Ատրպէյճանի օրինակով...

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ (*)

 

Ատրպէյճանի նորընտիր նախագահ Իլհամ Ալիեւ, իր պաշտօնավարութեան առաջին իսկ ամիսներուն, աւելի յստակ 12 Յունուարին ստորագրեց հրամանագիր մը, որով խորհրդային շրջանին կիւրեղեան այբուբենով տպագրուած կարեւոր հրատարակութիւնները պիտի արժանանան նոր տպագրութեան՝ այս անգամ սակայն լատինական այբուբենով, զոր որդեգրած է երկիրը։ Հրամանագրին մէջ շեշտուած է, որ երկրի մէջ կատարուող բարեփոխումներուն ծիրէն ներս կարեւոր կը նկատուի նմանատիպ ձեռնարկ մը։ Յիշեալ հրամանագրին մէջ, Ալիեւ կը յիշեցնէ, թէ Ատրպէյճան 1 Օգոստոս 2001-ին պաշտօնապէս որդեգրած է լատինական այբուբենը ու կը շարունակէ.

Նամակ «Պայքար» շաբաթաթերթին

Ֆորթ Լի (Նիւ Ճըրզի), 17 Յունուար 2017

Յարգարժան խմբագրութիւն

«Պայքար» շաբաթաթերթի

Պոստըն

Յարգելի հայրենակիցներ,

Կ՚ուզեմ գնահատանքս յայտնել «Պայքար»ի վերհրատարակութեան առիթով, որ կու գայ դարմանելու 90-ական թուականներու անոր շիջումով յառաջացած բացը, ու նաեւ հանդիսանալու վերջին տարիներուն յեղյեղուող արեւմտահայերէնի տագնապին հանդէպ լռելեայն հակազդեցութիւն մը։

Լաւ է, որ թերթի երկրորդ թիւին՝ 8 Յունուարի խմբագրականը, տրամադրուած է արեւմտահայերէնի ճակատագրի աւելի քան փշոտ հարցին, որ անքակտելի է արեւելահայերէնի ճակատագրէն։ Հոն, սակայն, կարգ մը վիճելի հաստատումներ կատարուած են, որոնց մասին կ՚արժէ խօսիլ։

Փաթեթային, փուլային եւ մոռացուած պահեր

 ԺԻՐԱՅՐ ԼԻՊԱՐԻՏԵԱՆ

Մեր նորագոյն պատմութեան մէջ կան պահեր, որոնք, ըստ իս, ճակատագրական են եղել: Դրանցից շատերը քչերին են ծանօթ: Նման պահերի մասին դրանց մասնակիցներից ոմանք նոյնիսկ մոռացել են: Այլօք, եթէ յիշում են, յաճախ իրենց ձեւով են յիշում. կամ աղօտ, կամ յարմարեցուած` իրենց ներկայի քաղաքական պահանջներին: 

Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի համար ներկայ պահը կարեւոր է, եթէ ոչ ճակատագրական: Քաղաքական որոշ գործիչներ փորձեր են կատարում այդ նորագոյն անցեալի հետ համեմատութիւններ անել ու «պատմութիւնից դասեր քաղել»: Յաճախ այդ փորձերը ապարդիւն են, եւ, սովորաբար, անիմաստ: Երբեմն էլ նոյնիսկ վնասակար են: Երբ գործիչը պատմութիւնը կառուցում է իր քաղաքական ընթացքի արդարացման, այսօրուայ պէտքերի ու յարմարեցրած յիշողութեան շուրջ եւ կանխորոշում, թէ պատմութիւնից ինչ դաս է քաղում, այդ ընթացիկ պահանջմունքն է, որ որոշում է, թէ պատմութիւնն ինչպէս է ընթացել եւ ոչ հակառակը: Դժուար թէ մտային նման վարժանքը որեւէ մէկին օգտակար լինի, բացի այդ գործչից ու նրա ներկայացրած գաղափարախօսութիւնից կամ կուսակցութիւնից: Իսկ մեզ այսօր անհրաժեշտ են Հայաստանին ու Լեռնային Ղարաբաղին վերաբերող իրական հարցերի իսկական լուծումներ: 

Ռուբեն Շուգարեան. «Հայաստանի դիւանագիտութիւնը պէտք է մտածի նոր գաղափարների եւ հարցադրումների մասին»

