Վարդան Պետրոսեան. «Իմ միտինգներն այստեղ են՝ բեմում»

1980ական թուականներու վերջերուն ծնած նշանաւոր «Ոզնիներ» խումբէն մինչեւ այսօր, դերասան ու կատակերգակ Վարդան Պետրոսեանի ստեղծագործական ճանապարհը զինքը տարած է առաջին հարթակ՝ Հայաստանի ու հայութեան հարցերը թատերական բեմէն երգիծանքի տակ թաքնուած սուր քննադատութեամբ յատկանշուելով։ Իր վերջին ներկայացումին առիթով տեղի ունեցած այս հարցազրոյցը որոշ լուսաբանութիւն կու տայ իր մտածումներուն մասին։ Վերնագիրը մերն է։

- Պարոն Պետրոսեան, նոր՝ «Սեռասարսափ» ներկայացմամբ էք հանդէս գալիս, ինչո՞ւ հենց «Սեռասարսափ», ժամանակնե՞րն են այդպիսին։

- Նախ սիրում եմ հետաքրքրել հանդիսատեսին եւ գիտեմ, որ այդ հետաքրքրութեան վրայ մարդիկ գալիս են։ Յետոյ, օրիգինալ վերնագիր լինելուց բացի, այն ենթադրում է նաեւ կեանքի նկատմամբ հետաքրքիր դիտանկիւն։ Իսկ մեր այսօրուայ կեանքը ես անուանում եմ այսպէս՝ սեռասարսափ։ Մեզ մօտ կան թեմաներ, որոնք, ցաւօք, լրջօրէն չեն շօշափւում մեր կեանքում, բայց իրականում մարդն այդ մասին շատ է մտածում։ Մենք ունենք լուրջ խնդիրներ մարդկային, տղայ-աղջիկ փոխյարաբերութիւններում։ Մի կողմից Արեւմուտքից գալիս է ժամանակակից ապրելակերպի շունչը, միւս կողմից մեզ մօտ գլուխ է բարձրացնում ու դրան հակադրւում մեր արեւելեան աւանդապաշտութիւնը։ Այդ երկուսի հակասութեան միջեւ մեր երիտասադութիւնը չի կարողանում կողմնորոշուել, եթերը գրգռում է մարդու սեռական տենչերը, կրքերը, բայց մեր աւանդոյթները արգելքներ են հանդիսանում, եւ այս հակասութիւնն այստեղ յառաջացնում է հոգեբանական, կենսական, առողջական բարդ խնդիրներ։

- Ներկայացման մէջ տարբեր խնդիրներ էք շօշափում՝ արտագաղթ, կաշառակերութիւն, կրթապաշտութիւն, անհաւատութիւն, դրանք չե՞ն եղել բոլոր ժամանակներում։

- Օրինակ՝ Ստալինի ժամանակ չի եղել կաշառակերութիւն, մի կոպէկի համար մարդուն գնդակահարել են, Խրուշչովի ժամանակ էլի չկար, դեռ վախենում էին։ Բրեժնեւի ժամանակ կամաց-կամաց սկսեց։ Մեզ մօտ Դեմիրճեանի ժամանակ կաշառակերութիւնը պաշտօնապէս մտաւ մեր ժողտնտեսութիւն ու դարձաւ սիստեմ, ապրելակերպ, մտածողութիւն։ Հարեւան Վրաստանը 1-2 տարում կարողացաւ կաշառակերութեան հախից գալ, ուրեմն ամէն ինչ հնարաւոր է, ուղղակի պէտք է դա անել ու վերջ։

- Երբ մարդն ուզում է իր երկրում ապրել, ստեղծագործել, բայց նրան այս կամ այն կերպ զրկում են իր հացը վաստակելու հնարաւորութիւնից, դրանից յետոյ այդ մարդուն ինչպէ՞ս կարող ես յետ պահել արտագաղթելուց։

