13.10.10

Հայը եւ հայը (The Armenian and the Armenian)

ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՏԹԷՈՍԵԱՆ
 
Ուիլիըմ Սարոյեանի այս նշանաւոր ու բազմիցս արծարծուած պարբերութիւնները լոյս տեսած են  75 տարի առաջ, ամերիկահայ ծանօթ գրողին "Inhale and Exhale" հատորին "The Armenian and the Armenian" պատմուածքին մէջ (1935)։ Նկատի ունենալով, որ շատ տարածուած անգլերէն որմազդի մը մէջ այս խօսքերը կրճատուած ու նաեւ աղաւաղուած են, իսկ գիրքերու, թերթերու թէ Համացանցի մէջ շրջան ընող հայերէն թարգմանութիւնները երբեմն նոյն տեսակի կրճատումներու կամ աղաւաղումներու ենթարկուած են, որոշեցինք ընթերցողներու ուշադրութեան յանձնել այս նոր թարգմանութիւնը՝ բնագրային հարազատութեամբ։ Համեմատութեան համար, կու տանք նաեւ անգլերէն բնագիրը։ Կ՚արժէ նշել, որ պահած ենք "race" բառին գործածութիւնը («ցեղ»), որ Ի. դարու առաջին կէսին բնորոշ էր անգլերէնին ու հայերէնին՝ մերօրեայ «ազգ» կամ «ժողովուրդ» հասկացութիւններու փոխարէն։ 


Կ՚ուզէի տեսնել այս աշխարհի որեւէ իշխանութիւն, որ բնաջնջէր այս ցեղը, անկարեւոր մարդոց այս փոքր ցեղախումբը, որուն պատմութիւնը վերջ գտած է, բոլոր պատերազմները՝ պարտութեամբ աւարտած, կառոյցները՝ փշրուած, գրականութիւնը չի կարդացուիր, երաժշտութիւնը չի լսուիր, աղօթքները այլեւս չեն ըսուիր:
Գացէ՛ք եւ համարձակեցէ՛ք կործանել այս ցեղը: Սեպենք, թէ դարձեալ 1915 է։ Պատերազմ կայ աշխարհի մէջ։ Կործանեցէ՛ք Հայաստանը։ Տեսէ՛ք թէ կրնաք: Աքսորեցէ՛ք զանոնք իրենց տուներէն դէպի անապատ, ձգեցէ՛ք առանց հացի եւ ջուրի, այրեցէ՛ք տուներն ու եկեղեցիները: Տեսէ՛ք թէ ինչպէ՛ս պիտի վերածնին: Տեսէ՛ք թէ ինչպէ՛ս կրկին պիտի խնդան: Տեսէ՛ք թէ ցեղը ինչպէ՛ս կրկին պիտի ապրի երբ երկու հոգի հանդիպին գարեջրատան մէջ, քսան տարի ետք, եւ խնդան ու խօսին իրենց լեզուով։ Գացէ՛ք եւ տեսէ՛ք թէ բան մը կրնաք ընել։ Տեսէ՛ք թէ կրնաք կանխել, շունշանորդիներ, որ աշխարհի մեծ գաղափարները ծաղրեն. աշխարհի մէջ խօսող զոյգ մը հայեր, գացէ՛ք եւ փորձեցէ՛ք կործանել զիրենք:

Ուիլիըմ Սարոյեան

I should like to see any power of the world destroy this race, this small tribe of unimportant people, whose history is ended, whose wars have all been fought and lost, whose structures have crumbled, whose literature is unread, whose music is unheard, whose prayers are no longer uttered.
Go ahead, destroy this race. Let us say that it is again 1915. There is war in the world. Destroy Armenia. See if you can do it. Send them from their homes into the desert. Let them have neither bread nor water. Burn their houses and their churches. See if they will not live again. See if they will not laugh again. See if the race will not live again when two of them meet in a beer parlor, twenty years after, and laugh, and speak in their tongue. Go ahead, see if you can do anything about it. See if you can stop them from mocking the big ideas of the world, you sons of bitches, a couple of Armenians talking in the world, go ahead and try to destroy them.
William Saroyan


1 comment:

  1. The sanitized version of this excerpt from the immortal Saroyan is widely disseminated in the Armenian diaspora. I prefer the original, because it more accurately reflects Saroyan's emotion.

    ReplyDelete