Panorama.am-ը զրոյց մը վարած է Միացեալ Նահանգներու մէջ Հայաստանի առաջին արտակարգ եւ լիազօր դեսպան (1993-1999), 1999-2005ին Արտաքին Գործոց փոխնախարար, 2005-08ին Իտալիոյ, Սպանիոյ եւ Փորթուկալի մէջ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան, իսկ 2009էն ի վեր Թաֆթս համալսարանի Ֆլեթչերի իրաւունքի եւ դիւանագիտութեան դպրոցի փրոֆեսոր Ռուբէն Շուգարեանի հետ: Նախկին դեսպանը խօսած է հայ-թրքական (ցիւրիխեան) կարգաւորման գործընթացի դասերուն, ապրիլեան պատերազմի շրջանին եւ անկէ ետք Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի դիւանագիտութեան եւ ընդհանրապէս աշխարհի մէջ Հայաստանի տեղի եւ դերի մասին:

Lebanon's new women's affairs minister fails to charm

Florence Massena

 

Since the new year, several Lebanese rights groups have been demanding that the government established by Prime Minister Saad Hariri on Dec. 18 implement a quota of 30% of seats for women in the May parliamentary elections. Women's rights organizations had expressed dissatisfaction over the appointment of a man to head the new Ministry for Women's Affairs, Jean Ogasapian.

Hariri's newly appointed government is composed of 29 men and one woman, and a ministry for women's affairs was implemented for the first time in Lebanon. Led by Ogasapian, a parliamentarian from the Future Movement and consultant for private and public institutions on social cohesion and women's empowerment, this ministry will have the task of advocating for new laws and amendments favorable to the advancement of women in Lebanese society.

Ալ Պապ` ցեղասպանութեան ընթացքին դէպի անապատ բացուող դուռը

ԽԱՉԻԿ ՄՈՒՐԱՏԵԱՆ (*)

1916 թուականի առաջին օրը Յովհաննէս Խաչերեան արթնցաւ ձայնէն իր մօտերը գտնուող կնոջ մը, որ «Առաւօտ լուսոյ» շարականը կ’երգէր: Քանի մը երկվարկեան տեւեց, մինչեւ որ գիտակցեցաւ, թէ կը գտնուի ո՛չ թէ իր պապերուն հարազատ հողին` Պարտիզակի իր տան մէջ, այլ Ալ Պապ աւանին մերձակայքը գտնուող կեդրոնացման ճամբարի մը մէջ. աւան մը, որուն անունն իսկ նախապէս չէր լսած:

Յովհաննէս Ալ Պապ հասած էր նախորդ իրիկուն` 31 Դեկտեմբերին: Յորդառատ անձրեւին տակ ան եւ իրեն հետ եղողները մօտեցած էին քաղաքին դարպասներուն` ի զուր փորձելով կաշառքով քաղաք մտնել: Անոնց ստիպած էին երթալ մօտակայքը գտնուող կեդրոնացման ճամբար, ուր հազարաւոր հայեր ապաստանած էին վրաններուն տակ :

Յովհաննէս կարճ ժամանակի ընթացքին պիտի հասկնար, որ Ալ Պապի մէջ հայերը չքաւորութեան, հիւանդութեան եւ բռնութեան պայմաններուն զոհ կ՛երթան: Նոյնիսկ եթէ կենդանի մնային, մղձաւանջը տակաւին երկար պիտի տեւէր:

Սակայն Յովհաննէս կրցած է ողջ դուրս ելլել Ալ Պապի գաղթակայանէն, որուն մասին պատերազմէն ետք պիտի գրէր: Յովհաննէսին գաղթակայան հասնելէն 101 տարի անց, այս տողերը գրուած ատեն, ՏԱՀԵՇ-ի հակակշիռին տակ գտնուող Ալ Պապը կը գրաւէ թերթերուն խորագիրները:

How Turkey went back to square one 10 years after murder of Armenian intellectual

Cengiz Çandar

For the past 10 years, Jan. 19 has been an unforgettable date for some Turks. But this year was more meaningful because it was the 10th anniversary of the assassination of Armenian-Turkish journalist Hrant Dink. As founder and editor-in-chief of bilingual weekly Agos, Dink was a renowned intellectual who was gunned down in daylight on Jan. 19, 2007, on the sidewalk near the entrance to his office located in one of the most crowded districts of Istanbul.

In a rapidly changing country like Turkey, Dink's name has become a symbol for taboo-breaking developments. His funeral on Jan. 23, 2007, was a revolt against the religious nationalism embedded in Turkish society's psyche that had blinded it for generations.