- Ես չեմ կարող դա անել, սա լուրջ քաղաքական հարց է, այդ հարցով երկրում զբաղւում է ընդդիմութիւնը, նա փորձում է մարդկանց յոյս տալ, քաղաքական ակտիւութեան, պայքարի կոչ է անում։ Արուեստի խնդիրը մի փոքր այլ է՝ խորքից ցոյց տալ խնդրի իրական պատկերը։ Ես այդ մարդկանց չեմ կարող ոչ մեղադրել, ոչ էլ մնալու կոչեր անել, երբ մարդու ընտանիքը սովի են մատնել, ես դա գիտեմ, ու զարմանալին այն է, որ բոլորը գիտեն դրա մասին։ Ինձ համար սա անթոյլատրելի բան է։ Ես գիտեմ մարդկանց, որ թողեցին-գնացին ոչ միայն վիրաւորուած, այլեւ ուղղակի ուրիշ ճար չունենալուց, որովհետեւ քամել էին, ու ստիպուած գնացին, որ կարողանան ժամանակի ընթացքում կուտակած պարտքերը մարել։ Հայաստանը մի տեսակ դառնում է վայելքի տեղ սփիւռքահայերի համար։

- Ներկայացման մէջ ասում էք, որ այսօր հաւասարապէս իրենց դժբախտ են զգում եւ ունեւորը, եւ չունեւորը։ Բայց փողը պէտք է որ ցոյց տար երջանիկ լինելու ճանապարհը, ու կարծես մարդկանց խնդիրներն էլ հիմնականում սոցիալական բնոյթի են։

- Մարդուն տառապանքը տրուած է ի վերուստ, ամէն մարդ իր տառապանքը պիտի կրի, եւ ինչքան խուսափես քո տառապանքից, այնքան դա կը կրկնապատկուի։ Հարուստն իր տառապանքն ունի, աղքատն՝ իրենը։ Այսօրուայ միլիարդատէրերն ինձ թւում է՝ աշխարհի ամենադժբախտ մարդիկ են, որովհետեւ այդ գումարների ծանրութեան տակ կորցրել են ամենակարեւորը՝ ներքին ուրախութիւնը։ Միլիոնատիրոջ դարդերն էլ ծանր են, ասենք, առաւօտեան արթնանում է ու տեսնում, որ սեփական սուզանաւի պոչը ջարդուել է, որը սարքելու համար միլիոնաւոր դոլարներ են պէտք։ Դրա համար այդ հարուստ մեքենաների մէջ մարդիկ աւելի դժբախտ են, քան մյուսները։

- Ներկայացման մեջ իշխանութիւն-ժողովուրդ, մարմնավաճառ-յաճախորդ յարաբերութիւնները մի հարթութեան վրայ էք դրել, որտե՞ղ են յարաբերութիւններն աւելի ազնիւ, թէ՞ կեղտոտ են հաւասարապէս։

- Դա արել եմ, որովհետեւ փորձում եմ լինել հասարակական կեանքի հայելին։ Թատրոնը դա է։ Մարդը ներկայացումը նայելով, պիտի ճանաչի իր իրականութիւնը, բայց ճանաչի խորքից, ոչ մակերեսօրէն։ Ներկայացման մէջ մի կտոր կայ, որտեղ ես խօսում եմ մարմնավաճառների հետ, սկզբում՝ ծիծաղելի է, յետոյ՝ ցաւալի, վերջում՝ շատ յուզիչ։ Այդ կտորի մէջ էլ փորձել եմ տեսնել մարդկայինը, ռոմանտիկը, բայց բանը հասել է նրան, որ փոխյարաբերութիւններն այն աստիճան հիւանդագին են մեզ մօտ, որ նոյնիսկ մարմնավաճառներն են կոմպլեքսաւորուած։ Տղաները կատակով ասում են՝ միակ երկիրն է, որ մարմնավաճառներին փողը պիտի տաս, յետոյ էլ համոզես։ Այստեղ որեւէ լաւ ու վատի հարց չեմ դնում, ուղղակի ցոյց եմ տալիս ինչպէս ենք ապրում։ Հասարակութիւնը սկսում է կորցնել նաեւ իր ուրախանալու կարողութիւնը, մարդիկ արդէն կարգին չեն էլ ուրախանում, հարսանիքներն աւելի շատ ցուցադրական շօու են, քան ներքին ուրախութիւն։ Երբ ճնշուողն է տխուր, ես դա հասկանում եմ, բայց որ բանը հասել է նրան, որ ճնշողն է դժբախտ, այդտեղ հարց եմ դնում՝ մի գուցէ ուրի՞շ խնդիր կայ, որ մեր ներքին թո՞յնն է, որ մեզ խեղդում է ու չի թողնում ապրենք, գուցէ դա է պատճառը, որ մենք փախչում ենք երկրներ, որտեղ հայեր չկան։ Սա շատ ցաւալի հարց է, որովհետեւ մեր ստեղծած դատարկութիւնը, ֆիզիկայի օրէնքի համաձայն, լցուելու է ուրիշներով։ Մենք այսօր տեսնում ենք ինչպէս 10-20 պարսիկ նամազ են անում իրենց մեքենաների շուրջ, եւ պատշգամբներից մարդիկ նայում-զուարճանում են, բայց վաղը նրանք կը դառնան 10-20 հազար, եթե ոչ 10-20 միլիոն։ Սրա մասին այսօր պէտք է մտածել, մենք իրաւունք չունենք մտածել մեր այսօրուայ հացի կամ, աւելի ճիշդ՝ շահի մասին։ Այսօր մենք մեր ձեռքերով կտրում ենք այն օդը, ջուրը, ծառը, որով մենք սնւում ենք։

- ՀԱԿ-իշխանութիւն երկխօսութեանն ինչպէ՞ս էք նայում։

- Երկխօսութեան մասին դեռ 2008-ին եմ խօսել ու արժանացել ընդդիմադիր մամուլի քարկոծմանը։ Կարծում եմ՝ դա լաւագույն ելքն է, ու ամենալաւը մենք իրար կարող ենք հասկանալ։ Հիմա երկխօսութեան սկիզբը դրուած է, ու չգիտեմ ինչ արդիւնքների այն կը բերի, որովհետեւ դրա արդիւնքը կապուած է երկխօսողներից։ Շատ կը ցանկանայի, որ իշխանութիւնները երկխօսութեանը գնան պատրաստ։ Ես գիտեմ, որ մարդկանց մեծ մասը լուրջ չի վերաբերում երկխօսութեանը, բայց էականն այն է, որ այդ երկխօսութիւնը բերի լուրջ արդիւնքների, ու եթէ բերի՝ դա պէտք է բերի։ Մարդ ունի այն, ինչ ինքը կառուցում է, իսկ մեր կառուցելն այսօր աւելի շատ փլելու պէս բան է։

- Գնո՞ւմ էք հանրահաւաքների։

- Չեմ գնում հանրահաւաքների երկու պատճառով. նախ ժամանակ չունեմ, եւ մի ժամում կարող եմ ամբողջ հանրահաւաքի նիւթերին ծանօթանալ, և 2-րդ՝ որպէս շատ մեդիատիզացուած մարդ, ես այնտեղ աւելորդ ուշադրութեան կենտրոնում պիտի լինեմ, որը պէտք չէ։ Իմ միտինգներն այստեղ են՝ բեմում։

- Երբեւէ եղե՞լ է, որ իշխանական ճամբարից Ձեզ ընդդիմադիր կոչեն, ընդդիմադիր դաշտից՝ իշխանամէտ։ Ձեր քաղաքական դիրքորոշման մասին ի՞նչ կ՚ասէք։

- Ես ոչ իշխանամէտ եմ, ոչ էլ ընդդիմադիր, ով ինչպէս ուզում է, թող մտածի։ 2008-ին «Սէր եւ ատելութիւն» ներկայացման համար ինձ բաւականին քարկոծեցին ընդդիմադիր ուժերը, իշխանամէտ ճամբարից ոչինչ չասացին, լռութեամբ տարան, բայց գիտէի, որ երկուսի սրտին էլ խփել էի ու ոչ մէկի բանակում չէի ու չեմ։ Ես ինքս իմ ճամբարում էի եւ ոչ մէկի կողմից չէի, որովհետեւ շատ հարցերում չէի կիսում ոչ մէկի դիրքորոշումը։

- ՀՀ բոլոր 3 նախագահներին էլ քննադատում էք, երբեւէ նրանց կողմից նախազգուշական «ազդանշաններ» չէ՞ք ստացել։

- Ի պատիւ մեր նախագահների ասեմ, որ ոչ մի անգամ որեւէ ձևով՝ անգամ ակնարկ չի եղել իմ հասցէին, որ թէ գիտես, արի տենց մի արա, որովհետեւ...։ Եւ այսօրուայ մեր թատերական եւ միւս ոլորտների քննադատութեան պակասը ես ավելի շատ բացատրում եմ քննադատողի վախկոտութեամբ, քան «վերեւի» ճնշումներով, ինձ վրայ ճնշման որեւէ տեսակ չեմ զգացել։ Ես գիտեմ, որ մի քիչ հեշտ չեն հանդուրժում ինձ, բայց հիմա մարդիկ դժուարութեամբ, սակայն տղամարդավարի հանդուրժում են։ Նոյնիսկ գիտեմ, որ նախագահը մի քանի տարի առաջ ասել էր՝ օրինակ վերցրէք Վարդան Պետրոսեանից, թէ ինչպես է խօսքով քննադատում մեզ։

- Իսկ առաջին տիկիններին չէ՞ք հրաւիրել Ձեր ներկայացումներին։

- Չեմ հրաւիրել, բայց ի տարբերութիւն մեր 3 նախագահների, նրանց կանայք թատերասէր են։ Իմ ներկայացմանը առաջին 2 նախագահների կանայք եկել են, ներկայ նախագահի կինը՝ տիկին Ռիտան, դեռ ոչ։

- Ներկայացումից յետոյ մօտեցել-բաժանուե՞լ են Ձեզ հետ իրենց տպաւորութիւններով։

- Ոչ, բայց ես միշտ բոլորին հարցրել եմ՝ բա ամուսնեակը ո՞ւր ա, ինչի՞ չի գալիս թատրոն. նրանք էլ թէ՝ զբաղուած է, ես էլ իմ հերթին իրենց եմ կատակով ասել՝ պա՜հ, մթամ մենք զբաղուած չե՞նք։

- Պարոն Պետրոսեան, այս սեռասարսափ ժամանակներում հնարաւո՞ր է քրիստոնէական պատուիրաններով ապրել, երբ անգամ հոգեւորականները հակաքրիստոնէական վարք ունեն։

- Բնութիւնն ունի հաւասարակշռութեան օրէնք, ինչքան մի կողմը սեղմես, այնքան միւս կողմը պիտի բարձրանայ, ինչքան ռաբիզը խեղդի մեզ, այնքան Կոմիտասը պիտի բարձրանայ, ինչքան ժամանակները դառնան նիւթապաշտ, այնքան մարդը սրբանալու հնարաւորութիւն ձեռք կը բերի։ Այդ իմաստով հնարաւոր է։

- Քաղաքական հումորները շատ են Ձեր ներկայացումներում, բայց կարծես հոգեւոր դասին չեք կպնում, զգուշանո՞ւմ էք քննադատուելուց։

- Երբ ես քննադատում եմ, փորձում եմ իմ քննադատութեան մէջ լինել կառուցողական, հասկանալով խօսքիս ուժը, ես բաւական զգոյշ եմ քննադատում, բայց զգուշութիւն՝ չի նշանակում վախենալ։ 2001-ին «Խաղում ենք 1700» ներկայացման մէջ դաժան քննադատութիւն կա եկեղեցու հասցէին, բայց եկեղեցին էլ գիտի, որ Վարդանը շատ հաւատացեալ մարդ է։ Ես հենց այնպէս չեմ հայհոյում, եթէ դրա արդիւնքում տեսնելու եմ եւս մի փլուզում, եւս մի կացնի հարուած՝ դա չեմ անում, փորձում եմ ուրիշ կողմից մօտենալ, գովեստն էլ կառուցման մի ձեւ կարող է լինել։

- Ներկայացման վերջում ասում էք՝ տգիտութիւնն է ծնում բռնութիւն։ Ուզում եմ հասկանալ՝ այդքան տգէ՞տ ենք, որ բռնութիւնը մեր կեանքում տեղ ունի՝ քաղաքականութիւնից սկսած մինչեւ մարդկային փոխյարաբերութիւններ։

- Տգիտութիւնն իր հետ բերում է բռնութիւն, կրքերն անպայման բերում են տառապանք, աշխարհը մենք չենք ստեղծել եւ այդ օրէնքները մենք չենք ստեղծել։ Բռնութեանն ու կրքերին դիմակայողը համբերութեան ուժն է, առաքինութիւնը։ Իսկ առաքինին աշխատող, անխոնջ, համեստ էշն է, որին ես վերջ ի վերջոյ համեմատում եմ մեր ժողովրդի հետ, որին ուժասպառ են արել ու հիմա էլ հաճոյքի համար գցել են վանդակը՝ զուարճանալու համար, առանց հասկանալու, որ սեփական մօր հետ այդպէս վարուել չի կարելի։ Սա արդէն համամարդկային խնդիր է, ու միայն առաքինութիւնը կարող է բերել հանգստութիւն։

«ՀՐԱՊԱՐԱԿ», Օ՚գոստոս 18, 2011