեպտներ մշակեն: Ու չեմ էլ ուզում, որ առկայ խօսակցութիւնները հրամցուեն իբրեւ կոնցեպտներ: Սա էլ է իրականութեան կեղծում: Կոնցեպտների մշակումով միայն հնարաւոր կը լինի խօսել ռէալ քաղաքական իրադրութեան մասին: Կոնցեպտներ մշակելով է նաեւ, որ ստեղծւում է քաղաքական մշակոյթ: -- Ի՞նչն է պատճառը, որ չվերաճեց բաւարար խտութեան: = Մի բան, որին ավելի շատ եմ հակուած. բոլորիս ներսում նստած իշխանական ամբիցիան, փոքրիկ թագաւորիկներ ենք ու չենք զիջում իրար: Խօսակցութիւնները ստեղծւում են այն ժամանակ, երբ մի քիչ ընկրկում ես ու սկսում լսել: Էլ չեմ խոսում նրա մասին, որ կարելի է փոփոխութիւններ ապրել լսելով: -- Աղասի Թադեւոսեանն ասում է, որ Տէր-Պետրոսեանը թագավորից ծաղրածուի վերածուեց: = Համաձայն չեմ այդ մտքի հետ, Ֆէյսբուքում այդ մասին գրել եմ, որովհետեւ ծաղրածուն լուրջ բան է, որը մեր մշակոյթում բացակայում է: Եթէ խօսքը վերաբերում է նրան, որ քաղաքական անձը կարող է թագաւորից վերածուել ծաղրածուի, դա բաւականին լուրջ տրանսֆորմացիա է եւ ուրախալի լուր: Չեմ կարծում, որ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանը նման բան ապրել է: Նրա տեքստերի հռետորիկան ամբողջութեամբ իշխանական է եղել եւ շարունակում է մնալ այդպիսին: Եթէ նա իսկապէս փոխակերպուէր ծաղրածուի, ապա նրա տեքստերի ֆորման կը փոխուէր: Ծաղրածուները անլուրջ ֆորմաներով ճշմարտութիւնն ասողներն են, բայց ճշմարտութիւնն ասողներն են: Նրանց ասածի մէջ բովանդակութիւն կայ: Ի միջի այլոց, ծաղրածուները արուեստագէտներ են: Մի բան էլ ասեմ, հայ իրականութեան մէջ մէկ Չարենցն է խեղկատակ եղել, մէկ էլ Վիոլետ Գրիգորեանը` ծաղրածու: «Լրագիր», Դեկտեմբեր 8, 2011