Անգոյ մանկութիւն մը՝ Ծառուկեանի աչքերով

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

 

«Արաս» հրատարակչատունը ընթերցողներու սեղանին դրած էր Անդրանիկ Ծառուկեանի «Մանկութիւն չունեցող մարդիկ» ինքնապատումին թրքերէն թարգմանութիւնը՝ վաստակաշատ կրթական մշակ Քլեմանս Զաքարեան-Չելիքի թարգմանութեամբ։ Քանի մը նշումներ, ուրեմն, Ծառուկեանի այս գիր­քին առ­թիւ։

Հայ գրա­կանու­թեան մէջ ման­կութեան շրջա­նի ներ­կա­յացու­մը, յու­շագրա­կան ոճով թէ գեղարուես­տա­կան, բա­ւական հա­րուստ աւան­դութիւն մը ու­նի։ Մեծ Եղեռ­նէն յե­տոյ մանաւանդ, որ­բե­րուն կեան­քը, Առա­ջին աշ­խարհա­մար­տի ար­հա­ւիրքնե­րուն ազ­դե­ցու­թիւնը փո­խան­ցուած են պատ­կե­րաւոր ոճե­րով թէ իրա­պատում գրուածքնե­րով։ Ման­կութեան աշխարհի ան­մեղ ու լու­սա­ւոր շրջան­նե­րը բազ­մա­թիւ գրող­նե­րու հա­մար վե­րածուած են իտէալա­կան վայ­րի մը, ուր փոր­ձած են վե­րադառ­նալ իրենց հա­սուն տա­րիքին։ Կա՛մ իրենց ման­կութեան, կա՛մ այ­լոց ման­կութեան եւ կամ ուղղա­կի մա­նուկնե­րու մի­ջոցով ման­կութիւն կո­չուած ժա­մանա­կը առ­հա­սարակ եղած է ստեղ­ծա­գոր­ծող ան­հատնե­րուն ու­շադրու­թեան կեդրո­նին։ Ար­դա­րեւ, մեր գրա­կանու­թեան մէջ ման­կութեան մա­սին գրուած բո­լոր գիր­քե­րուն մէջ առանձնա­յատուկ տեղ մը կը գրա­ւէ Անդրա­նիկ Ծա­ռու­կեանի «Ման­կութիւն չու­նե­ցող մարդիկ» ինքնա­պատու­մը, որ որ­պէս թեր­թօն «Նա­յիրի» հան­դէ­սին մէջ հրա­տարա­կուե­լէ վերջ, 1955-ին տպագ­րուած է առան­ձին գիր­քով, Պէյ­րութի մէջ։ Գիր­քը հե­տագա­յին ար­ժա­նացած է բազ­մա­թիւ վե­րահ­րա­տարա­կումնե­րու Հա­յաս­տա­նի մէջ թէ Սփիւռքի, եւ թարգմա­նուած նաեւ բազ­մա­թիւ օտար լե­զու­նե­րու՝ ռու­սե­րէնի, անգլե­րէնի, ֆրան­սե­րէնի, արա­բերէ­նի, պարսկե­րէնի եւ հի­մա նաեւ թրքե­րէնի (*)։

Ո՞վ է պայթեցրել Մոսկուայի մետրոն

ՎԱՀՐԱՄ ԱԹԱՆԷՍԵԱՆ

 

Յունուարի 8-ին ադրբեջանական մամուլը գրեց, որ 40 տարի առաջ այդ օրը Մոսկուայի մետրոյում եւ առեւտրի կենտրոններից մէկում տեղի է ունեցել ահաբեկչութիւն, որն իրականացրել են հայերը: Բաքուի քարոզչական յարձակումների գլխաւոր հովանաւորը ռուս պատմաբան եւ քաղաքագէտի համարում ունեցող Օլեգ Կուզնեցովն էր, որի հետ ծաւալուն հարցազրոյցը տեղ էր գտել նաեւ Ազերթաջ պետական լրատուական գործակալութեան կայքէջում: Գլխաւոր գաղափարն այն էր, որ խորհրդային երկրում դա առաջին եւ վերջին խոշոր ահաբեկչութիւնն էր, որը նպատակ ունէր անմեղ մարդկանց սպանութեան միջոցով ճնշում գործադրել ԽՍՀՄ իշխանութիւնների վրայ: Կուզնեցովը նոյնիսկ պնդել էր, որ ահաբեկիչներին անձամբ հովանաւորել է Հայաստանի կոմունիստական առաջնորդ Կարեն Դեմիրճեանը:

«Արեւմտահայերէնը՝ արեւելահայերէնին դէմ: Ա՛լ կը բաւէ». հարցազրոյց հայոց լեզուի վիճակին մասին ահազանգող լեզուագէտ Զաւէն Եկաւեանի հետ

ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՄԱՐՏԻԿԵԱՆ

 

Հայախօսութեան մտահոգիչ նահանջը մատնանշելով՝ հայոց լեզուի մասնագէտը կոչ կ՛ուղղէ հայերէնի բոլոր ուսուցիչներուն՝ վերջ դնելու երկու կողմերը բաժնող վէճերուն եւ մնայուն համագործակցութեան ձեռնարկելու Հայաստանի հետ:

ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՄԱՐՏԻԿԵԱՆ.- Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ վերջին կէս դարու քաղաքական եւ աշխարհաքաղաքական փոփոխութիւնները իրենց ժխտական ազդեցութիւնը ունեցան հայախօսութեան վրայ աշխարհի տարածքին, մանաւանդ հաւասարակշռութիւնը խախտեցին արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի միջեւ: Այս փոփոխութիւններու հետեւանքները ի՞նչ կացութիւն կը պարզեն:

ԶԱՒԷՆ ԵԿԱՒԵԱՆ.- Վերջին 50 տարիներուն հայերու ժողովրդագրական ուղղութիւնը կ՛երթայ Արեւելքէն դէպի Եւրոպա եւ Միացեալ Նահանգներ: Մեծ թիւով հայրենակիցներ լքեցին իրենց երկրորդ հայրենիքները, ինչպէս՝ Սեւ ծովը եզերող երկիրները, Յունաստանը, Կիպրոսը եւ Միջին Արեւելքը, ներառեալ Իրանը: Մեծ թիւով հայեր այս երկիրներէն գաղթեցին Արեւմուտք՝ պատճառ դառնալով այդ երկիրներուն մէջ հայերէնի ուսուցումը ապահովող հայկական դպրոցներու փակումին: Այս կացութեան վրայ աւելցաւ հայերու արտագաղթը Հայաստանէն, Խորհրդային Միութեան փլուզումէն ետք եւ անկախութեան տարիներուն:

Մենք մեզ ոչ ոքից չենք գերադասո՞ւմ

Յ. ԱՖԵԱՆ

 

Դուք լսեցի՞ք Մերիլ Սթրիփի ելոյթը` Ոսկէ գլոբուսի հերթական մրցանակաբաշխութեան ժամանակ: Օրինակ Դոնալդ Թրամփը չի լսել, չնայած պատասխանել է այդ ելոյթում տիկին Սթրիփի` ԱՄՆ ընտրուած նախագահի հասցէին արուած քննադատութիւններին, նշելով, որ դրանք «լիբերալ կինոգործիչների խօսքեր են միայն»: Կոնկրէտ տիկին Սթրիփի մասին պարոն Թրամփը նշել է, որ տիկինը Հիլարի Քլինթոնի մտերիմներից է, եւ պէտք է խոստովանենք, որ ճիշդ է նշել:

Արեւմտահայերէն-արեւելահայերէն. մերձեցման հարցեր

ՅԱԿՈԲ ՉՈԼԱՔԵԱՆ

 

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ

Հայերէնը մէկ եւ անտրոհելի հասկացութիւն է բոլոր հայերուս համար, անկախ անկէ՝ թէ որակապէս իրարմէ որքանով կը տարբերին մեր խօսուածքները, բարբառ ըլլան անոնք, խօսակցական լեզու, թէ գրական հայերէնի ճիւղերէն մէկը:

Գրական հայերէնի երկու ճիւղերը՝ արեւելահայերէնը եւ արեւմտահայերէնը, երբեք չեն դիտուած իբրեւ երկու լեզուներ, որովհետեւ զանոնք կրողները դաւանած են մէկ հայրենիքի ու մէկ ազգի գաղափարը, հետեւաբար զանոնք նկատած են իբրեւ միեւնոյն ազգային լեզուի գրական տարբերակները, որոնք կազմաւորուած են պատմաքաղաքական  եւ աշխարհագրական տարբեր միջավայրերու մէջ, ծառայած՝ ազգային ինքնութեան պահպանման, նպաստած մեր մշակոյթի զարգացման  ու ժառանգաբար հասած մինչեւ մեր օրերը՝ իւրաքանչիւրը իր տարածաշրջանին մէջ կամ խառն ի խուռն, ինչպէս է պարագան մերօրեայ քանի մը գաղութներուն: